Firdavs-shoh
Download 2.22 Mb. Pdf ko'rish
|
СОБИТОВА Т (2)
|
Namak kabi har qozonda qaynarman,
Tushib ishqning daryosiga bo‘ylarman. O‘zim noram, so‘zlar bilan o‘ynarman, Xalq men bilan bo‘lsa zo‘r menga naylar deya g‘urur bilan xitob qiladi. Bu esa o‘z navbatida, zulmga qarshi faqatgina xalq, mexnatkashlarning uyushgan ommasi vositasida kurashish mumkin degan g‘oyaga yetaklaydi, ko‘rinadiki, dostonda xalqning yagona sotsial kuch sifatidagi roli, vazifasi juda to‘g‘ri 36 baholangan va xalq dostonining o‘zbecha variantini ijtimoiy-maishiy doston sifatida talqin etish uchun yana bir karra to‘liq asos beradi. Biz yuqorida «Oshiq G‘arib va Shohsanam» dostonining Ozarbayjon va o‘zbek variantlaridagi ayrim farqli jihatlariga to‘xtaldik. Bu narsa asarning har ikki variantini tub asoslariga ko‘ra butkul boshqa- boshqa manbadan kelib chiqib yaratilgan, degan fikrga yetaklamasligi kerak. Har ikki variantning syujet chiziqlarida, obrazlar sistemasida, ayrim motivlarida o‘xshash jihatlar mavjudki, bu dostonning yaratilish manbai, tub ildizlari ekanini, davrlar o‘tishi bilan esa xalqlarimizning milliy etnik, etnografik va ijtimoiy ong taraqqiyoti nuqtai nazaridan muayyan tafovutlarga ega ekanligi uchun turli o‘zgarishlarga, moslashishlarga uchraganligidan dalolat beradi. Xususan, dostonning har ikki variantida mushtarak jihatlarni sanash mumkin. Birinchidan, har ikki variantda markaziy obrazlardan tashqari Shohsanamning kanizagi Aqcha qiz va Shohvalat obrazlari ishtirok etadi. Ularning asardagi maqsad va vazifalari, o‘rni deyarli bir xil, ya’ni Aqcha kiz har ikki dostonda ham Shohsanamga sadoqatli, uning baxti uchun kurashuvchi, sevishganlarni visolga yetishtirish uchun xarakat qiluvchi oqila ayol sifatidada gavdalanadi. Shohvalat esa yovuzlik, o‘z manfaati uchun hech narsadan qaytmaydigan salbiy timsol. Ikkinchidan, joy nomlari muayyan o‘xshashlik bor. Har ikki dostonda ham G‘arib to‘yga Xalab (Xalaf) shaxridan yetib keladi. Uchinchidan, har ikki xalq variantida motivlariing bir xilligi mavjud. Masalan, Doston boshlanishida G‘aribning otasining o‘limi, onasining ko‘r bo‘lib qolishi, Shohsanamning sharti, Shohsanam uzugining G‘aribning kosasiga solib berilishi kabilar. Yuqorida keltirilgan mushtarak jihatlarda Ozarbayjon va o‘zbek tili xususiyatlaridan kelib chiqib, muayyan fonetik o‘zgarishlar borligini qayd etish lozim. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, turkiy xalqlarning mushtarak badiiy obidasi bo‘lmish «Oshiq G‘arib va Shohsanam» xalq dostoni mazkur xalqlarning, xususan, Ozarbayjon va o‘zbek xalqlarining milliy jihatlariga ko‘ra asrlar osha muayyan o‘zgarishlarga uchraganki, shu boisdan ularning birini maishiy, ikkinchisini esa ijtimoiy-maishiy doston sifatida baholash lozim. Demak, o‘zbek, turkman, ozarbayjon va boshqa xalqlarning siyosiy- iqtisodiy, madaniy aloqalari ta’sirida adabiy va folklor aloqalari ham rivojlangan va bular dostonlarning mushtarak xususiyatlarni o‘zida mujassam etishda katta rol o‘ynagan. Download 2.22 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|