Firdavs-shoh

Ajal yetib menday podsho o‘lmadi, 
Men biluvda bizni ko‘zga ilmadi. 
Misqol oyim keldi Eram bog‘idan, 
Hindistondan Gulnor pari kelmadi. 
Gulnorjonni olib kelmasam bo‘lmas, 
Axir bir kun shundaycha gap bo‘ladi. 
Olib kelay borib Gulnor parini, 
Qarindosh, maslahat qanday bo‘ladi?… 
Ko‘rinadiki, ideal qahramon «maslahatli to‘n kalta bo‘lmas», degan 
xalq hikmatiga amal qilyapti. Undagi aql, kattalarga nisbatan odobi 
ko‘rinyapti, ikkinchidan, qahramon qanchalik qudratli bo‘lmasin, u hech 
qachon yigitlarining ko‘magisiz maqsadga erishishi mumkin emas. 
Go‘ro‘g‘li uni yo‘lda katta jangu jadallar, zo‘r to‘siqlar kutayotganini 
oldindan ko‘ra bilgan. Shunga ko‘ra tog‘asi Ahmad Sardor boshliq 
yigitlari va lashkari bilan safarga otlanadi: «ana endi yoppa-yovliq oti 

---

43 
bori otni minib, toyli-tayoqli Hindistonga yuringlar deb, Ahmad Sardor 
bo‘z otini minib, tug‘ni qo‘liga ushlab, vaqtini xushlab, ana shu otlarni 
o‘ynatib, suvliqni chaynatib, Gurri-Gurri, dasta-dasta bo‘lib jo‘nay 
berdi...» 
Ularning ketib borishini shoir shunday tasvirlaydi: 
Yelkada bordi parangi, 
Qo‘lida bordi zarangi. 
Ot qo‘yadi qulo cho‘lda 
Kelayapti goho elda. 
Goho yorug‘, goh qorong‘i, 
Rustamday beklar jo‘nadi. 
Bastamga o‘xshab jo‘nadi… 
Ular juda ko‘p yerlardan-tog‘lardan, cho‘llardan, daryolardan o‘tib 
Afg‘onistonga keladi. Afg‘oniston podshosi bularni dushman deb o‘ylab 
urush boshlamoqchi bo‘ladi. Mana shu joyda ikki tomon o‘rtasida 
ziddiyat bo‘lay deb, bu do‘stlikka aylanib ketadi. Chunki Go‘ro‘g‘li 
bosqinchi emas, u o‘zbek xalqining sevimli qahramoni, adolatli 
xukmdor bo‘lgani uchun Afg‘oniston podshosi Abdi Otaliq bilan do‘st 
bo‘lib qoladi. Go‘ro‘g‘lining lashkari hech kimning hech narsasiga 
tegmaydi, hech kimga ziyon-zahmat yetkazmaydi. Ularning maqsadi 
bitta, Gulnor parini olib qaytish, agar toy hindi qarshilik ko‘rsatsa, u va 
lashkari bilan to‘qnashishdir. 
Ijodkor xalq va atoqli baxshi Po‘lkan shoir mahorati shundaki, ular 
ideal qahramonni huda-behuda dramatik holatga ro‘baro‘ qilmaydi, qon 
to‘ktirmaydi. U do‘stga - do‘st, dushmanga - dushman, aqli raso 
qahramon. Shunga ko‘ra Afg‘onistonda yuz berishi mumkin bo‘lgan 
ziddiyatga tadbirkorlik bilan barham beradi va voqealarni Hind yurtiga 
ko‘chiradi. 
Go‘ro‘g‘li Qong‘ar tog‘ida, ya’ni tomosha tog‘da Gulnor pari bilan 
topishgandan keyin uning maqsadi amalga oshgan, Gulnor parini olib 
ketaversa bo‘lar edi. Ammo vaziyat uning jangga kirishini taqozo qiladi. 
Go‘ro‘g‘li behuda qon to‘kilishiga qarshi, lekin Gulnor parining otasi 
Toy Hindi o‘z lashkarlari bilan Go‘ro‘g‘li ustiga bostirib kelib qoladi. 
Uning maqsadi Gulnor parini Go‘ro‘g‘liga bermay, uni jazolash edi. Shu 
narsa aniqki, muayyan maqsadni ko‘zlagan xalq qaxramoni adolatsizlik 
qilayotgan raqibiga taslim bo‘lib qolmaydigina emas, unga qaqshatg‘ich 
zarba berishi kerak. Ana shuning uchun ham g‘oyibdan madad keladi: 
Toy hindi shopiman. 
Osmondan yarqiratib, 

---

44 
Go‘ro‘g‘lining boshidan 
Tos tepasini ko‘zlab, 
Go‘ro‘g‘liday polvonga. 
Toy hindi xanjar soldi. 
Go‘ro‘g‘li ham Toy hindi askariga qarshi jangga kiradi. Toy hindi 
juda kuchli raqib. Lekin Go‘ro‘g‘li ham undan qolishmaydi. Ular 
o‘rtasidagi konflikt kurashda yanada rivojlanadi. Go‘ro‘g‘lining 
devpolvonlaridan tashqari, Hindistonda uning adolatparvar hamfikrlari 
bor. Bunday hamfikrlilarning boshlig‘i, yetakchisi toy hindining vaziri 
Simindir. U bu kurashda Go‘ro‘g‘lini qo‘llab-quvvatlaydi. 
Ko‘rinadiki, asar voqealari Go‘ro‘g‘li - Toy hindi - Amin vazirlar 
o‘rtasidagi ziddiyatlar fonida keskin tus oladi. Bu konflikt 
Go‘ro‘g‘lining sevgilisini olib qaytishi, Hind yerida tinchlik o‘rnatish, 
adolatli podshoh ko‘tarish bilan tugaydi. Shu bilan ideal qahramon 
maqsadiga erishdi, jangu jadallar nihoyasiga yetdi. 
Mabodo, asar voqealariga shu yerda nuqta qo‘yiladigan bo‘lsa, 
doston 
shinavandalari 
Go‘ro‘g‘li 
matonatiga 
unchalik 
qoyil 
bo‘lmagandek tuyuladi. Qoniqtirmayotgan yeri shundaki, qahramon 
sevgilisi uchun shuncha jang qildi, qizni olib qaytdi. Ammo gap 
shundaki, xalq san’atkori birinchi mavzuda juda katta ijtimoiy masalani 
xalq manfaati nuqtai nazaridan turib hal qila olgan. Birinchidan, epik 
Go‘ro‘g‘li Hind yurtini qora niyatli xukmdorlardan tozalaydi va adolatli 
shoh ko‘taradi. Ikkinchidan, qardosh afg‘on xalqlari bilan do‘st tutinib, 
do‘stlik, tinchlik qo‘shnichilik to‘g‘risidagi asriy xalqchil g‘oyalarni 
olg‘a suradi. 
Ijodkor xalq voqealarni qolgan yeridan davom ettirish uchun endi 
Go‘ro‘g‘li bilan Chambil elining azaliy dushmani bo‘lmish arablar 
o‘rtasidagi bo‘lgan ziddiyatdan foydalangan. Aytish joizki, bu voqea 
zo‘rma-zo‘raki bog‘langani yo‘q. Go‘ro‘g‘li Toy hindini yengib, Gulnor 
parini olib o‘z vataniga jo‘narkan, u qaytishda Afg‘oniston xukmdori 
Abdi otaliqqa mehmon bo‘ladi. Fursatdan foydalangan Jalman qizilning 
o‘g‘li Alman qizil, Go‘ro‘g‘li urushda o‘lgan bo‘lsa, otamning xunini 
olaman deb Shirvonga borib, Rayhonning otasi Bektosh arabni olib 
Chambil yurti bilan urushishga jo‘naydi. 
Ko‘rinadiki, azaliy dushman hech qachon tinchib ketmaydi, u o‘ch 
olish payida bo‘ladi. Po‘lkan shoir ana shundan kelib chiqib, ikkinchi 
mavzuning tabiiy bog‘lanishiga ergashgan, ikkinchi asosiy konflikt 
mana shu yerdan boshlanadi. Shunisi xarakterliki, bu yerda ham katta 
konflikt tarkibiy qismini tashkil etuvchi kichik ziddiyatlar borki, bular 

---

45 
Xoljuvon oyim bilan arablar Yunuspari, Misqol pari to‘qnashuvidir. 
Xoljuvon oyim arablarga ma’naviy zarba bersa, Yunus pari boshliq 
Chambil yurtining xotin-qizlari qurol bilan dushmanga tashlanadi: 
Xotinlarni Yunus pari yig‘dirdi, 
Barisiga sarboz libos kiydirdi. 
Telpak kiygizdi-da, sochin yig‘dirdi. 
Qolganlarning yelkasidan to‘ntarib, 
Bog‘ginasini bo‘sh-bo‘shgina bog‘latib, 
Kark teri qolgan egniga quydirdi. 
Chor Oynani boshlariga kiydirdi. 
Kampir qolmay, xotin qolmay hammasin, 
Yig‘ib keldi ham momosin, ammasin 
Yig‘ib kelib mulla libos kiydirdi. 
Yana Go‘ro‘g‘lining dev-polvoni Hasan Chopson himoya qilishga 
keladi. U Gulnor parining gapidan arazlab ketib, balo tog‘iga ketgan edi, 
kampiri bilan arablarning kelganini ko‘rib qoladi. O‘zi kurashishga 
yakkama-yakka kuchi yetmadi va Go‘ro‘g‘liga xabar berishga ketdi. U 
Go‘ro‘g‘lini Afg‘onistondan topib, dedi: 
Belni mahkam bo‘g‘ing endi, 
Oyoq - qo‘lni yuving endi! 
Qistab borib arablarni, 
Yovlab kelgan taraflarni, 
Shirvon elga quving endi. 
Bu gapni eshitib Abdi Otaliq do‘sti Go‘ro‘g‘liga yordamga 
bermoqchi bo‘ladi, lekin Go‘ro‘g‘li ko‘nmaydi. Avval Hasan Chopsonni 
yuborib, keyin o‘zi odamlar bilan jo‘naydi. Bu yerda konflikt voqealar 
xarakteriga mos hal qilinadi. Boshda Go‘ro‘g‘li - toy hindi Amin 
Vazirlar o‘rtasidagi tasodifiy ziddiyat fonida ko‘zga tashlangan konflikt 
endi Chambil - afg‘on xalqlari ittifoqining umumiy dushmani - Arab 
bosqinchilariga qarshi zarba berishdek keng diapazondagi voqealarni 
tasvirlashda chiroyli badiiy usul rolini o‘taydi. 
Xullas, Go‘ro‘g‘li boshliq ijobiy kuchlar bilan Toy hindi, Bektosh 
Arab, Rayhon Arab kabi salbiy obrazlar o‘rtasidagi kurashda yaxshilik 
timsoli bo‘lgan ijobiy kuchlar g‘alaba qozonishi an’anaga mos bo‘lib, 
bunda syujetning asosiy unsurlaridan hisoblangan konflikt muhim ro`l 
o‘ynaydi.