Firma-foydasi pdf

Bugungi kunda korxonalar foydasini shakllanish jarayoni va uning taqsimlanishi har bir birlashmada ishlab chiqarish hisobi va tannarxni to‘g‘ri tashkil qilishning imkoniyatlarini shakllantirgan holda quyidagilarni o‘z ichiga oladi: avvaldan ishlab chiqilgan va tasdiqlangan texnologiya rejasining mavjudligi, zamonaviy ishlab chiqarish talablariga muvofiq ishlab chiqarish xarajatlari me’yorining mavjud bo‘lishi, ombor xo‘jaligining to‘g‘ri tashkil qilinishi va ishlab chiqarish zarur o‘lchov asboblari va moslamalar bilan ta’minlangan bo‘lishi, ishlab chiqarish xarajatlarining analitik schoti, kalkulyatsiya ob’ektlari hamda kalkulyatsiya birligini aniqlash, kalkulyatsiya moddalari, kompleks xarajatlar moddalari nomenklaturasini ishlab chiqish, kompleks xarajat moddalarini kalkulyatsiya ob’ektlari o‘rtasida taqsimlash usulini tanlash muhim hisoblanadi.Ushbu holat mamlakatimiz hududida mahalliylashtirish dasturini jadallashtirishda eng muhim ustuvor vazifalarni belgilaydi. Bu haqida mamlakatimiz rahbari I.A.Karimov mamlakatimizni 2014 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida quyidagicha to‘xtalib o‘tdilar:
«Mahalliylashtirish dasturlarini amalga oshirish borasida to‘plagan tajribamiz bizning tashqi omillarga bog‘liqligimizni kamaytirish, ichki talabni shakllantirish va bozorlarimizni zarur iste’mol tovarlari hamda butlovchi mahsulotlar bilan to‘ldirish, tashkil etilgan ishlab chiqarish quvvatlarining to‘liq faoliyat ko‘rsatishini ta’minlash, valyuta resurslarini tejash va ulardan oqilona foydalanish, aholi bandligini ta’minlash bo‘yicha muhim rol o‘ynashini amalda tasdiqlamoqda»1. Bu borda amalga oshirilayotgan islohotlar samaradorligini oshirishda korxonalarda xarajatlarni hisobga, xarajatlarni to‘liq va ishonchli aks ettirish korxona foydasi, uning taqsimlanishi va ishlatilishini aniq maqsadga yo‘naltirish dolzarb vazifalardan biri ekanligidan dalolat beradi. Korxonalar faoliyat yuritish jarayonida moddiy va pul xarajatlarini sarflaydilar. Korxonalarning umumiy xarajatlari ichida ishlab chiqarish xarajatlari eng katta salmoqga ega. Ishlab chiqarish xarajatlari majmuasi korxonaga mahsulot ishlab chiqarish qanchaga tushushini ko’rsatadi, ya’ni mahsulotning ishlab chiqarish tannarxini tashkil qiladi.
Korxonalar, shuningdek, mahsulotning sotish bo’yicha hhxarajatlarni, ya’ni ishlab chiqarishщdan tashqari yoki tijorat (tashish, qadoqlash, saqlash, reklama qilish va hokazo) xarajatlarning ham amalga oshiriladilar.

Mahsulot (ish, xizmat) tannarxni tashkil qiluvchi xarajatlar iqtisodiy mazmunga ko’ra, quydagi elementlarga asosan guruxlarga taqsimlanadi:

• 
  moddiy xarajatlar;
  

• 
  asosiy fondlar amortizasiyasi;
  

• 
  mehnatga haq to’lash bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar;
  

• 
  ijtimoiy ehtiyojlarga mo’ljallangan xarajatlar;
  

• 
  boshqa xarajatlar;
  

Moddiy xarajatlar ishlab chiqarish xarajatlarning eng katta qismi bo’lib, umumiy xarajatlarning 60-80 foizini tashkil qilish mumkin. Moddiy xarajatlar o’z ichiga quydagilarni qamrab oladi:

• 
  xomashyo va materiallar xarajatlari;
  
• 
  texnalogik maqsadlar va xo’jalik ehtiyojlari uchun sarflanuvchi yoqilg’i va energiya;
  
• 
  xarid qiluvchi butlovchi qisimlar va yarim tayyor mahsulotlar;
  
• 
  sotib olingan qadoqlash va o’rov materiallari xarajatlari;
  

• 
  mashina va asbob-uskunalarni ta’mirlash uchun ehtiyot qisimlar;
  

• 
  boshqa korxona va tashkilotlar tomonidan ko’rsatiladigan ishlab chiqarish xizmatlari;
  
• 
  xizmat davri bir yilgacha bo’lgan kichik qiymatli va tez eskiruvchi predmetning eskirishi yoki har bir instrument, investar, labaratoriya uskunalari va maxsus kiyim – bosh uchun eng kam oylik ish haqining 50 baravar miqdorigacha qiymati;
  
• 
  tabiy xomashyodan foydalanish bilan bog’liq soliq, yig’im va boshqa to’lovlar;
  
• 
  ishlab chiqarishda bekor turib qolish va sifatsizlik (brak) tufayli yuzaga keladigan yo’qotishlar;
  
• 
  tabiy yo’qotishlar bilan bog’liq bo’lgan yoki aybdor shaxslar mavjud bo’lmagan holda yuzaga keladigan yo’qotishlar. Moddiy xarajatlar» elementlari bo’yicha aks ettiriladigan moddiy resurslar qiymati sotib olish narxidan, shu jumladan barter bitishuvlarida, qo’shimcha narx (ustama0dan, ta’minot, tashqi iqtisodiy tashkilotlar tomonidan to’lanadigan vositachilik taqdirlashlarida tovar birjalari qiymatlaridan, shu jumladan brokerli xizmatlardan, bojlar va yig’imlardan, transportda tashishga haq to’lashdan, tashqi yuridik shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan saqlash va yetkazib berishga haq to’lashdan kelib chiqib shakllanadi.
  

Ishlab chiqarish xarajatlarining yirik elementlariga asosan ishlab chiqarish fondlarining eskirishidiri. Qaysikim, u amortizmsiya ajratmalari so’mmasiga tengdir. O`nga asosiy fondalarni tezlashtirilgan maortizasiyasi va uning indeksisiyasi ham kiradi.
Ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo’lmagan mehnatga haq to’lash xarajatlari – bu korxonalarning asosiy ishlab chiqarish xodimlarini mehnat haqi to’lash Bilan bog’liq xarajatlardir. Ulrga quydagilar kiradi.

• 
  korxonada mehnatga haq to’lash shakllari tizmiga muvofiq ishbay rassenkalar, tarif stavkalari va lavozimi mashlaridan kelib chiqib, amalda bajarilgan ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo’lgan ish uchun hisoblanadigan ish haqi, shu jumladan bajarilgan ishni hisobga olish bo’yicha dastlabki xo’jjatlardan nazarda tutilgan rag’batlantiruvchi tusdagi to’lovlar;
  
• 
  kasb mahorati va murabbiylik uchun tarif stavkalariga ukladlariga ustamalar;
  
• 
  ish rejim iva mehnat sharoitlari Bilan bog’liq bulgan komrensasiya to’sidagi to’lovlar (texnalogik jarayon jadvalida nazarda tutilgan vaqtda, ishdan tashqari vaqtda, dam olish va bayram kunlari ishlaganlik uchun tarif stavkalari va ukladlarga ustama va qo’shimcha haq, ko’p smenali rejimda ishlaganlik, kasbini bilan qo’shib olib borganlik va xizmat ko’rsatish zonalarini kengaytirilgan uchun ustamalar, hukumat tomonidan tasdiqlangan kasblar va ish ro’yhati bo’yicha og’ir, zararli, alohida zararli mehnat va tabiy iqtisodiy sharoitlarda ishlaganlik uchun ustamalar, shu jumladan uy sharoitlaridagi uzluksiz ish staji uchun ustamalar va h.k.);
  
• 
  ishlanmagan vaqtda uchun to’lov (foydalanilmagan va qo’shimcha tatillar uchun kompensasiyalar, o’smirinlarning imtiyozli soatlik bolani ovqatlantirish uchun onalar ishidagi tanaffuslar, shuningdek tibbiy ko’rikdan o’tish Bilan bog’liq vaqt uchun haq to’lash, har xil yig’imlar, favqulodda vaziyatlar bo’yicha yig’imlar va boshqalar uchun mehnatga haq to’lash va h.k.).
  

Kirish… 2

1. 
   bob. Foydaning mohiyati.
   
   1. 
      Foyda turlari va funktsiyalari… 9
      
   2. 
      Foydani taqsimlash va ulardan foydalanish… 15
      
   3. 
      Bozor iqtisodiyotida foydaning roli… 19
      
2. 
   bob. Prima Systems MChJ foydasini shakllantirish va undan foydalanish tahlili
   

1. 
   “Prima Systems” MChJning tashkiliy-iqtisodiy xususiyatlari………………………………………………………………………………………………………………………
   

………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………23 «Prima Systems» MChJning tashkiliy-iqtisodiy xususiyatlari |

2. 
   Tashkilot foydasining shakllanishi va dinamikasini tahlil qilish… 27
   

3. 
   bob. Daromad o‘sishi omillari… 33
   

Xulosa… 37
Adabiyotlar… 39
Kirish

Ushbu ishning dolzarbligi shundaki, foyda har qanday korxonaning samaradorligini, uning likvidligini va natijada korxonaning zamonaviy tovar va xizmatlar bozoridagi mavqeini belgilovchi omil hisoblanadi.

Bozor iqtisodiyoti korxona boshqaruv tizimiga qo'yiladigan o'ziga xos talablarni belgilaydi. Bozor sharoitidagi foyda iste'mol uchun emas, balki korxonaning iqtisodiy o'sishi va raqobatbardoshligini ta'minlaydigan investitsiyalar va innovatsiyalar uchun ishlatiladi. Barqaror moliyaviy holatni saqlab turish va bozor kon'yunkturasining o'zgarishiga mos ravishda ishlab chiqarishni doimiy ravishda takomillashtirish uchun iqtisodiy vaziyatning o'zgarishiga tezroq javob berish kerak. Korxona o'z faoliyatini mustaqil ravishda rejalashtiradi va ishlab chiqarilgan mahsulotlarga bo'lgan talab va sanoat va ijtimoiy rivojlanishni ta'minlash zaruratidan kelib chiqqan holda rivojlanish istiqbollarini belgilaydi. Daromad boshqalar qatorida mustaqil rejalashtirilgan ko'rsatkichga aylandi. Foyda butun korxonaning ishlab chiqarish-xo'jalik faoliyatini tavsiflovchi yakuniy moliyaviy natijadir, ya'ni korxonaning iqtisodiy rivojlanishi uchun asos bo'ladi. Foydaning o'sishi korxona faoliyatini o'z-o'zini moliyalashtirish, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni amalga oshirish uchun moliyaviy asos yaratadi. Uning hisobidan byudjet, banklar va boshqa korxonalar oldidagi majburiyatlarning bir qismi bajarildi. Shunday qilib, foyda korxonaning ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyatini baholash uchun eng muhim narsaga aylanadi.
Foyda olish korxona faoliyatining zaruriy shartidir. Foyda (rentabellik) boshqaruv samaradorligini baholaydi, foyda iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni moliyalashtirishning asosiy manbai hisoblanadi; rentabellik joriy xarajatlar, xarajatlar va moliyaviy investitsiyalarni optimallashtirish bo'yicha investitsiya loyihalari va dasturlarini tanlashda asosiy mezon bo'lib xizmat qiladi.
Ushbu kurs ishi foydaning mohiyatini, uning korxona faoliyatidagi rolini, shuningdek, uni hisoblash tartibini o'rganadi. Shu bilan birga, quyidagi vazifalar qo'yiladi: foydaning mohiyati, turlari va funktsiyalarini, foydadan foydalanish yo'nalishini o'rganish, shuningdek, foydaning o'sishiga ta'sir qiluvchi omillarni hisobga olish. 1-bob. Foydaning mohiyati.
Bozor iqtisodiyotiga o'tish sharoitida iqtisodiy ko'rsatkichlar tizimida foyda asosiy rol o'ynaydi. Foyda butun korxonaning ishlab chiqarish-xo'jalik faoliyatini tavsiflovchi yakuniy moliyaviy natijadir, ya'ni korxonaning iqtisodiy rivojlanishi uchun asos bo'ladi. Foydaning o'sishi korxona faoliyatini o'z-o'zini moliyalashtirish, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni amalga oshirish uchun moliyaviy asos yaratadi. Uning hisobidan byudjet, banklar va boshqa korxonalar oldidagi majburiyatlarning bir qismi bajarildi. Shunday qilib, foyda korxonaning ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyatini baholash uchun eng muhim narsaga aylanadi. Bu uning ish faoliyati va moliyaviy farovonligini baholashni tavsiflaydi.
Korxonalar faoliyatida foyda quyidagi ma'noga ega:
Umumlashtirilgan shaklda u tadbirkorlik faoliyati natijalarini aks ettiradi va uning samaradorligi ko'rsatkichlaridan biri hisoblanadi;
Tadbirkorlik faoliyati va mehnat unumdorligi uchun rag'batlantiruvchi omil sifatida foydalaniladi;
Kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni moliyalashtirish manbai bo'lib ishlaydi va korxonaning eng muhim moliyaviy resursidir
Foydadan byudjetga ajratmalar hisobiga davlatning, hududiy va mahalliy hokimiyat organlarining moliyaviy resurslarining asosiy qismi shakllantirilib, mamlakatning, alohida hududlarning iqtisodiy rivojlanish sur'atlari, ijtimoiy boyliklarning ko'payishi va pirovard natijada o'sish sur'atlari shakllanadi. aholi turmush darajasi ko'p jihatdan ularning oshishiga bog'liq. Foyda - bu turli xil biznes operatsiyalaridan olingan daromadlar va zararlar yig'indisi o'rtasidagi farq. Shuning uchun u korxonalar faoliyatining yakuniy moliyaviy natijasini tavsiflaydi. Yuqorida aytilganlarga asoslanib, foyda tushunchasini quyidagicha shakllantirish mumkin: "Foyda - bu tadbirkorning investitsiya qilingan kapital bo'yicha naqd pulda ifodalangan sof daromadi bo'lib, uning biznes bilan shug'ullanish xavfi uchun mukofotini tavsiflaydi, bu umumiy daromad va daromad o'rtasidagi farqdir. ushbu tadbirlarni amalga oshirish jarayonida umumiy xarajatlar".
Mahsulotlarni sotish natijasida foyda olinadi. Uning qiymati mahsulotni sotishdan olingan daromad va uni ishlab chiqarish va sotish uchun sarflangan xarajatlar (xarajatlar) o'rtasidagi farq bilan belgilanadi. Olingan foydaning umumiy miqdori, bir tomondan, sotish hajmi va mahsulotlarga belgilangan narxlar darajasiga, ikkinchi tomondan, ishlab chiqarish xarajatlari darajasi ijtimoiy zarur xarajatlarga qanchalik mos kelishiga bog'liq.

Foyda massasining hajmiga ta'sir qiluvchi ushbu omillarning barchasi ko'plab shartlarning funktsiyasidir. Shunday qilib, birinchi navbatda, sotish hajmi tijorat ishining samaradorligiga bog'liq: o'z mahsulotlarini sotish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish qobiliyatiga, ya'ni. reklama, sotishni tashkil etish, narx va mahsulot siyosatini shakllantirish va boshqalar; ikkinchidan, ishlab chiqarish xarajatlarining darajasi ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishning oqilonaligiga, tanlangan texnologiyaga va korxonaning texnik jihozlanishiga bog'liq.

Shu bilan birga, korxonadagi foyda nafaqat mahsulotni sotishga, balki uni oshiradigan yoki kamaytiradigan boshqa faoliyatga ham bog'liq. Shuning uchun nazariya va amaliyotda "balans foydasi" deb ataladigan narsa ajralib turadi. Uning nomi o'zi uchun gapiradi. U mahsulotlarni sotishdan olingan foydadan (mahsulotni ishlab chiqarish va sotish uchun xarajatlarni (xarajatlarni) olib tashlagan holda bilvosita soliqlarsiz mahsulotni sotishdan olingan daromad) va asosiy bo'lmagan daromadlardan (qimmatli qog'ozlar bo'yicha daromadlar, kompaniya faoliyatida aktsiyadorlik ishtirokidan olingan daromadlardan) iborat. boshqa korxonalar, mulkni ijaraga berishdan va hokazo.
.p.) minus operatsion bo'lmagan xarajatlar (mahsulot ishlab chiqarmagan ishlab chiqarish xarajatlari, mothballed ishlab chiqarish ob'ektlarini saqlash, qarzni bekor qilishdan ko'rilgan zararlar va boshqalar). Foyda balansi barcha foyda va barcha zararlarning umumiy miqdorini muvozanatlash orqali aniqlanadi.

Balans daromadlari tarkibiga quyidagilar kiradi:

§ tovarlarni sotishdan olingan foyda (zarar);

§ moddiy aylanma mablag'lar va boshqa aktivlarni sotishdan olingan foyda (zarar);

§ asosiy vositalarni sotish va boshqa tasarruf etishdan olingan foyda (zarar);

§ kurs farqlaridan daromad va zararlar;

§ qimmatli qog'ozlar va boshqa uzoq muddatli moliyaviy qo'yilmalar, shu jumladan boshqa korxonalarning mulkiga qo'yilgan investitsiyalar bo'yicha daromadlar;

§ moliyaviy operatsiyalar bilan bog'liq xarajatlar va yo'qotishlar;

§ faoliyatdan tashqari daromadlar (zararlar).

Majburiy to‘lovlar soliq qonunchiligiga muvofiq balans foydasidan amalga oshiriladi.

Bundan tashqari, yalpi foyda ajratiladi, bu asosiy vositalar (fondlar), nomoddiy aktivlar va boshqa mulklar bilan operatsiyalardan moliyaviy natijani ayirib tashlagan holda balans foydasi hisoblanadi. Barcha bozor iqtisodiyoti mamlakatlarida foyda soliqqa tortiladi. Shuning uchun amalda soliqqa tortiladigan foydani taqsimlash odatiy holdir, bu soliqdan ozod qilingan faoliyatdan olingan daromadni ayirib tashlagan holda yalpi foyda.
Natijada, sof foyda deb ataladigan narsa, odatda nazariy va amaliyotda shunday deyilganidek, korxonada qoladi. O'z qiymati bo'yicha u soliqqa tortiladigan daromadni minus daromad solig'ini ifodalaydi. Foydaning ko'p qirraliligi uni o'rganish tizimli yondashuvga ega bo'lishi kerakligini anglatadi. Ushbu yondashuv shakllanish, o'zaro ta'sir qilish, taqsimlash va foydalanish omillari yig'indisini tahlil qilishni o'z ichiga oladi.

1. 
   Ishlab chiqaruvchi omillarga korxona tomonidan tadbirkorlik faoliyatining turli turlaridan, shu jumladan asosiy ulushni egallagan mahsulotlarni sotishdan, boshqa aktivlarni, asosiy vositalarni sotishdan olingan daromadlar kiradi. Shakllantiruvchi omillarning muhim tarkibiy qismi bu boshqa korxonalarda, shu jumladan sho''ba korxonalarda ishtirok etishdan olingan daromadlar, qimmatli qog'ozlardan olingan daromadlar, tekin moliyaviy yordam, olingan va to'langan jarimalar qoldig'i.
   

2. 
   o'zaro ta'sir etuvchi omillarga davlatning moliya-kredit siyosati bilan belgilanadigan tashqi, shu jumladan soliqlar va soliq stavkalari, kreditlar bo'yicha foiz stavkalari, narxlar, tariflar va yig'imlar, shuningdek ichki, shu jumladan tannarx, mehnat unumdorligi, kapital unumdorligi kiradi. , kapital- mehnat nisbati, aylanma mablag'lar aylanmasi .
   
3. 
   Tarqatish omillari budjetga va byudjetdan tashqari fondlarga, bank va sug’urta fondlariga majburiy to’lovlar, ixtiyoriy to’lovlar, shu jumladan xayriya fondlari, foydani korxonalar tomonidan yaratilgan fondlarga o’tkazishdan iborat.
   
4. 
   Foydalanish omillari deganda faqat korxona va tijorat tashkilotlarida qoladigan foyda tushuniladi. Ular quyidagi sohalarni o'z ichiga oladi: iste'mol, jamg'arish, ijtimoiy rivojlanish, kapital va moliyaviy qo'yilmalar, yo'qotishlarni qoplash va boshqa xarajatlar.
   

Bozor munosabatlari sharoitida, jahon amaliyoti ko'rsatganidek, foydaning ikkita asosiy manbai mavjud.
Birinchisi, korxonaning muayyan mahsulot ishlab chiqarishdagi monopol holati yoki mahsulotning o'ziga xosligi. Ushbu manbani nisbatan yuqori darajada ushlab turish mahsulotning doimiy yangilanishini o'z ichiga oladi. Bu erda davlatning monopoliyaga qarshi siyosati va boshqa korxonalar tomonidan o'sib borayotgan raqobat kabi qarama-qarshi kuchlarni hisobga olish kerak.
Ikkinchi manba ishlab chiqarish va tadbirkorlik faoliyati bilan bog'liq, shuning uchun u deyarli barcha korxonalarga tegishli. Undan foydalanish samaradorligi bozor konyunkturasini bilish va ishlab chiqarish rivojlanishini doimiy ravishda unga moslash qobiliyatiga bog'liq. Asosan, barchasi marketing bilan bog'liq. Bu holda foyda miqdori quyidagilarga bog'liq:
Birinchidan, mahsulot ishlab chiqarish bo'yicha korxonaning ishlab chiqarish yo'nalishini to'g'ri tanlashdan (barqaror va talab yuqori bo'lgan mahsulotlarni tanlash);

• 
  ikkinchidan, o'z tovar va xizmatlarini sotish uchun raqobat sharoitlarini yaratishdan (narxi, yetkazib berish muddati, mijozlarga xizmat ko'rsatish, sotishdan keyingi xizmat ko'rsatish va boshqalar);
  

Uchinchidan, ishlab chiqarish hajmi bo'yicha (sotish hajmi qanchalik ko'p bo'lsa, foyda massasi shunchalik ko'p bo'ladi);

• 
  To'rtinchidan, mahsulotlar assortimentidan va ishlab chiqarish tannarxini kamaytirish.
  

Biroq, bozor sharoitida foyda olish har doim xavf bilan bog'liq - korxona doimo qo'yilgan kapitalni to'liq yoki qisman yo'qotish tahdidi ostida. Shuning uchun ham nazariy va amaliyotda “tadbirkorlik foydasi” tushunchasi qo'llaniladi, bu o'z miqyosida bank depozitlari bo'yicha olinadigan foizlardan kattaroq bo'lishi kerak.
O'z mazmuniga ko'ra, "xavf" tushunchasi iqtisodiy, tijorat va moliyaviy faoliyatni anglatadi. Xavfni aniqlash uchun ikkita asosiy usul qo'llaniladi: statistik va ekspert. Statistik usul matematik statistika usullariga (moliya-xo'jalik faoliyati ko'rsatkichlari bo'yicha o'zgaruvchanlik, dispersiya va standart og'ishlarni hisoblash) asoslanadi. Bu ko'rsatkichlar ishlab chiqarish rentabelligi, mahsulot, investitsiyalar, sotish va boshqalar.
Tadbirkorlik faoliyatida tavakkalchilikdan butunlay qochish deyarli mumkin emas, lekin uning salbiy oqibatlarini yumshatish usullari tizimi mavjud. Bularga o'z-o'zini sug'urta qilish (zaxira fondlarini yaratish), venchur kompaniyalarda qatnashish, fyuchers bitimlarini tuzish va boshqalar kiradi. Foyda turlari va funktsiyalari
Ishlab chiqarish-xo'jalik faoliyatini baholashda foydalaniladigan foydaning asosiy ko'rsatkichi: balans foydasi, mahsulotni sotishdan olingan foyda, yalpi foyda, soliqqa tortiladigan foyda, korxona ixtiyorida qolgan foyda (sof foyda).
Foydaning asosiy ko'rsatkichlari:

• 
  hisobot davrining umumiy foydasi (zarari) - balans foydasi (zarar);
  
• 
  yalpi daromad;
  

mahsulotlarni (ishlarni, xizmatlarni) sotishdan olingan foyda (zarar); moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar;
Boshqa operatsion bo'lmagan operatsiyalardan olingan foyda (zarar); soliqqa tortiladigan daromad;

• 
  sof foyda
  

Har bir korxonada foydaning to'rtta ko'rsatkichi shakllantiriladi, ular hajmi, iqtisodiy mazmuni va funktsional maqsadi bilan sezilarli darajada farqlanadi. Barcha hisob-kitoblarning asosini balans foydasi - korxona ishlab chiqarish-xo'jalik faoliyatining asosiy moliyaviy ko'rsatkichi tashkil qiladi. Soliqqa tortish maqsadlari uchun maxsus ko'rsatkich - yalpi foyda va uning asosida - soliqqa tortiladigan foyda va soliqqa tortilmaydigan foyda hisoblanadi. Soliqlar va byudjetga boshqa to'lovlar to'langanidan keyin balans foydasining korxona ixtiyorida qolgan qismi sof foyda deyiladi. Bu korxonaning yakuniy moliyaviy natijasini tavsiflaydi.
Korxonada foyda nafaqat mahsulotni sotishga, balki uni oshiradigan yoki kamaytiradigan boshqa faoliyatga ham bog'liq. Shuning uchun nazariya va amaliyotda "balans foydasi" deb ataladigan narsa ajralib turadi.
Balans foydasi (zararlari) mahsulot sotishdan olingan foyda (zarar)ning, moliyaviy faoliyatdan va boshqa sotuvdan tashqari operatsiyalardan olingan daromadning ushbu operatsiyalar bo'yicha xarajatlar miqdoriga kamaytirilgan yig'indisidir. U mahsulotlarni sotishdan olingan foydadan (mahsulotni ishlab chiqarish va sotish uchun xarajatlarni (xarajatlarni) olib tashlagan holda bilvosita soliqlarsiz mahsulotni sotishdan olingan daromad) va asosiy bo'lmagan daromadlardan (qimmatli qog'ozlar bo'yicha daromadlar, kompaniya faoliyatida aktsiyadorlik ishtirokidan olingan daromadlardan) iborat. boshqa korxonalar, mulkni ijaraga berishdan va hokazo. .p.) minus operatsion bo'lmagan xarajatlar (mahsulot ishlab chiqarmagan ishlab chiqarish xarajatlari, mothballed ishlab chiqarish ob'ektlarini saqlash uchun, qarzni bekor qilishdan zarar). Balans foydasining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat:

1. 
   Tovar mahsulotlarini sotishdan olingan foyda joriy narxlarda (QQS va aktsizlarsiz) mahsulot sotishdan tushgan umumiy tushumdan mahsulot tannarxiga kiritilgan tovar mahsulotlarini ishlab chiqarish va sotish xarajatlarini chegirib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi.
   
2. 
   Tovar bo'lmagan xarakterdagi boshqa mahsulotlar va xizmatlarni sotishdan olingan foyda (yoki zarar) xuddi shunday tarzda, barcha faoliyat turlari uchun alohida belgilanadi, ya'ni. asosiy korxona balansida bo‘lgan yordamchi xo‘jaliklar, avtofermer xo‘jaliklari, yog‘och tayyorlash va boshqa xo‘jaliklarning foydasi (yoki zarari).
   
3. 
   Asosiy vositalar va boshqa mol-mulkni sotishdan olingan foyda (yoki zarar) ushbu mulkni sotishdan tushgan tushum (QQS, aktsizlar bundan mustasno) va balans qoldiq qiymati o‘rtasidagi farq sifatida hisoblanadi, tegishli koeffitsient bilan tuzatiladi. inflyatsiya indeksiga. Balans
   

foydasining asosiy elementi mahsulot sotishdan, ishlarni bajarishdan yoki xizmatlar ko'rsatishdan olingan foyda hisoblanadi. Mulkni sotishdan olingan foyda korxonaning asosiy faoliyati bilan bog'liq bo'lmagan moliyaviy natijadir. U korxona balansida ko'rsatilgan har xil turdagi mol-mulkni yon tomonga sotishni o'z ichiga olgan boshqa sotish bo'yicha foydani (zararni) aks ettiradi.

4. 
   Asosiy faoliyatdan tashqari daromadlar va xarajatlardan olingan foyda (yoki zarar) olingan va to‘langan umumiy summa o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi:
   

Jarimalar, penyalar va jarimalar va boshqa iqtisodiy sanksiyalar;
Korxona hisobvaraqlaridagi mablag'lar summalari bo'yicha olingan foizlar;
valyuta hisobvaraqlari va chet el valyutasidagi operatsiyalar bo'yicha kurs farqlari; Hisobot yilida aniqlangan o'tgan yillardagi foyda va zararlar;
Tabiiy ofatlardan ko'rilgan zararlar;
Qarz va debitorlik qarzlarini hisobdan chiqarishdan ko'rilgan zararlar;
Oldin undirib bo'lmaydigan deb hisobdan chiqarilgan qarzlar bo'yicha tushumlar;
Foyda va zararlar hisobiga amaldagi qonunchilikka muvofiq boshqa daromadlar, zararlar va xarajatlar.
Shu bilan birga, Rossiya Federatsiyasi qonunchiligiga muvofiq sanktsiyalar shaklida byudjetga kiritilgan mablag'lar sotuvdan tashqari operatsiyalardan tushgan xarajatlarga kiritilmaydi, lekin sof foydaning kamayishi bilan bog'liq, ya'ni. daromad solig'i to'langandan keyin korxona ixtiyorida qolgan foyda.
Shunday qilib, kitob foydasi (Pb) formula bo'yicha aniqlanishi mumkin Pb = ± Pr ± Pi ± Pv.o,
bu erda Pr - mahsulotni sotishdan, ishlarni bajarish va xizmatlarni bajarishdan olingan foyda (zarar); Pi - korxona mulkini sotishdan olingan foyda (zarar);
Pv.o - sotishdan tashqari operatsiyalarni amalga oshirishdan olingan daromad (zarar).
Bundan tashqari, yalpi foyda taqsimlanadi, bu asosiy vositalar (fondlar), nomoddiy aktivlar va boshqa mol-mulk bilan operatsiyalar bo'yicha balans foydasi minus yoki ortiqcha moliyaviy natijadir. Yalpi foyda - korxona, firma yalpi daromadining barcha majburiy xarajatlar chegirib tashlanganidan keyin ularda qoladigan qismi. Mahsulotlarni (ishlarni, xizmatlarni), asosiy vositalarni, korxonalarning boshqa mulklarini sotishdan olingan foyda va sotuvdan tashqari operatsiyalardan olingan daromadlar ushbu operatsiyalar bo'yicha xarajatlar miqdoriga kamaytirilgan summani ifodalaydi.
Korxonaning yalpi foydasi bir qator sabablarga ko'ra balans foydasidan farq qilishi mumkin:

1. 
   To'g'ridan-to'g'ri ayirboshlash yoki mahsulot tannarxidan yuqori bo'lmagan narxlarda sotish bilan shug'ullanadigan korxonalar uchun yalpi foyda oshadi.
   
2. 
   Asosiy vositalarni va boshqa mol-mulkni to‘g‘ridan-to‘g‘ri ayirboshlash yoki ushbu turdagi mol-mulkni balans qiymatidan past narxlarda sotishda bitim summasi mol-mulkning bozor qiymatidan sotilgan yoki foydalanishdan chiqarilgan mol-mulkning balans qiymatini chiqarib tashlagan holda aniqlanadi.
   
3. 
   Chet el valyutasidagi tushum ushbu operatsiyalardan olingan foydani soliqqa tortish uchun bojxona hujjatlari rasmiylashtirilgan kundagi kurs bo'yicha rublga aylantiriladi.
   
4. 
   Birgalikda faoliyat yuritilmaganda boshqa korxonalardan tekin olingan pul mablag'lari soliqqa tortiladi.
   
5. 
   Bepul olingan mol-mulk uchun uning qiymati balans qiymatidan kam bo'lmagan holda baholanadi, unga ko'ra u topshiruvchi korxonada ro'yxatga olinadi.
   
6. 
   Yalpi foydada to‘langan jarima va penyalar ham hisobga olinadi (byudjet va byudjetdan tashqari jamg‘armalarga o‘tkazilgan jarima va penyalar summasidan tashqari).
   

Yalpi foyda quyidagi daromad (foyda) turlariga kamayadi:

1. 
   boshqa korxonalar faoliyatida ulushli ishtirok etishdan olingan daromadlar
   
2. 
   mulkni ijaraga berish va undan foydalanishning boshqa turlaridan, shuningdek vositachilik operatsiyalari va operatsiyalaridan olingan daromadlar.
   

v) yuridik shaxslarning davlat obligatsiyalari va boshqa davlat qimmatli qog'ozlari bo'yicha daromadlari, shuningdek ularni joylashtirish bo'yicha xizmatlar ko'rsatishdan olingan daromadlar.
d) soliq imtiyozlari belgilanadigan foyda miqdori.

Yalpi foydaga ushbu tuzatishlarning barchasidan so'ng, daromad solig'i to'lanadigan soliqqa tortiladigan foyda qoladi. Barcha bozor iqtisodiyoti mamlakatlarida foyda soliqqa tortiladi. Shuning uchun amalda soliq solinadigan foydani ajratish odatiy holdir, bu yalpi foydadan chegirmalarni zaxira fondlariga, soliqdan ozod qilingan faoliyatdan olingan daromadlar, kapital qo'yilmalar uchun ajratmalar. Soliq solinadigan daromad maxsus hisob-kitob bilan belgilanadi. U balans foydasiga teng bo'lib, quyidagi miqdorga kamaytiriladi:

• 
  tashkil etilishi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan zaxira va shunga o‘xshash boshqa fondlarga ajratmalar (ushbu mablag‘lar miqdori ustav fondining 25 foizidan ko‘p bo‘lmagan, lekin soliqqa tortiladigan foydaning 50 foizidan ko‘p bo‘lmagan miqdorda yetib borgunga qadar);
  

byudjetga ijara to'lovlari;
qimmatli qog'ozlar va boshqa korxonalar faoliyatidagi aktsiyadorlik ishtirokidan olingan daromadlar; Kazinolar, video salonlar va boshqalardan olingan daromadlar;
sug'urta faoliyatidan olingan daromadlar;

alohida bank operatsiyalari va operatsiyalaridan olingan foyda;

• 
  rublning Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki tomonidan ko'rsatilgan xorijiy valyutalarga nisbatan kursining o'zgarishi natijasida shakllangan kurs farqi;
  
• 
  sanoat qishloq xo'jaligi va ovchilik mahsulotlarini ishlab chiqarish va sotishdan olingan foyda. Natijada, korxona, odatda, nazariy va amaliyotda deyilganidek, korxonaning sof foydasi deb ataladigan narsa bo'lib qoladi, ya'ni. foyda uning ixtiyorida. Bu balans foydasi bilan daromad solig'i, ijara to'lovlari, eksport va import solig'i, haqiqiy mehnat xarajatlarining me'yorlashtirilganiga nisbatan oshib ketgan soliq summalari o'rtasidagi farq sifatida aniqlanadi.
  

Sof foydadan kompaniya dividendlar va turli ijtimoiy soliqlarni to'laydi, fondlarni shakllantiradi. Natijada, foyda foydalanilmaydi yoki pul bilan qoplanmagan zarar qoladi. Sof foyda ishlab chiqarishni rivojlantirishga, ijtimoiy rivojlantirishga, xodimlarni moddiy rag'batlantirishga, zaxira fondini yaratishga, korxona tomonidan amaldagi qonun hujjatlarini buzganligi bilan bog'liq iqtisodiy sanksiyalarni byudjetga to'lashga, xayriya va boshqa maqsadlarga yo'naltiriladi. Foydani taqsimlash va undan foydalanish
Foyda davlat, korxona egalari va korxonaning o'zi o'rtasida taqsimlanadi. Ushbu taqsimotning nisbatlari korxona samaradorligiga ijobiy va salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Korxonalar va davlat o'rtasidagi foyda bo'yicha munosabatlar foydani soliqqa tortishga asoslanadi.
Soliq solish uchun balans foydasi soliq standartlariga muvofiq tuzatiladi (Mahsulot tannarxiga kiritilgan xarajatlar tarkibi to'g'risidagi nizom va boshqalar). Shuni ta'kidlash kerakki, Rossiyada sof foyda tushunchasi xalqaro standartlarga muvofiq sof foyda tushunchasiga mos kelmaydi, elakdagi "bizning" sof foydamiz sof emas, balki katta xarajatlarni (iste'mol fondlari, ijtimoiy soha va boshqalar) o'z ichiga oladi. .), bu G'arb standartlari tomonidan qabul qilinishi mumkin emas.
Korxona ixtiyorida qolgan foydadan (sof foyda) qonun hujjatlariga va ta’sis hujjatlariga muvofiq korxona jamg‘arish fondi, iste’mol fondi, zaxira fondi va boshqa maxsus fondlar va zaxiralarni tashkil qilishi mumkin. Bu foyda kapital qo'yilmalar va asosiy va aylanma mablag'larning o'sishiga yo'naltiriladi; o'tgan yillardagi yo'qotishlarni qoplash, zaxira kapitaliga ajratmalar, ijtimoiy xarajatlar; shuningdek dividendlar va daromadlarni to'lash.
Shu bilan birga jamg‘arish fondi deganda korxonani ishlab chiqarishni rivojlantirish, texnik qayta jihozlash, rekonstruksiya qilish, kengaytirish, yangi mahsulot ishlab chiqarishni o‘zlashtirish, asosiy ishlab chiqarish fondlarini qurish va yangilash, yangi texnikani o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan mablag‘lar tushuniladi. va mavjud tashkilotlardagi texnologiyalar va korxonalarning ta'sis hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa shunga o'xshash maqsadlar (korxonaning yangi mulkini yaratish).
Ishlab chiqarishni rivojlantirishga yo'naltirilgan kapital qo'yilmalar, asosan, jamg'arish fondlari hisobidan moliyalashtiriladi. Shu bilan birga, kapital qo'yilmalarni o'z foydasi hisobiga amalga oshirish jamg'arish fondi qiymatini kamaytirmaydi. Moliyaviy resurslarning mulkiy qiymatlarga aylanishi mavjud. Jamg'arma fondi faqat uning mablag'lari hisobot yilidagi yo'qotishlarni qoplashga yo'naltirilganda, shuningdek foydalanishga topshirilayotgan asosiy vositalarning boshlang'ich qiymatiga kiritilmagan jamg'arma mablag'lari hisobidan hisobdan chiqarilishi natijasida kamayadi. . Foyda taqsimlash tamoyillari iqtisodchilar tomonidan quyidagicha ifodalangan:

• 
  korxona tomonidan ishlab chiqarish, xo'jalik va moliyaviy faoliyat natijasida olingan foyda davlat va xo'jalik yurituvchi subyekt sifatida korxona o'rtasida taqsimlanadi;
  

• 
  davlat foydasi stavkalarini o'zboshimchalik bilan o'zgartirish mumkin bo'lmagan soliqlar va yig'imlar ko'rinishidagi tegishli byudjet moddalariga tushadi. Soliqlarning tarkibi va stavkalari, ularni hisoblash va byudjetga to'lash tartibi qonun bilan belgilanadi;
  
• 
  korxonaning soliqlar to'langanidan keyin uning ixtiyorida qolgan foyda qiymati uning mahsulot ishlab chiqarish hajmini ko'paytirish va ishlab chiqarish, xo'jalik va moliyaviy faoliyat natijalarini yaxshilashdan manfaatdorligini kamaytirmasligi kerak;
  
• 
  Korxona ixtiyorida qolgan foyda, birinchi navbatda, uning keyingi rivojlanishini ta'minlaydigan jamg'arish, qolgan qismida esa faqat iste'molga yo'naltiriladi. Foyda davlat, korxona egalari va korxonaning o'zi o'rtasida taqsimlanadi. Ushbu taqsimotning nisbatlari korxona samaradorligiga ijobiy va salbiy ta'sir ko'rsatadi.
  

Korxonalar va davlat o'rtasidagi munosabatlar foyda haqida asosida qurilgan foyda soliqqa tortish.
Rossiya qonunchiligida daromad solig'i moliyaviy-xo'jalik faoliyati natijalarini aks ettiruvchi va moliyaviy hisobotlarda ko'rsatilgan foydadan undirilmasligi muhim ahamiyatga ega. Soliq solinadigan foyda va foyda va zararlar to‘g‘risidagi hisobotda aks ettirilgan foyda summalaridagi farqlar normativ buxgalteriya hujjatlarida va Soliq kodeksida moliyaviy natijani hisoblash metodologiyasidagi farqlardan kelib chiqadi. Bundan tashqari, Soliq kodeksi yana soliq maqsadlarida foydani kamaytiradigan barcha xarajatlarni sanab o'tishga harakat qildi. Ushbu maqsadga erishish mumkin emasligi sababli, daromaddan chegirib tashlanadigan va buxgalteriya hisobida balans foydasini tashkil etuvchi xarajatlarning bir qismi soliqqa tortish maqsadlarida daromadlarni kamaytiradigan xarajatlar hisoblanmaydi. Biroq, ko'pgina korxonalar uchun buxgalteriya foydasi soliqqa tortiladiganidan yuqori bo'lib chiqdi, bu esa byudjet daromadlarining kamayishiga olib keladi. Buxgalteriya hisobi va soliqqa tortiladigan foydani hisoblash metodologiyasidagi farqlar bartaraf etilsa oqilona bo'lar edi.
Soliq tizimi- bozor iqtisodiyotining juda muhim elementi va eng muhimi, iqtisodiy o'zgarishlarning natijalari unga bog'liq. Soliqlar davlat daromadlarini olishning asosiy shakli bo'lib xizmat qiladi. Bu sof moliyaviy funktsiyadan tashqari soliq mexanizmi davlatning ijtimoiy ishlab chiqarishga, uning dinamikasi va tuzilishiga, fan-texnika taraqqiyoti holatiga iqtisodiy ta'siri uchun ham qo'llaniladi.
soliqlar korxona xo'jalik faoliyatining moliyaviy natijalarini shakllantirishga va korxona tomonidan jamg'arish va iste'mol qilish maqsadida foydalaniladigan sof foyda miqdoriga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Korxonalar tomonidan to'lanadigan soliqlarga federal soliqlar, Rossiya Federatsiyasining ta'sis sub'ektlarining soliqlari va mahalliy soliqlar kiradi. Soliqlar turli manbalarga havola qilingan holda hisoblab chiqiladi.

Soliqlarning bir qismi mahsulot (tovarlar, ishlar, xizmatlar) narxiga kiritilgan. Bunday soliqlarga qo'shilgan qiymat solig'i, aktsizlar, eksport bojlari kiradi. Boshqa soliqlar korxonalarning xo'jalik faoliyatining moliyaviy natijalariga taalluqli, ya'ni. korxonaning balans foydasini kamaytirish: daromad solig'i, mulk solig'i, reklama solig'i

Moliya-xo'jalik faoliyati natijasida olingan va daromad solig'ini to'lagandan keyin korxonada qoladigan foydadan korxonalar ma'lum bir mahalliy soliqlarni to'laydilar.
Ko'rib turganimizdek, soliqlarning asosiy manbai qo'shilgan qiymat bo'lganligi sababli, soliqlar tashkilot ixtiyorida qolgan foyda miqdoriga, ya'ni sof foydaga bevosita ta'sir qiladi. Bilvosita soliqlar, ular foydadan to'g'ridan-to'g'ri to'lanmagan bo'lsa-da, lekin tovar narxi maksimal xarid qobiliyatiga yetganda, ular ham tovar ishlab chiqaruvchining foyda ulushini kamaytira boshlaydi. Soliq yukining miqdori iqtisodiyot real sektorining investisiya imkoniyatlariga teskari proportsionaldir. Davlat boshqaruvining vazifasi byudjet daromadlari o'sishi barqarorligini saqlab qolgan holda, korxonalarda iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishdan iborat. Soliq to'lovchi korxonalar iqtisodiyotiga soliq yukini cheklovchi bo'lishi kerak, deb taxmin qilish mantiqan to'g'ri. Bizning fikrimizcha, soliq to'lovlari miqdori balans foydasining uchdan bir qismidan oshmasligi kerak. Aks holda, korxona samaradorligini oshirish va foyda olish uchun rag'batlantirish yo'qoladi.
Daromad solig'i to'langandan keyin korxona ixtiyorida qolgan foyda odatda "sof daromad" deb ataladi. Bu atama moliyaviy tahlil, rejalashtirishda qo'llaniladi. Buxgalteriya hisobida sof daromad deyiladi "yig'ilib qolgan oylik maoshlari". Bu atama unchalik to'g'ri emas, chunki buxgalteriya hisobida xuddi shu atama dividendlarni to'lashdan oldin va dividendlar to'langanidan keyin foydani anglatadi. Tashkilot tomonidan olingan foydaning qolgan uchdan ikki qismi mulkdorlar (aktsiyadorlar va ta'sischilar) va korxonaning o'zi o'rtasida taqsimlanishi mumkin.
Ushbu taqsimot ko'plab omillarga bog'liq. Ishlab chiqarishni texnik jihatdan qayta jihozlash va modernizatsiya qilish, yangi turdagi mahsulotlar va yangi texnologiyalarni o‘zlashtirish davrida korxona moliyaviy resurslarga juda muhtoj bo‘lib, ularni birinchi navbatda mulkdorlar ta’minlashi kerak. Bu ular o'z umidlaridan voz kechishlari va qo'yilgan kapitaldan daromad olmasliklari kerak degani emas. Shunchaki, bu umidlar kechiktirilishi kerak va mulkdorlar o'z dividendlarini ishlab chiqarish loyihaviy quvvatiga erishgandan so'ng, korxona etarli foyda olishni boshlagandan keyin olishlari mumkin bo'ladi. Kutish muddati uchun dividendlar xuddi shu davr uchun bank depoziti bo'yicha foiz stavkasidan kam bo'lmasligi kerak, lekin kredit uchun stavkadan kam bo'lishi kerak.
Zamonaviy sharoitda Rossiyada milliy mulkni xususiylashtirish natijasida iqtisodiy rivojlangan va boshqa rivojlanayotgan mamlakatlardagi o'rta sinfdan tubdan farq qiladigan mulkdorlar sinfi paydo bo'ldi. Aksariyat hollarda bular o'z korxonasidagi ulushlarni bepul yoki kichik haq evaziga olgan mehnat jamoasi a'zolaridir. O'z jamg'armalari yo'qligi sababli ular o'z korxonasiga moliyaviy-ishlab chiqarish inqirozidan chiqish uchun zarur bo'lgan investitsiyalarni amalga oshira olmaydilar. Bozor iqtisodiyoti qonunlariga ko'ra, mulkdorlardan boshqa hech kim moliyaviy sog'lomlashtirish uchun mablag' berishga majbur emas. Bu vaziyatdan chiqishning ikki yo‘li mavjud: 1) korxonani bankrot deb e’lon qilish va mulkni sotish yo‘li bilan qarzni to‘lash; 2) mulkdorlar hisobidan zarar va qarzlarni qoplash.
Birinchi holda, qarzlarni qoplash uchun mulk etarli bo'lmasligi mumkin yoki u sotilishi qiyin yoki likvid bo'lmagan aktivlardan iborat bo'lishi mumkin. Shunda korxonani bankrot deb e'lon qilish manfaatdor tomonlarning hech biriga - kreditorlarga, korxona xodimlariga, davlatga, mulkdorlarga zavq bag'ishlamaydi. Ko'rinishidan, shuning uchun Rossiyada korxonani bankrot deb e'lon qilish amaliyoti hali keng tarqalmagan.
Ikkinchi holda, mulkdorlar o'z mol-mulkidan ixtiyoriy ravishda voz kechishi va aktsiyalarni keyinchalik pulga sotish uchun o'z korxonasiga o'tkazishi yoki zarar va qarzlarni qoplash uchun mablag' qo'shishi kerak. Variant - korxona o'z aktsiyalarini arzon narxlarda sotib olishi va keyin ularni real narxlarda sotishi. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, moliyaviy tiklanishning ushbu varianti qo'llanilmaydi. Kichik kambag'al mulkdorlarning o'z korxonasiga "in'ektsiya" qilish uchun mablag'lari yo'q, lekin ular dividend olmaganiga qaramay, aktsiyalarni sotishga shoshilmayaptilar. ishlab chiqarishni rivojlantirish bilan bog'liq va foydadan moliyalashtiriladigan xarajatlar, ilmiy-tadqiqot, loyihalash, konstruktorlik va texnologik ishlar, yangi mahsulotlar va texnologik jarayonlarni ishlab chiqish va rivojlantirishni moliyalashtirish, texnologiyani takomillashtirish va ishlab chiqarishni tashkil etish, asbob-uskunalarni yangilash xarajatlari, mavjud ishlab chiqarishni texnik qayta jihozlash va rekonstruksiya qilish bilan bog'liq xarajatlarni o'z ichiga oladi. , korxonani kengaytirish va yangi ob'ektlarni qurish, atrof-muhitni muhofaza qilish choralari. Xuddi shu xarajatlar guruhiga uzoq muddatli bank kreditlari va ular bo'yicha foizlarni to'lash bo'yicha xarajatlar kiradi.
Korxonaning to‘plangan foydasi boshqa korxonalarning ustav kapitaliga, uzoq va qisqa muddatli moliyaviy qo‘yilmalarga qo‘yilishi, yuqori tashkilotlarga, birlashmalarga, konsernlarga, birlashmalarga va boshqalarga o‘tkazilishi mumkin.Bu sohalar ham foydalanish hisoblanadi.
rivojlanish uchun foyda.
Foydani ijtimoiy ehtiyojlar uchun taqsimlash korxona balansida bo'lgan ijtimoiy ob'ektlarni ishlatish, noishlab chiqarish ob'ektlarini qurishni moliyalashtirish, dam olish va madaniy tadbirlarni o'tkazish va boshqalarni o'z ichiga oladi. moddiy rag'batlantirishga sarflangan mablag'lar mehnatdagi yutuqlar uchun mukofotlar to'lash, moddiy yordam ko'rsatish xarajatlari, faxriylarga, nafaqaxo'rlarga bir martalik nafaqalar, oshxonalarda ovqatlanish narxining oshishi uchun kompensatsiya va boshqalarni o'z ichiga oladi.
Foyda taqsimoti ijtimoiy ehtiyojlar uchun korxona balansida bo‘lgan ijtimoiy ob’ektlarni ekspluatatsiya qilish, noishlab chiqarish ob’yektlarini qurishni moliyalashtirish, yordamchi qishloq xo‘jaligini tashkil etish va rivojlantirish, sog‘lomlashtirish, madaniy-ma’rifiy tadbirlar va boshqalarni o‘z ichiga oladi.
Korxona ixtiyorida qolgan barcha foyda mulk qiymatini oshiradigan foydaga bo'linadi, ya'ni. jamg'arish jarayonida ishtirok etadi va foyda mulk qiymatini oshirmaydigan iste'molga yo'naltiriladi. Agar foyda iste'molga sarflanmasa, u korxonada o'tgan yillardagi taqsimlanmagan foyda sifatida qoladi va korxonaning o'z kapitali hajmini oshiradi. Taqsimlanmagan foydaning mavjudligi korxonaning moliyaviy barqarorligini oshiradi, keyingi rivojlanish uchun manba mavjudligini ko'rsatadi.
Moliyaviy barqarorlikni ta'minlashda zaxira kapitalining miqdori muhim rol o'ynaydi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida zahira kapitaliga ajratmalar ustuvor xususiyatga ega. Zaxira kapitalining mavjudligi va o'sishi aksiyalar ulushining ko'payishini ta'minlaydi, korxonaning barcha tadbirkorlik faoliyati bilan bog'liq bo'lgan tavakkalchilikka tayyorligini tavsiflaydi, imtiyozli aktsiyalar bo'yicha dividendlar to'lash imkoniyatini yaratish, hatto joriy yil foydasi bo'lmagan taqdirda ham, kutilmagan hodisalarni qoplash. moliyaviy barqarorlikni yo'qotish xavfisiz xarajatlar va yo'qotishlar.
Hisobot davri oxirida tashkilotning sof foydasi yo'naltirilishi mumkin:
Zaxira kapitaliga badallar uchun(zaxira fondini shakllantirish). Ma’lumki, zahira kapitali aktsiyadorlik jamiyatlarida ham, mas’uliyati cheklangan jamiyatlarda ham tuzilishi mumkin (ikkinchisida zaxira fondini tashkil etish ixtiyoriydir). Dividendlar to'lash uchun. Aksiyadorlik jamiyati nafaqat moliyaviy yil yakunlari bo‘yicha dividendlar to‘lash to‘g‘risida, balki joriy yilning birinchi choragi, olti oyi, to‘qqiz oyi yakunlari bo‘yicha oraliq dividendlar to‘lash to‘g‘risida ham qaror qabul qilishga haqli. moliyaviy yil (dividendlar to'lash (e'lon qilish) aksiyadorlarning umumiy yig'ilishining vakolatiga kiradi). Biroq, etarli foydaning mavjudligi kompaniyaning oddiy va imtiyozli aksiyalar bo'yicha dividendlar e'lon qilish va to'lash huquqiga ega ekanligini anglatmaydi. “Aksiyadorlik jamiyatlari toʻgʻrisida”gi Qonunda dividendlar toʻlash boʻyicha maʼlum cheklovlar belgilangan:

1. 
   jamiyat barcha ustav kapitali to‘liq to‘langunga qadar (yangi tashkil etilgan AJlar uchun) dividendlarni to‘lash (deklaratsiya qilish) to‘g‘risida qaror qabul qilishga haqli emas;
   
2. 
   jamiyat aktsiyadorlardan ularning talabiga binoan qaytarib sotib olishga majbur bo'lgan barcha aktsiyalarni sotib olishdan oldin dividendlar to'lash to'g'risida qaror qabul qilish mumkin bo'lmasa;
   

v) dividendlarni to'lash (deklaratsiya qilish) to'g'risida qaror qabul qilish mumkin emas, agar ularni to'lash vaqtida aktsiyadorlik jamiyati to'lovga layoqatsizlik (bankrotlik) belgilariga duch kelsa yoki ko'rsatilgan belgilar jamiyatda yuzaga kelgan bo'lsa, dividendlarni to'lash (deklaratsiya qilish) to'g'risida qaror qabul qilish mumkin emas. dividendlarni to'lash;
d) agar jamiyat sof aktivlarining qiymati uchta qiymat yig'indisidan kam bo'lsa, aksiyadorlar yig'ilishi dividendlar to'lash to'g'risida qaror qabul qilishga haqli emas: ustav kapitali; zaxira fondi; muomaladagi imtiyozli aksiyalarning tugatish qiymatining ustavda belgilangan nominal qiymatidan oshib ketishi (yoki dividendlar to‘lanishi natijasida undan kam bo‘lib qolishi).
Foydaning bir qismini aktsiyadorlarga dividendlar to'lashga sarflash aktsiyalarning rentabelligini oshiradi, bu ularning bozor qiymatini va jamiyat aktsiyalarining yangi chiqarilishining jozibadorligini anglatadi. Bularning barchasi, pirovardida, korxona kapitalini oshiradi. Shu bilan birga, bu masala kompaniyaning dividend siyosati doirasida jiddiy moliyaviy qarorlar qabul qilinishi bilan bog'liq.
O'tgan yillardagi yo'qotishlarni qoplash uchun.
Boshqa to'lovlar uchun tashkilot aktsiyadorlarining (muassislarining) qarori bilan. Foydaning muhim qismi aylanma mablag'larga investitsiyalarni moliyalashtirish va aylanma mablag'larning o'sishiga (foydani kapitallashtirish) yo'naltirilishi mumkin. Sof foydani kapitallashtirish tashkilotning faoliyatini o'z moliyalashtirish manbalari hisobidan kengaytirish, shu bilan birga korxonaning qo'shimcha manbalarni jalb qilish, yangi aktsiyalarni chiqarish uchun moliyaviy xarajatlarini kamaytirish imkonini beradi. Ishlab chiqarishni rivojlantirishni moliyalashtirish bilan bir qatorda korxona ixtiyorida qoladigan foyda ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishga (korxona balansidagi ijtimoiy ob'ektlarni ishlatish, noishlab chiqarish ob'ektlarini qurish, dam olish, madaniy tadbirlarni o'tkazish) yo'naltirilishi mumkin. ; moddiy rag'batlantirish uchun (bonuslar to'lash, xodimlarga moddiy yordam ko'rsatish, pensiyalarga qo'shimchalar va boshqalar). Foydani rejalashtirish
Foyda miqdorini iqtisodiy jihatdan asosli aniqlash korxona uchun katta ahamiyatga ega bo'lib, uning moliyaviy resurslarini, byudjetga to'lovlar miqdorini, takror ishlab chiqarishni kengaytirish imkoniyatlarini va xodimlarni moddiy rag'batlantirishni to'g'ri baholash imkonini beradi. Bundan tashqari, aktsiyadorlik jamiyatining dividend siyosatini amalga oshirish foyda miqdoriga ham bog'liq. Va foyda miqdori, birinchi navbatda, buxgalteriya siyosatiga bog'liq.
3.2-jadval - Hisob siyosatining ayrim qoidalarining tashkilotning moliyaviy holatiga ta'siri
Moliyaviy natijalarni prognozlash va rejalashtirish usullari hozirda tartibga solinmagan, ammo adabiyotlarda etarlicha batafsil tavsiflangan. Eng mashhurlari foydani rejalashtirishning ikkita an'anaviy usuli - to'g'ridan-to'g'ri hisoblash usuli va analitik, bugungi kunda ma'lum cheklovlar bilan foydalaniladi.
to'g'ridan-to'g'ri hisoblash usuli. To'g'ridan-to'g'ri hisob har bir ob'ekt bo'yicha sotilgan mahsulot miqdori (sotish hajmi) sotish narxiga va har bir birlik tannarxiga ketma-ket ko'paytirilishiga asoslanadi. Nomenklaturaning barcha pozitsiyalari uchun ikkala mahsulotning summalari o'rtasidagi farq rejalashtirilgan foyda miqdoridir. Taqqoslab bo'lmaydigan mahsulotlar uchun har bir birlikning tannarxi rejalashtirilgan birlik xarajatlar smetasiga muvofiq belgilanishi kerak. Buning uchun formuladan foydalaniladi: to'g'ridan-to'g'ri hisoblash usuli. To'g'ridan-to'g'ri hisob har bir ob'ekt bo'yicha sotilgan mahsulot miqdori (sotish hajmi) sotish narxiga va har bir birlik tannarxiga ketma- ket ko'paytirilishiga asoslanadi. Nomenklaturaning barcha pozitsiyalari uchun ikkala mahsulotning summalari o'rtasidagi farq rejalashtirilgan foyda miqdoridir. Taqqoslab bo'lmaydigan mahsulotlar uchun har bir birlikning tannarxi rejalashtirilgan birlik xarajatlar smetasiga muvofiq belgilanishi kerak. Buning uchun formuladan foydalaniladi:
Tayyor mahsulotlarning o'tkazish balansidagi foyda odatda ularning to'liqligi uchun hisoblanadi.
Balanslar shartli ishlab chiqarish tannarxida hisobga olinganligi sababli, ular bo'yicha foyda sotish bahosi bo'yicha va ishlab chiqarish tannarxi bo'yicha kirish va ishlab chiqarish qoldiqlari yig'indisi o'rtasidagi farq sifatida hisoblanadi. Barcha tijorat va ma'muriy xarajatlar shartli ravishda sotiladigan mahsulotlarni chiqarish bilan bog'liq. O'tkazish qoldiqlaridagi foyda ishlab chiqarish tannarxi va rentabellik darajasi (hisobot va rejalashtirish yillarining mos ravishda 4-chorak qiymati) asosida ham hisoblanishi mumkin.
Sotilgan mahsulotlarni hisobga olish hisoblash asosida amalga oshiriladi, ya'ni. jo'natilgan mahsulotlar uchun pulning haqiqiy harakati material harakati bilan mos kelmaydi. Moliyaviy rejalashtirishda haqiqiy foydani aniqlash muhim ahamiyatga ega, shuning uchun sotilmagan mahsulotlar balansida foydani hisoblashda ushbu qoldiqlarga ombordagi qoldiqdan tashqari jo'natilgan, ammo to'lanmagan tovarlarni kiritish tavsiya etiladi.

to'g'ridan-to'g'ri hisob uslubiy jihatdan juda oddiy, lekin mahsulot nomlarining ko'pligi bilan uning mehnat zichligi sezilarli darajada oshadi. Hisoblash quyidagilarni talab qiladi:

• 
  nomenklaturaning barcha pozitsiyalari uchun assortimentni aniqlash;
  

• 
  taqqoslanadigan mahsulotlarning barcha mahsulotlari uchun xarajatlar smetasini tuzish;
  

• 
  taqqoslanmaydigan mahsulotlarning rejalashtirilgan tannarxini va shartnoma narxlarini hisoblash, bu esa, o'z navbatida, barcha elementlar bo'yicha ishlab chiqarish smetasini ishlab chiqishni nazarda tutadi;
  

• 
  ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotish narxlarini belgilash.
  

Usulning katta kamchiligi shundaki, u rejalashtirish davridagi foyda miqdoriga ta'sir qiluvchi omillarni aniqlashga imkon bermaydi.

Zamonaviy iqtisodiy sharoitda to'g'ridan-to'g'ri hisob-kitob usuli foydani faqat juda qisqa vaqt ichida, narxlar, ish haqi va boshqa holatlar o'zgarmaguncha rejalashtirishda qo'llanilishi mumkin. Bu uning yillik va uzoq muddatli foydani rejalashtirishda foydalanishni istisno qiladi. Foydani rejalashtirishning analitik usullari
Ushbu usullar ilg'or (istiqbolli) rejalashtirishda, shuningdek, mahsulot turlari keng bo'lgan tarmoqlarda biznes-reja uchun dastlabki hisob-kitoblarni tayyorlash bosqichida, shuningdek, to'g'ridan-to'g'ri usulga qo'shimcha sifatida qo'llaniladi. Hisoblash bazasi 1 ming rublga teng bo'lishi mumkin. sotiladigan mahsulotlar, asosiy rentabellik, shuningdek, korxonaning hisobot ko'rsatkichlari to'plami (faktoriy usul).
1.C 1 ming rubl xarajatlarni hisobga olgan holda. sotiladigan mahsulotlar Foyda quyidagi formula bo'yicha "taqqoslanadigan va taqqoslanmaydigan" tovar mahsulotining butun mahsuloti uchun rejalashtirilgan:
Sotishdan olingan foydaning umumiy miqdorini aniqlash uchun natija tayyor mahsulotning o'tkazma balansidagi foydaning o'zgarishiga moslashtiriladi.
Foydani asosiy rentabellik asosida rejalashtirishda hisobot yilining rentabelligi (tovar mahsuloti bo'yicha yalpi foydaning uning tannarxiga nisbati) asos qilib olinadi va rejalashtirilgan yilda rejalashtirilgan o'zgarishlarga moslashtiriladi. Maqsadli yil bilan taqqoslash uchun maqsadli yil uchun barcha kutilayotgan yalpi foyda narxlarning o'zgarishiga moslashtiriladi. Alohida-alohida, foyda taqqoslanmaydigan tovar mahsulotlari, sotilmagan mahsulotlarning o'tkazma balansidagi foyda va rejalashtirilgan yilda sotishdan olingan foyda uchun hisoblanadi.
2. Taqqoslanadigan tovar mahsulotlari uchun foydani hisoblashda alohida omillar: mahsulot tannarxi, uning assortimenti va sifati, sotish bahosining hisobot yili bilan solishtirganda o'zgarishining unga ta'sirini tahlil qilish. Hisoblash to'qqizni o'z ichiga oladi bosqichlar:

1. 
   Asosiy rentabellik asosida taqqoslanadigan tovar mahsulotlari uchun foydani hisoblash. Shu bilan birga, taqqoslash maqsadida rejalashtirilgan yilning barcha taqqoslanadigan tovar mahsulotlari ko'zda tutilgan o'zgarishdan kelib chiqqan holda hisobot yilining tannarxiga qayta hisoblab chiqiladi.
   
2. 
   Taqqoslanadigan tovar mahsuloti tannarxining o'zgarishining foydaga ta'sirini aniqlash. Buning uchun rejalashtirilgan yilning solishtirma tovar mahsulotlari hisobot va rejalashtirilgan yillar tannarxi bo'yicha taqqoslanadi. Farq - tannarxning o'zgarishidan olingan foyda (zarar) miqdori.
   
3. 
   Assortimentdagi o'zgarishlarning taqqoslanadigan tijorat mahsulotlari uchun foydaga ta'sirini aniqlash. Hisobot va rejalashtirish yilida ishlab chiqarilgan mahsulot tarkibi bilan o'rtacha rentabellik darajasini hisoblang. Farqi assortimentning o'zgarishi sababli rentabellikning og'ishini ko'rsatadi.
   
4. 
   Taqqoslanadigan tovar mahsulotlari uchun sifatning foydaga ta'sirini hisoblash. U navli koeffitsient asosida ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning har bir navining umumiy ishlab chiqarish hajmidagi ulushi va alohida navlar bo'yicha narxlar o'rtasidagi nisbat aniqlanadi. 1- nav narxi 100%, 2-nav narxi 1-nav narxiga nisbatan foiz sifatida hisoblanadi va hokazo. Tovar mahsulotlarini sotish bahosi o'zgarishining foydaga ta'sirini hisoblash. Qaysi yangi narxlar joriy qilinganligi tovar mahsuloti aniqlanadi, ta'sir ko'rsatilgan mahsulotlarning sotish bahosidagi mahsuloti va narxlarning o'zgarishi (foizlarda) sifatida hisoblanadi.
   

6. 
   Sotilmagan mahsulotlarni o'tkazish qoldiqlarida foydani hisoblash. O'tkazish qoldiqlari qiymati tegishli ravishda hisobot va rejalashtirish yillarining mahsulot rentabelligiga ko'paytiriladi.
   
7. 
   Sotishdan olingan foydani hisoblash. Yalpi foyda ko'rib chiqilgan omillarning ta'sirini va sotilmagan mahsulotlarning o'tkazma balansidagi foydani hisobga olgan holda aniqlanadi va smetalar asosida alohida rejalashtirilgan tijorat va ma'muriy xarajatlarni o'z ichiga oladi.
   
8. 
   Taqqoslanmaydigan tovar mahsuloti uchun foydani aniqlash. Ushbu foyda korxonaning sotish narxi va mahsulot tannarxi o'rtasidagi farq sifatida to'g'ridan-to'g'ri usul bilan topiladi. Narxlar belgilanmagan bo'lsa, foyda rentabellikning o'rtacha darajasi bilan hisoblanadi.
   
9. 
   Sotishdan olingan umumiy foydani hisoblash. Taqqoslanadigan va taqqoslanmaydigan mahsulotlarni sotishdan olingan foydani umumlashtiring.
   

Yakuniy moliyaviy natijani hisoblash uchun sotishdan olingan foydadan tashqari, operatsion va operatsion bo'lmagan daromadlar va xarajatlarning natijalari hisoblanadi.
3. Foydani rejalashtirishning faktoriy usuli to'rttasini o'z ichiga oladi bosqich.

1. 
   Hisobot davrining asosiy ko'rsatkichlarini belgilash. Bunday ko'rsatkichlar qo'llaniladi: yalpi foyda; sotishdan tushgan daromad; boshqa daromadlar va xarajatlar; sotilgan mahsulotlar, mahsulotlar, ishlar, xizmatlar tannarxi; tovarlar, mahsulotlar, ishlar, xizmatlarni sotishdan tushgan tushumlar;
   

xarajat elementlari bo'yicha xarajatlar tarkibi.

2. 
   Iqtisodiy faoliyatning vazifalari bayoni. Bunday vazifalar ishlab chiqarish hajmini oshirish, xarajatlarni kamaytirish, boshqa daromadlarni ko'paytirish va boshqalar bo'lishi mumkin.
   
3. 
   Inflyatsiya indekslarining ta’rifi. Inflyatsiya indekslari o‘zlarining tahliliy kuzatishlari, mutaxassislarning bashoratli ekspert baholari, matbuotda e’lon qilingan prognozlar va boshqalar asosida ko‘rib chiqiladi. Quyidagi asosiy inflyatsiya indekslaridan foydalanish tavsiya etiladi:
   

• 
  ishlab chiqarilgan mahsulotlar narxining o'sishi indeksi;
  

• 
  iste'mol qilinadigan moddiy boyliklar narxining o'sishi indeksi;
  

• 
  mehnat xarajatlari va ijtimoiy ehtiyojlar uchun badallarning o'sish indeksi;
  

• 
  asosiy vositalarni qayta baholash bilan bog'liq amortizatsiya ajratmalarining o'zgarishi indeksi;
  

• 
  boshqa xarajatlarning o'sish indeksi.
  

4. 
   Tadbirkorlik maqsadlari, inflyatsiya, asosiy ko'rsatkichlar asosida foydani hisoblash.
   

4. Marjinal foydani rejalashtirish usuli
Bu usul marjinal foyda (GM), solishtirma marjinal foyda (GMgm), marjinal foyda nisbati (KGM) ko'rsatkichlaridan foydalanishga asoslangan:
Agar moliyaviy rejalashtirish zarur bo'lsa, maqsadli sof foydadan kelib chiqqan holda, soliqdan oldingi foyda teskari usul yordamida hisoblanadi. Birinchidan, korxonani rivojlantirish dasturini amalga oshirishni, aktsiyadorlar manfaatlarini qondirishni, xodimlarning muvaffaqiyatli faoliyatini rag'batlantirishni va hokazolarni ta'minlaydigan sof foydaning zarur miqdori aniqlanadi. Foydani taqsimlash tamoyillarini quyidagicha shakllantirish mumkin:

• 
  korxonaning ishlab chiqarish, xo'jalik va moliyaviy faoliyat natijasida olingan, davlat va xo'jalik yurituvchi subyekt sifatida korxona o'rtasida taqsimlangan foyda;
  

-davlat uchun foyda stavkalarini o'zboshimchalik bilan o'zgartirish mumkin bo'lmagan soliqlar va yig'imlar shaklida tegishli byudjetlarga tushadi. Soliqlarning tarkibi va stavkalari, ularni hisoblash va byudjetga to'lash tartibi qonun bilan belgilanadi;

• 
  korxonaning soliqlar to'langandan keyin uning ixtiyorida qoladigan foyda qiymati uning mahsulot ishlab chiqarish hajmini ko'paytirish va ishlab chiqarish, xo'jalik va moliyaviy faoliyat natijalarini yaxshilashdan manfaatdorligini kamaytirmasligi kerak;
  
• 
  korxona ixtiyorida qolgan foyda, birinchi navbatda, uning keyingi rivojlanishini ta'minlaydigan jamg'arish, qolgan qismida esa faqat iste'molga yo'naltiriladi.
  

Korxonada sof foyda taqsimlanishi kerak, ya'ni. soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar to‘langanidan keyin korxona ixtiyorida qolgan foyda. Undan byudjetga to'lanadigan sanktsiyalar va byudjetdan tashqari mablag'larning bir qismi undiriladi.
Sof foydani taqsimlash korxonaning ishlab chiqarish ehtiyojlarini moliyalashtirish va ijtimoiy sohani rivojlantirish uchun mablag'lari va zaxiralarini shakllantirish jarayonini aks ettiradi.
Zamonaviy iqtisodiy sharoitda davlat foydani taqsimlashning hech qanday me'yorlarini belgilamaydi, lekin soliq imtiyozlari berish tartibi orqali u sanoat va noishlab chiqarish xarakteridagi kapital qo'yilmalarga, xayriya maqsadlariga, moliyalashtirishga foyda yo'nalishini rag'batlantiradi. atrof- muhitni muhofaza qilish bo'yicha chora-tadbirlar, ijtimoiy soha ob'ektlari va muassasalarini saqlash xarajatlari va boshqalar.Korxonalarning zaxira fondi miqdori qonun bilan cheklangan, shubhali qarzlar bo'yicha zaxirani shakllantirish tartibi tartibga solingan.
Sof foydani taqsimlash korxona ichidagi rejalashtirish sohalaridan biri bo‘lib, bozor iqtisodiyoti sharoitida uning ahamiyati ortib bormoqda. Korxonada foydani taqsimlash va undan foydalanish tartibi korxona ustavida belgilab qo‘yiladi va xo‘jalik xizmatining tegishli bo‘linmalari tomonidan ishlab chiqiladigan va korxona boshqaruv organi tomonidan tasdiqlanadigan nizom bilan belgilanadi. Korxona ustaviga muvofiq foyda hisobidan moliyalashtiriladigan xarajatlar smetasi tuzilishi yoki maxsus fondlar: jamg‘arish fondlari (ishlab chiqarishni rivojlantirish fondi yoki ishlab chiqarish va fan-texnikani rivojlantirish jamg‘armasi, ijtimoiy rivojlanish jamg‘armasi) va iste’mol fondlari () tuzilishi mumkin. moddiy rag'batlantirish fondi). Foyda hisobidan moliyalashtiriladigan xarajatlar smetasiga ishlab chiqarishni rivojlantirish, mehnat jamoasining ijtimoiy ehtiyojlari, xodimlarni moddiy rag'batlantirish va xayriya maqsadlari uchun xarajatlar kiradi.
Ishlab chiqarishni rivojlantirish bilan bog'liq xarajatlarga ilmiy-tadqiqot, loyihalash, loyihalash va texnologik ishlar, yangi turdagi mahsulotlar va texnologik jarayonlarni o'zlashtirish va o'zlashtirishni moliyalashtirish, texnologiyani takomillashtirish va ishlab chiqarishni tashkil etish, asbob- uskunalarni modernizatsiya qilish bilan bog'liq xarajatlar kiradi. mavjud ishlab chiqarishni texnik qayta jihozlash va rekonstruksiya qilish, korxonalarni kengaytirish bilan. Xuddi shu xarajatlar guruhiga uzoq muddatli bank kreditlari va ular bo'yicha foizlarni to'lash bo'yicha xarajatlar kiradi.
Bu yerda atrof-muhitni muhofaza qilish chora-tadbirlari va boshqalar uchun xarajatlar ham rejalashtirilgan.Korxonalarning foydadan taʼsischilarning boshqa korxonalarning ustav kapitalini yaratishga qoʻshgan hissasi sifatidagi birlashmalarga, uyushmalarga, konsernlarga oʻtkaziladigan mablagʻlar, jumladan korxona, foydadan rivojlanish uchun foydalanish ham hisoblanadi.
Ijtimoiy ehtiyojlar uchun foydani taqsimlash korxona balansida bo'lgan ijtimoiy ob'ektlarni ishlatish, noishlab chiqarish ob'ektlarini qurishni moliyalashtirish, yordamchi qishloq xo'jaligini tashkil etish va rivojlantirish, sog'lomlashtirish, madaniy tadbirlar va boshqalarni o'z ichiga oladi. .
Moddiy rag'batlantirish xarajatlariga alohida muhim ishlab chiqarish vazifalarini bajarish uchun bir martalik rag'batlantirish, yangi texnologiyani yaratish, ishlab chiqish va joriy etish uchun mukofotlar to'lash, ishchilar va xizmatchilarga moddiy yordam ko'rsatish xarajatlari, bir martalik nafaqalar kiradi. mehnat faxriylarining nafaqaga chiqishi, nafaqaga qo'shimchalar, ishchilarning kompensatsiyalari narxlarning oshishi sababli korxona oshxonalari, bufetlaridagi oziq-ovqat narxining oshishi va boshqalar.
Korxona ixtiyorida qolgan barcha foyda ikki qismga bo'linadi. Birinchi qism korxona mulkini ko'paytiradi va jamg'arish jarayonida ishtirok etadi, ikkinchisi iste'mol uchun ishlatiladigan foyda ulushini tavsiflaydi. Shu bilan birga, jamg'arish uchun ajratilgan barcha foydani to'liq ishlatish shart emas. Mulkni ko'paytirish uchun foydalanilmagan foydaning qolgan qismi zaxira qiymatiga ega va keyingi yillarda mumkin bo'lgan yo'qotishlarni qoplash va turli xarajatlarni moliyalashtirish uchun ishlatilishi mumkin.
Keng ma'noda taqsimlanmagan foyda - jamg'arish uchun ishlatiladigan foyda va o'tgan yillardagi taqsimlanmagan foyda korxonaning moliyaviy barqarorligini, keyingi rivojlanish uchun manba mavjudligini ko'rsatadi.
Sheriklik va aktsiyadorlik jamiyatlari foydasini taqsimlash va ulardan foydalanish ushbu
korxonalarning tashkiliy-huquqiy shakllaridan kelib chiqqan holda o'ziga xos xususiyatlarga ega.
Korxonada moliyaviy-iqtisodiy ishlarni takomillashtirish yagona jarayon sifatida foydani shakllantirish, taqsimlash va foydalanishni boshqarishni o'z ichiga oladi Korxona foydasini shakllantirish va taqsimlash
Korxona faoliyatining iqtisodiy maqsadga muvofiqligi va uning ishlab chiqarish, xo'jalik va moliyaviy faoliyati samaradorligini mutlaq va nisbiy ko'rsatkichlar yordamida baholash mumkin. Birinchisi, uni shakllantirish elementlari bo'yicha balans foydasini va korxonaning sof foydasini, ikkinchisiga - rentabellik ko'rsatkichlarini o'z ichiga oladi.
Iqtisodiy tahlil korxonaning moliyaviy resurslarini rejalashtirish va prognozlash, ulardan samarali foydalanishdan oldingi ishning eng muhim bosqichidir. Tahlil natijalari korxona boshqaruvi darajasida boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun asos bo'lib xizmat qiladi va moliyaviy menejerlar faoliyati uchun manba materiali hisoblanadi.
Moliyaviy natijalarni tahlil qilishning maqsadlari quyidagilardan iborat:

• 
  balans va sof foyda ko'rsatkichlari dinamikasini baholash;
  
• 
  balans foydasini shakllantirishning tarkibiy elementlarini o'rganish;
  
• 
  foydaga ta'sir etuvchi omillar ta'sirini aniqlash va o'lchash;
  
• 
  rentabellik ko'rsatkichlarini tahlil qilish;
  

-foydani oshirish zahiralarini aniqlash va baholash, ularni safarbar qilish yo'llari.
Keyingi bosqich - iqtisodiy tahlilning xulosalarini hisobga olgan holda foyda va boshqa moliyaviy natijalarni rejalashtirish. Rejalashtirishning asosiy maqsadi daromadni maksimal darajada oshirishdir, bu esa korxonaning rivojlanishidagi ehtiyojlarini katta miqdorda moliyalashtirishga imkon beradi. Bunday holda, sof foyda miqdoridan boshlash muhimdir. Korxonaning sof foydasini maksimal darajada oshirish vazifasi amaldagi qonunchilik doirasida to‘lanadigan soliqlar miqdorini optimallashtirish, samarasiz to‘lovlarning oldini olish bilan chambarchas bog‘liq.
Foydani shakllantirish, taqsimlash va undan foydalanish sxemasi rasmda ko'rsatilgan. 4. foyda iqtisodiyoti manbalarini taqsimlash
Foydani taqsimlash va undan foydalanish korxona ehtiyojlarini qoplashni ham, davlat daromadlarini shakllantirishni ham ta'minlaydigan muhim iqtisodiy jarayondir.
Foydani taqsimlash mexanizmi ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga yordam beradigan va boshqaruvning yangi shakllarini rivojlantirishni rag'batlantiradigan tarzda qurilishi kerak.
Mahalliy iqtisodiyot rivojlanishining turli bosqichlarida ijtimoiy ishlab chiqarishning ob'ektiv sharoitlariga qarab, foyda taqsimlash tizimi o'zgardi va takomillashtirildi. Bozor munosabatlariga o‘tishdan oldin ham, uning rivojlanishi sharoitida ham foyda taqsimotining muhim muammolaridan biri budjet daromadlarida to‘plangan va xo‘jalik yurituvchi subyektlar ixtiyorida qoladigan foyda ulushini optimal nisbati hisoblanadi.
Bozor munosabatlarining rivojlanishi sharoitida korxonalar olingan foydadan o‘z xohishiga ko‘ra foydalanish huquqiga ega bo‘ladilar, bundan qonun hujjatlariga muvofiq majburiy ajratmalar, soliqqa tortish va boshqa sohalar bundan mustasno. Shunday qilib, birinchi navbatda, sof foyda (korxona ixtiyorida qolgan foyda) shakllanishidan oldingi bosqichda foyda taqsimotining aniq tizimiga ehtiyoj bor.
Foyda taqsimotining iqtisodiy jihatdan asoslangan tizimi, birinchi navbatda, davlat oldidagi moliyaviy majburiyatlarning bajarilishini kafolatlashi va korxonaning ishlab chiqarish, moddiy va ijtimoiy ehtiyojlarini maksimal darajada ta'minlashi kerak.
Taqsimlash ob'ekti - korxonaning soliqqa tortiladigan foydasi. Uni taqsimlash deganda foydaning byudjetga va korxonada foydalanish moddalariga ko'ra yo'nalishi tushuniladi. Qonuniy jihatdan foyda taqsimoti uning soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar shaklida turli darajadagi byudjetlarga tushadigan qismida tartibga solinadi. Korxona ixtiyorida qolgan foydani sarflash yo'nalishlarini belgilash, undan foydalanish moddalari tarkibi korxona vakolatiga kiradi.
Korxona foydasini taqsimlashda taqsimlashning asosiy tamoyillarini hisobga olish kerak, ularni quyidagicha shakllantirish mumkin:

1. 
   Korxonaning ishlab chiqarish, xo’jalik va moliyaviy faoliyat natijasida olgan foydasi xo’jalik yurituvchi subyekt sifatida davlat va korxona o’rtasida taqsimlanadi.
   
2. 
   Foyda tegishli byudjetlarda (hozirgi vaqtda mahalliy byudjetlarda) daromad solig'i shaklida yig'iladi, uni hisoblash va byudjetga to'lash tartibi qonun hujjatlari bilan belgilanadi va uning stavkasi o'zboshimchalik bilan o'zgartirilishi mumkin emas.
   
3. 
   Korxonaning soliqlar to‘langandan keyin uning ixtiyorida qoladigan foyda miqdori uning mahsulot ishlab chiqarish hajmini ko‘paytirish va ishlab chiqarish-xo‘jalik faoliyati natijalarini yaxshilashdan manfaatdorligini kamaytirmasligi kerak.
   
4. 
   Korxona ixtiyorida qolgan foyda, birinchi navbatda, jamg'arish, uning keyingi rivojlanishini ta'minlash, qolgan qismida esa faqat iste'molga yo'naltirilishi kerak.
   
5. 
   Sof foydani taqsimlash korxonaning ishlab chiqarish ehtiyojlarini moliyalashtirish va ijtimoiy sohani rivojlantirish uchun mablag'lari va zaxiralarini shakllantirish jarayonini aks ettirishi kerak.
   

Zamonaviy iqtisodiy sharoitda davlat foydani taqsimlashning hech qanday me'yorlarini belgilamaydi, balki korxona foydasiga soliq solish tartibi orqali ishlab chiqarish va noishlab chiqarish aktivlarini qayta ishlab chiqarish xarajatlarini, xayriya maqsadlari uchun xarajatlarni, moliyalashtirishni rag'batlantiradi. atrof-muhitni muhofaza qilish tadbirlari, ijtimoiy soha ob'ektlari va muassasalarini saqlash xarajatlari va boshqalar. Foyda kapitallashuvi mablag'larni kapitalga aylantirishdir.
Aksiyadorlik jamiyatlarida korxona foydasini taqsimlashning asosiy maqsadi joriy dividendlar o‘rtasida zarur mutanosiblikni ta’minlash va foydaning bir qismini kapitallashtirish hisobiga jamiyat aksiyalarining bozor qiymatining o‘sishini ta’minlashdan iborat.
Ishlab chiqarish, moddiy va ijtimoiy ehtiyojlarni sof foyda hisobidan ta'minlagan holda, korxona bozor sharoitlarini hisobga olgan holda jamg'arish va iste'mol fondlari o'rtasidagi optimal nisbatni o'rnatishga intilishi va shu bilan birga ishlab chiqarish natijalarini rag'batlantirish va rag'batlantirishi kerak. korxona xodimlarining ishi.
Iqtisodiyotni to‘laqonli bozor munosabatlarini yaratish yo‘nalishida isloh qilish jarayonlarining kengayishi xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning qimmatli qog‘ozlar bozoridagi operatsiyalarini kengaytirish bilan birga olib borilmoqda. Turli xil mulkchilik shaklidagi korxonalar sof foydasining bir qismini aktsiyadorlik jamiyatlarining aktsiyalarini, obligatsiyalarini (boshqa korxonalar ham, munitsipal, davlat ham) sotib olishga investitsiya qilishi (investitsiya qilishi) mumkin. Sof foydani investitsiya qilishning muqobil shakllari qo'shma korxonalarga (shu jumladan chet el kapitali ishtirokidagi korxonalarga) investitsiyalar, ularni bank depozitlariga joylashtirish va moliyaviy investitsiyalarning boshqa shakllari bo'lishi mumkin.
Korxona ixtiyorida qolgan foyda nafaqat ishlab chiqarishni, ijtimoiy rivojlanishni va moddiy rag'batlantirishni moliyalashtirish manbai bo'lib xizmat qiladi, balki korxona tomonidan amaldagi qonun hujjatlari buzilgan hollarda turli jarimalar va sanktsiyalar to'lash uchun ham foydalaniladi. Soliqqa tortishdan yoki byudjetdan tashqari jamg'armalarga ajratmalardan olingan foydani yashirgan hollarda penyalar ham undiriladi, ularning manbai sof foyda hisoblanadi.

Bozor munosabatlariga o'tish sharoitida tavakkal operatsiyalar bilan bog'liq holda mablag'larni zaxiralash va buning natijasida tadbirkorlik faoliyatidan daromadlarni yo'qotish zarurati tug'iladi. Shu sababli, sof foydadan foydalanganda korxonalar moliyaviy zaxirani yaratish huquqiga ega, ya'ni. risk fondi.

Ushbu zaxiraning hajmi ustav kapitalining 5 dan 15 foizigacha bo'lishi kerak. Zaxira fondi har yili korxona ixtiyorida qolgan foydadan ajratmalar hisobiga to'ldirilishi kerak. Moliyaviy zahira tadbirkorlik tavakkalchiligidan yuzaga kelishi mumkin bo'lgan yo'qotishlarni qoplashdan tashqari, ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanishni kengaytirish, yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish, aylanma mablag'larni ko'paytirish va ularning etishmasligini to'ldirish uchun qo'shimcha xarajatlar uchun, shuningdek boshqa xarajatlar uchun ishlatilishi mumkin. jamoaning ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishiga.

Homiylikni kengaytirish bilan sof foydaning bir qismini xayriya ehtiyojlariga, teatr jamoalariga yordam berishga, badiiy ko‘rgazmalar tashkil etishga va boshqa maqsadlarga yo‘naltirish mumkin.

Demak, bozorga o‘tish davrida korxonaning iqtisodiy rivojlanishi uchun rag‘batlantiruvchi shart- sharoitlar yaratuvchi sof foydaning mavjudligi tadbirkorlik faoliyatini yanada mustahkamlash va kengaytirishda muhim omil bo‘lmoqda.