Fizika fakuteti fizika kafedrasi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
BERDAQ NOMIDAGI QORAQALPOQ DAVLAT UNIVERSITETI


FIZIKA fakuteti
FIZIKA kafedrasi
ELEKTR ENERGIYASI yo`nalishi
“5” kurs talabasi SAIDOV SHERZOD ning
“ Elektr energetika sistemalarining jag'daylarin boshqarish ”
fanidan

MUSTAQIL ISHI




Mavzu: Issiqlik elеktr stаnciyasi tехnоlоgik jаrаyonining АBTsi


Bajardi: Saidov Sherzod
Qabul qildi: Uzaqbayev Quwat

NUKUS – 2023 Yil

Issiqlik elеktr stаnciyasi tехnоlоgik jаrаyonining АBTsi

Texnologiyalıq processlerdi avtomatlastırılǵan basqarıw sistemaları (ABSsı)nıń wazıypaları. Elektr stanciyalarında texnologiyalqı processlerdi ABSsınıń tómendegi jeti tiykarǵı wazıypalar kórsetiw múmkin:

- texnolgiyalıq processtiń barıwın baqlaw;
- texnologiyalıq hám elektr parametrlern stabillew;
- dástúriy basqarıw (máselen, úskeneni iske túsiriw hám toqtatıw);
- jumıs jaǵdayın optimallaw;
- avariyalardan qorǵaw;
- basqarıwdıń joqarı basqıshı menen operativ baylanısta bolıw;
- hújjetlerdi júrgiziw (operativ baspadan shıǵarıw). Texnologiyalıq processlerdiń ABSsın engiziw bosqishları. Texnologiyalıq processlerdiń ABSsın engiziwdiń tórt basqıshqa ajıratıw múmkin:

1. Másláhatshi – mashina. EEM basqarıw konturına kiritilmegen. Barlıq basqarıw ámellerin operator-insan atqaradı.
2. EEM – jergilikli avtomatikalıq basqarıw qurılması ústine sazlap qoyılǵan. Basqarıw jergilikli avtomatikalqı basqarıwdıń qóyilmalarini ózgertiw arqalı ámelge asırıladı.
3. EEM – jergilikli basqarıwdıń arnawlı jaratılǵan sanlı qurılmaları ústine sazlap qoyılǵan (máselen, jergilikli retlegishler wazıypasın atqarıwshı miniEEMlarǵa sazlap qoyılǵan).
4. Jergilikli basqarıw qurılmaları hám oraylıq prosessorlardı birge jámlewshi jalǵız kibernetikalıq sistema.

Házirgi dáwirde elektr energetikası tarawında texnologiyalıq processlerdiń ABSsın engiziwdiń tórtinshi basqıshı dawam etpekte dep bahalaw múmkin. Bloklar hám elektr stanciyalarınıń texnologiyalıq processleriniń ABSsı. Bloklar hám elektr stanciyalarınıń texnologiyalıq processleriniń ABSları bir-birinen parıq qıladı. Blok texnologiyalıq processi ABSsınıń tiykarı bolıp processtiń texnologiyalıq parametrleri hám qurılmanıń texnologiyalıq jaǵdayı haqqında axborottı jıynaw, birlemshi qayta islew hám sáwlelendiriw wazıypasın, yaǵnıy oraylasqan baqlaw wazıypasın atqarıwshı axborot sisteması yaki axborot kompleksi esaplanadı.

Axborot kompleksi, sonday-aq, texnologiyalıq process parametrleriniń jaǵdayların signallaw hám esapqa alıw wazıypasın da atqaradı. Rawajlanǵan blok texnologiyalıq processiniń ABSsında texnologiyalıq process ótiwiniń texnikalıq-ekonomikalıq kórsetkishlerin esaplaw, basqarıwdıń joqarı basqıshı ushın axborot tayarlaw jumısları da ámelge asırıladı. Basqarıw sistemasınıń áhmiyetli tárepi bolıp EEMniń jergilikli avtomatikalıq basqarıw qurılmaları menen óz-ara tásirdi shólkemlestiriw esaplanadı. Ádette, blok ABSsınıń axborot kompleksi JESnıń pútkil stanciya ABSsı ushın tiykarǵı axborot deregi esaplanıwı múmkin. Texnologiyalıq process ABSsınıń texnikalıq quralları kompleksi hár qıylı kóriniste bolıp, olar qániygelestirilgen yaki universal EEMlardan paydalanıw tiykarında islep shıǵılıwı múmkin. Birinshi energobloklarda IV-500 klastaǵı qániygelestirilgen EEMlar ornatılǵan (3.5a- súwret).
Olar júdá sheklengen esaplaw imkanıyatlarına hám yadqa iye bolǵan. Sońınan ekinshi hám úshinshi áwlad EEMlarınıń tipikalıq elemetlerinen jıynalǵan «Kompleks-ASVT» dep júritiliwshi energobloklar ushın qániygelestirilgen qurallar ornatılǵan. Axborot kompleksiniń jaratılıwı JESnıń jaǵdayın racional basqarıw ushın jeterli bolmaǵan. Sol sebepli bloktıń axborot sisteması ústinde qániygelestirilgen esaplaw kompleksi (EK) kórinisindegi sazlanǵan sistema payda bolıp, ol JES ABSsınıń túrli máselelerin sheshiwde paydalanılǵan. Kóp jaǵdaylarda esaplaw kompleksi EK nıń tiykarında M-6000 yaki M-7000 klasındaǵı EEMlardan paydalanılǵan.
M-6000 klassındaǵı EEMlar energobloklarǵa xizmet kórsetiwden tısqarı JES ABSsınıń ulıwma stanciya máselelerin de hal qılǵan. Ol qóllanılǵanda JESnıń ABSsı hám integrallasqan basqarıw sistemasın tabiyiy salıstırıw ámelge asırıldı.

Házirgi dáwirde eń zamanagóy texnologiyalıq process ABSsınıń tiykarın bir neshe basqıshlarǵa bolıw múmkin bolǵan dástúriy-texnikalıq kompleks quraydı.
Joqarı basqıshqa avtomatlastırılǵan jumıs orınları;
axborottı saqlaw hám súwretlew quralları; barlıq mikroprosessorlı qurılmalardıń sinxron islewin támiynlewshi qurallar kiredi.
Tómen basqıshqa tikkeley basqarılıwshı obekt – blok penen baylanısta bolǵan qurılmalar kiredi. Olar járdeminde axborotlardı jıynaw hám sistemanıń iskerlik kórsetiwin támiynlew hám texnologiyalıq process ABSsınıń barlıq funkciyaların orınlaw ushın zárúr bolǵan basqarıw komandaların beriw ámelge asırıladı. Bunday maqsetlerde ózinde mikroprosessorlı qorǵaw hám basqarıw quralların IB-500 a) OP ASVT kompleksi AKK M-6000 b) OP OE OP M-60 AKK M-6000 v) OP OE OP OAQ M-7000 g) d) AKK SM-2 SM-1 AKK AM HM 43 sáwlelendiriwshi qániygelestirilgen yaki kóp funkciyal intellektual elektron qurılmalar jıyındısı paydalanıladı. Orta basqıshqa sanlı tarmaqtı shólkemlestiriw ushın zárúriy úskeneler kiredi. Basqa klassifikaciyalarda tarmaq úskeneleri óz-aldına ajratılmastan dástúriytexnikalıq komplekstiń joqarı basqıshınıń bir bólimi sıpatında qaraladı.

GESnıń avtomatlastırılǵan basqarıw sisteması (ABSsı)nıń máseleleri. GESnıń ABSsınıń máseleleri shártli tárizde tórtke bólinedi:

«Suw» - suw resurslarınan racional paydalanıw máselesi;
«Energiya» - agregatların racional basqarıw máselesi;
«Axborot» - axborot-soraw xarakterindegi máseleler toparı;
«Ekonomika» - xojalıq iskerligin esaplaw hám texnikalıq-ekonomikalıq rejelestiriw máseleleri. Sońǵı waqıtlarda elektr stanciyaları xojalıǵınıń ǵárezsizligin sheklew nátiyjesinde tórtinshi topar máseleleriniń bir bólimi energetika sisteması (yaki birlespesi) basqıshına ótkerilgen.
Máselelerdiń tiykarǵı tipleri menen tanısamız.
Axborot. 1. normal hám avariyalıq jumıs shárayatlarında tiykarǵı hám járdemshi úskenelerdiń jaǵdayları haqqındaǵı axborotlardı jıynaw hám esapqa alıw.
2. Axborottı súwretlew.
4. Axborottı statistikalıq qayta islew.
5. Elektr energiyanı islep shıǵarıw hám óz mútájligine sarıplanıwshı elektr energiya esabın shólkemlestiriw.
6. Hújjetlerdi qáliplestiriw hám baspadan shıǵarıw.
7. GESnıń jumısı haqqında sorawnama fondın jaratıw.
8. Agregatlar hám stanciyanıń energetikalıq xarakteristikaları, joqarı hám tómen beflardıń xarakteristikaları, suw jetkeriwshi binalarda napor ısırabınıń xarakteristikaların adaptiv anıqlastırıw.
9. Isenimlilik boyınsha stanciya sheklewlerin adaptiv anıqlastırıw.