Firma va uning taskiliy-iqtisodiy asoslari

FIRMA VA UNING TASKILIY-IQTISODIY ASOSLARI
Kirish

1. 
   Asosiy qism:
   

1. 
   TADBIRKORLIK SUBYEKTLARINI RO’YXATDAN O’TKAZISH ASOSLARI, ORGANLARI, HUJJATLARI
   
2. 
   TADBIRKORLIK SUBYEKTLARINI RO’YXATDAN O’TKAZISH VA HISOBGA QO’YISH TARTIB
   
3. 
   TIJORAT MAQSADIDA CHETDAN TOVARLAR OLIB
   

KELUVCHI JISMONIY SHAXSLARNI RO’YXATDAN O’TKAZISH
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

TADBIRKORLIK SUBYEKTLARINI RO’YXATDAN
O’TKAZISH ASOSLARI, ORGANLARI, HUJJATLARI

Tadbirkorlik faoliyati amal qilayotgan qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiq rasmiylashtirilishi lozim. Tadbirkorlik faoliyatini rasmiylashtirish uni tashkil etish v a'ro’yxatdan o’tkazish uchun kerak bo’ladigan hujjatlarni tayyorlash va tegishli organga taqdim etish, mazkur organ tomonidan ro’yxatga olish va hujjatlarni rasmiylashtirish jarayonidan iborat.

Tadbirkorlik subyektlarini ro’yxatdan o’tkazish va ular faoliyatini rasmiylashtirish O’zbekiston Respublikasining “Tadbirkorlik faoliyati erkinligi-ning kafolatlari to’g‘risida”gi qonun, Fuqarolik kodeksi, Vazirlar Mahkamasining 2003- yil 20- avgustdagi “Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish uchun ro’yxatdan o’tkazish tartibotlari tizimini tubdan takomillashtirish to’g‘risida”gi Qarori va shu qaror bilan tasdiqlangan “Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro’yxatidan o’tkazish, hisobga qo’yish va ruxsat beruvchi hujjatlarni rasmiylashtirish tartibi to’g’risida Nizom”, Vazirlar Mahkamasining 2004- yil 12- avgustdagi “Tijorat faoliyati uchun mo’ljallangan tovarlami olib keluvchi jismoniy shaxslarni ro’yxatdan o’tkazishni taritbga solish chora-tadbirlari to’g‘risida”gi Qarori va 2004- yil 2- sentabrda tasdiqlangan “Tijorat faoliyati uchun mo’ljallangan tovarlami olib keluvchi yuridik shaxs botmagan yakka tartibdagi tadbirkorlami davlat ro’yxatidan o’tkazish, hisobga qo’yish va import operatsiyalari subyektlarining hisobga olish kartalarini berish tartibi to’g’rsida Nizom”, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006- yil 24- maydagi “Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro’yxatiga olish va hisobga qo’yishning xabardor qilish tartibini joriy etish to’g‘risida”gi qarori va shu qaror bilan tasdiqlangan “Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro’yxatiga olish va hisobga qo’yishning xabardor qilish tartibi to’g’risida ’’Nizom” va boshqa hujjatlar asosida amalga oshiriladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining yuqorida ko’rsatilgan qarorlarida tadbirkorlarga qulayshart-sharoitlar yaratish, tadbirkorlikni, ayniqsa, xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish yo’lidagi byurokratik to’siqlarni olib tashlash asosiy vazifa qilib qo’yilgan. Ularda tadbirkorlik subyektlarini ro’yxatdan o’tkazishda rozilik beruvchi tashkilotlar sonini keskin qisqartirish va barcha kelishib olish ishlarini “bir qanchada” amalga oshirish nazarda tutilgan.
Yuqorida tilga olingan nizomlaming har biri turli tadbirkorlik sub yektlarini ro’yxatdan o’tkazish va hisobga qo’yish tartibini belgilaydi.
1. “Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro’yxatidan o’tkazish, hisobga qo’yish va ruxsat beruvchi hujjatlami rasmiylashtirish tartibi to’g’risida izom” quyidagi tadbirkorlik subyektlarini ro’yxatdan o’tkazish va hisobga qo’yish tartibini belgilaydi:
a) yer uchastkasi ajratiladigan tadbirkorlik subyektlari;
b) kommunikatsiya tarmoqlariga ulanadigan tadbirkorlik subyekt­
lari;
d) litsenziya olish talab qilinadigan faoliyat turlarini amalga oshira-
digan tadbirkorlik subyektlari.
2. “Tijorat faoliyati uchun mo’ljallangan tovarlarni olib keluvchi yuridik shaxs bo’lmagan yakka tartibdagi tadbirkorlami davlat ro’yxatidan o’tkazish, hisobga qo’yish va import operatsiyalari sub yektlarining hisobga olish kartalarini berish tartibi to’g’risida Nizom” tovarlarni import qilish va ularni sotish bilan shug‘ullanuvchi jismoniy shaxslarni ro’yxatdan o’tkazish va hisobga qo’yish tartibini belgilaydi.
3. “Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro’yxatiga olish va hisobga qo'yishning xabardor qilish tartibi to’g‘risida Nizom” quyidagi tadbir korlik subyektlarini ro’yxatdan o’tkazish va hisobga qo’yish tartibini belgilaydi:
a) yuqoridagi 1- va 2- bandlarda kiritilmagan tadbirkorlik subyekt­
lari;
b) banklar, kredit uyushmalari (ittifoqlari), ommaviy axborot vosi­
talari.
Mazkur me’yoriy-huquqiy hujjatlarga muvofiq tadbirkorlik subyek tlarini ro’yxatdan o’tkazish quyidagi uch darajada tegishli organlar tomonidan amalga oshiriladi.
1.Respublika darajasida. Bu darajada tadbirkorlik subyektlarini ro’yxatdan o’tkazuvchi organ O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi hisoblanadi. U ro’yxatdan o’tkazadi:
a) O’zbekiston Respublikasi Prezidenti va hukumatining tegishli qarorlari bilan tuzilayotgan aksiyadorlik kompaniyalari shaklidagi xo’jalik boshqaruvi organlari, shu jumladan davlat-aksiyadorlik komaniyalari va xoldinglari;
b) Toshkent shahrida tashkil etilayotgan xorijiy investitsiyali kor­
xonalar;
d) Toshkent shahrida tashkil etilayotgan bozorlar;
e) qonunchilikda nazarda tutilgan hollarda boshqa tashkilotlar.
2. Mintaqalardarajasida. Bu darajada Qoraqalpog‘iston Respublikasi Adliya vazirligi va viloyatlar Adliya boshqarmalari quyidagi tadbirkorlik subyektlarini ro’yxatdan o’tkazadilar:
a) tegishli mintaqalarda tuzilayotgan xorijiy investitsiyali korxonalar;
b) tegishli mintaqalarda tashkil etilayotgan bozorlar;
d) qonunchilikda nazarda tutilgan hollarda boshqa tashkilotlar.
3. Tumanlar va shaharlar darajasida:
a) tuman va shahar davlat soliq inspeksiyasi tovarlami import qiluv­
chi va ularni sotuvchi jismoniy shaxslar - yakka tartibdagi tadbirkor-
lami ro’yxatdan o’tkazadi;
b) tuman va shahar tadbirkorlik subyektlarini davlat ro’yxatidan o’tkazuvchi inspeksiya yuqoridagi bandlarda ko’rsatilgan korxonalardan tashqari tegishli hududda joylashgan barcha tadbirkorlik subyektlarini ro’yxatdan o’tkazadi. Tadbirkorlik subyektlarini ro’yxatdan o’tkazuvchi organlamng vazifalari umumiydir. Tadbirkorlik subyektlarining asosiy qismi tuman va shaharda ro’yxatdan o’tkaziladi. Shuning uchun tuman (shahar) darajasida ro’yxatdan o’tkazish organi va uning vazifalariga batafsil to’xtab o’tamiz. Mazkur organ tuman (shahar) hokimligi huzuridagi “Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro’yxatidan o’tkazish inspeksiyasi” deb ataladi. Uning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishni mo’ljallayotgan shaxslaming ro’yxatdan o’tkazish to’g’risidagi arizasi va boshqa hujjatlarini qabul qilish va qayd etish;
- tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish maqsadida muhandislik kommunikatsiya (gaz, elektr, issiqlik, suv, kanalizatsiva, telefon) tarmoqlariga ulanish, turar joyni noturar joy toifasiga o’tkazish, obyekt lami qurish va rekonstruksiya qilish uchun ruxsat beruvchi hujjatlarni rasmiylashtiruvchi tashkilotlarni aniqlash;
- mazkur tashkilotlardan tegishli ruxsat beruvchi hujjatlarni rasmiy-
lashtirib olish;
- ariza beruvchining o’z hujjatlari va ruxsat beruvchi hujjatlarni
birgalikda jamlab, ekspertizadan o’tkazish;
-tadbirkorlik subyektini davlat ro’yxatidan o’tkazish;
- ariza beruvchi tadbirkorlik subyekti sifatida davlat ro’yxatidan
o’tkazilganligi to’g‘risida guvohnoma berish;
- ro’yxatdan o’tkazilgan tadbirkorlik subyektini soliq va statisti-
ka organlarida hisobga qo’yish uchun ularga xabar berish va kerakli
ma’lumotlami taqdim etish;
- tadbirkorlik subyektlarining davlat reyestrini yuritish.
Tadbirkorlik subyektlarini ro’yxatdan o’tkazish uchun bir qator hujjatlar talab qilinadi. Ularni ta'sischilar xohishlariga ko’ra ikki yo’l bilan
tayyorlash mumkin:
1) ta’sischilar kuchlari bilan tayyorlash;
2) savdo-sanoat palatalari va ro’yxatdan o’tkazish inspeksiyalari hu-
zurida tashkil etilgan axborot-maslahat markazlari, konsalting firmalari va boshqalar tomonidan shartnoma asosida tayyorlash. Tadbirkorlik subyektini yuridik shaxs sifatida ro’yxatdan o’tkazish uchun quyidagi hujjatlar talab qilinadi:
- ro’yxatdan o’tkazish to’g’risida belgilangan shaklda ariza (ariza-
xabarnoma);
- notarial tasdiqlangan ta’sis hujjatlarning asl ikki nusxasi;
- fiiTna nomining o’xshashi yoki almashtirib yuboradigan darajada
o’xshashi yo’qligi to’g‘risida ma’lumotnoma;
- ruxsat beruvchi hujjatlar (qaysi korxonalar uchun kerak bo’lsa);
- tadbirkorlik subyektining manzilini tasdiqlovchi hujjat (dehqon va fermer xo'jaliklari, davlat korxonalari negizida tashkil etiladigan aksiyadorlik jamiyatlari bundan mustasno);
- ro’yxatdan o’tkazish uchun belgilangan davlat boji yoki yig‘im
to’langanligi to'g'risida bank to’lov hujjati (dehqon xo'jaliklari va davlat korxonasi negizida tashkil etiladigan aksiyadorlik jamiyatlaridan tashqari);
- muhr va tamg‘a eskizlari - uch nusxada.
Yuridik shaxs maqomiga ega b o’lgan tadbirkorlik subyektlari uchun muhim hujjatlardan biri ta’sis hujjatlari hisoblanadi. Ularga ustav va ta ’sis shartnomasi kiradi. Lekin ular turli shakldagi subyektlar uchun turlicha talab qilinadi: to’liq va kommandit shirkatlari uchun faqat ta’sis shartnomasi, mas’uliyati cheklangan va qo’shimcha mas’uliyatli jamiyatlarda ustav va ta’sis shartnomasi, aksiyadorlik jamiyatlari, xususiy korxonalar, fermer va yuridik shaxs bo’lgan dehqon xo’jaliklari uchun ustav.
Ustav - bu korxonaning tashkil etilishi rasmiylashtiriladigan, uning huquqiy maqomi va tashkili - huquqiy shakli belgilanadigan yuridik hujjatdir. Ustavning asosiy maqsadi mazkur korxona bilan munosabatga kirishadigan organlar, tashkilotlar, shaxslami va boshqa qiziquvchilami korxonaning faoliyat sohalari va turlari, huquqiy holati va imkoniyatlari to’g’risida xabardor qilishdan iborat. Ustavda quyidagi ma’lumotlar aks ettiriladi:
- korxonaning to’liq va qisqartirilgan nomi;
- faoliyatining maqsadi va vazifalari, ularni amalga oshirish yo’llari;
- faoliyat sohasi, yo’nalishlari va turlari;
- korxona manzili, telefon va telefaks raqamlari;
- korxonaning ustav jamg‘armasi va mol-mulki;
- korxonaning qonunlarga binoan haq-huquqlari;
- korxonaning boshqaruvi, rahbariyati, rahbari, ulaming huquqlari
va vazifalari;
- korxonani qayta tashkil etish va tugatish tartibi.
Agarda korxona ikki va undan ortiq shaxslar tomonidan tashkil etiladigan bo’lsa, uni tashkil etuvchi ta’sischilar o’rtasida ta’sis shartnomasi tuziladi. Ta’sis shartnomasida quyidagilar ko’rsatiladi:
- korxonani tuzish bo’yicha tomonlarning roziligi;
- korxonaning maqsadi;
- yuridik shaxs haq-huquqlarini egallash shartlari;
- ustav jam g‘armasi va egalik huquqi;
- tomonlarning ustav jamg‘armasida ulushlari;
- tomonlarning manfaatlari va nizolarni hal qilish tartibi;
- korxonani boshqarish tartibi.
Yuridik shaxsni-(korxonani) ro’yxatdan o ’tkazish uchun uning firma nomi aniq va tasdiqlangan bo’lishi zarur. Bu masala tuman (sha­har) statistika organida hal qilinadi. Buning uchun ta’sischi (tadbirkor) o’z korxonasiga firma nomini biriktirish maqsadida tuman (shahar) statistika organiga ariza bilan murojaat qiladi. Arizaga o’z korxonasi uchun tanlangan firma nomi va uning 5 tagacha muqobil variantlarini ko’rsatishi lozim. Tuman (shahar) statistika organi arizani olib, firma
nomi to’g’risidagi ma’lumotlar aks ettirilgan talabnomani viloyat
statistika organiga, u esa respublika statistika organiga yuboradi. U yerga firma nomlari yagona axborot bazasini ko’rib chiqib, shunday nom
yoki unga almashtirib yuborish darajasida o’xshash nom bo’lmasa, u axborot bazasiga kiritiladi va uni tegishli korxonaga biriktirish
mumkinligi to’g’risida viloyat statistika organiga, u esa tuman (shahar) statistika organiga yuboradi. Shundan so’ng tuman (shahar) statistika organi firma nomining o’xshashi yoki almashtirib yuboriladigan dara jada o’xshashi yo’qligi to’g‘risida ma’lumotnoma beradi. Bu ishlar 2 ish kunida amalga oshirilishi kerak va buning uchun haq olinmaydi.
Agarda respublika firma nomlari yagona axborot bazasida o’xshash nom bo’lsa, ariza beruvchiga rad javobi beriladi va u boshqa nom tanlab, qaytadan ariza bilan murojaat qilishi kerak b o iad i va oldingi ope ratsiyalar yana takrorlanadi.
Ruxsat beruvchi hujjatlarga quyidagilar kiradi:
- muhandislik - kommunikatsiya (gaz, elektr, issiqlik, suv, kanalizatsiya, telefon) tarmoqlariga ulanish uchun tegishli tashkilotlar tomonidan beriladigan texnik shartlar;
- arxitektura - rejalashtirish topshirig‘i;
- obyektlami qayta ixtisoslashtirish yoki rekonstruksiya qilish uchun
ruxsatnoma;
- ko’chmas mulkning ro’yxatdan o’tkazilganligi to’g’risida guvohnoma;
- tuman (shahar) hokimining turar joyni noturar joy toifasiga o’tkazish to’g'risidagi qarori;
- yer uchastkasiga egalik huquqi berilganligi va ro’yxatdan o’tkazilganligi to’g‘risida guvohnoma.
Shuni ta’kidlash joizki, tadbirkorlik subyektlarini ro’yxatdan o’tkazish uchun yuqorida sanab o’tilgan asosiy hujjatlardan tashqari bir qator qo’shimcha hujjatlar ham talab qilinadi. Ular quyidagilardir:
1. Bozorlarni davlat ro’yxatidan o’tkazish uchun uni tashkil etishga shahar (tuman) hokimining roziligi yoki qarori kerak.
2. Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalami ro’yxatdan o’tkazish uchun:
a) xorijiy ta’sischi (muassis) ro’yxatdan o’tgan joydagi savdo reyestridan uning to’g‘risidagi ma’lumotlardan ko’chirma
b) belgilangan tartibda legalizatsiya qilingan bankning tavsiya xati;
d) korxonaning ustav jamg‘armasi 20 mln. AQSh dollari va undan ortiq bo’lsa, bunday korxonani tashkil etish to’g’risida Vazirlar
Markamasi qarorining nusxasi;
e) har bir muassis tomonidan korxona ustav jam g‘armasidagi ulushining 30 foizi to’langanligini tasdiqlovchi hujjat taqdim etilishi lozim.
3. Mas’uliyati cheklangan va qo’shimcha mas’uliyatli jamiyatlar, xo’jalik shirkatlarini ro’yxatdan o’tkazish uchun har bir ta’sischi (muassis) tomonidan ustav jam g‘armasidagi ulushining 30 foizi to’langanligini tasdiqlovchi hujjat (ulushi mulkiy shaklga ega bo’lsa mazkur hujjat kerak emas).
4. Dehqon xo’jaligini yuridik shaxs sifatida ro’yxatdan o’tkazish uchun shirkat xo’jaligi yoki boshqa tegishli organning dehqon xo'jaligini tashkil etish to’g’risidagi qarori va tuman hokimining unga yer uchastkasi berish to’g’risidagi qarori.
5. Fermer xo'jaligini ro’yxatdan o’tkazish uchun:
a) tuman hokimining yer uchastkasi berish to’g’rsidagi qarori;
b) tanlov komissiyasining yer uchastkasi berish to’g‘risidagi bayon-
nomasi;
d) biznes reja.
6. Qo’shib yuborish, bo’lish, ajratib chiqarish, o’zgartirish yo’li bilan qayta tashkil etiladigan korxonalarni ro’yxatdan o’tkazish uchun:
a) qayta tashkil etish to’g‘risida barcha kreditorlar xabardor qilin-
ganligi va ommaviy axborot vositalarida e ’lon bo’sib chiqarilganligini tasdiqlovchi hujjat;
b) qayta tashkil etilayotgan korxonaning barcha majburiyatlari, uquqiy voris to’g’risidagi qoidalar ko’rsatilgan topshirish yoki bo’lish dalolatnomasi;
d) ro’yxatdan o’tganlik to’g‘risida oldin berilgan guvohnomaning asl nusxasi;
e) oldingi muhri va tamg'asi.
Yakka tadbirkorlar ro’yxatdan o’tishlari uchun kerakli hujjatlarni tayyorlab, yashash joyidagi Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro’yxatidan o’tkazish inspeksiyasiga shaxsan borib taqdim etishlari yoki pochta orqali yuborishlari mumkin. Yakka tadbirkor ro’yxatdan o’tishi uchun quyidagi hujjatlarni taqdim etishi kerak:
- belgilangan shaklda ariza-xabamoma;
- 3x4 sm o’lchamli 4 ta fotosurat;
- pasportining nusxasi;
- belgilangan ro’yxatdan o’tish yig‘imini toiaganligi to’g‘risidagi
bank to’lov hujjati;
- muhr va tamg‘a eskizlari- uch nusxada (tadbirkor xohishiga ko'ra).
Yuridik shaxs bo’lmagan dehqon xo’jaliklarini ro’yxatdan o’tkazish ham yakka tadbirkorlarni r o’yxatdan o’tkazish tartibida amalga oshiriladi. Faqat qo'shimcha ravishda dehqon xo'jaligini yuritish uchun yer uchastkasi ajratilganligi to’g’risida tuman hokimining qarori kerak bo’ladi, fotosurat esa kerak bo’lmaydi.
Shuni ta’kidlash lozimki, tadbirkorlik subyektlarini ro’yxatdan o’tkazish uchun taqdim etiladigan hujjatlardagi ma’lumotlarning to’g‘riligi va ta’sis hujjatlarining qonunchilikka mosligi uchun ta’sischi javobgar hisoblanadi.