Tokning ishi va quvvati. Turli muhitlarda elektr toki. - Erkin elektronlarining miqdoriga qarab, moddalar o‘tkazgichlarga, dielektriklarga va yarimo‘tkazgichlarga ajraladi. Butun hajmi bo‘ylab elektr zaryadini erkin o‘tkazuvchi moddalar o‘tkazgichlar deyiladi. Ular ikki guruhga bo‘linadi: 1) birinchi tur o‘tkazgichlar (metallar) — ularda zaryad (erkin elektronlar) ko‘chganda kimyoviy o‘zgarish ro‘y bermaydi;
2) ikkinchi tur o‘tkazgichlar (eritmalar) — ularda zaryadning ko‘chishi kimyoviy o‘zgarishlarga olib keladi. Erkin elektronlari amalda mavjud bo‘lmagan moddalar (shisha,plastmassalar) dielektriklar deyiladi. Yarimo‘tkazgichlar (germaniy,kremniy va hokazolar) o‘tkazgichlar va dielektriklar oralig‘ida bo‘ladi. Tokning ishi va quvvati. Turli muhitlarda elektr toki. - Tokning ishi va quvvati quyidagi tushunchalardan iborat. o'tkazgich uchlaridagi potensiallar ayirmasi - kuchlanish U ga teng bo'lganda t vaqt ichida q zaryad o'tkazgich bo'ylab ko'chirishda bajarilgan ish quyidagiga teng bo'ladi: bunda
ekanliklari e'tiborga olinsa: bo'ladi. Uning o'lchov birligi: bo'ladi. - Elektr tokining quvvati deb, vaqt birligi ichida tokning bajargan ishiga miqdor jihatdan teng bo'lgan fizik kattalikka aytiladi, ya'ni:
uning o'lchov birligi: 1Вт= - Elektr tokining energiyasi quyidagicha hisoblanadi:
- Uning F.I.K: bo'ladi.
- Elektr tokining issiqlik ta'siri Joulь-Lens qonuni asosida quyidagicha ifodalanadi: uning o'lchov birligi:
Metallarda elektr toki. Qarshilikning temperaturaga bog’liqligi. - Metallarda zaryad tashuvchi zarralarning tabiati haqida turli mulohazalar mavjud bo‘lgan. Bunday zarralar kristall panjara ionlariga kuchsiz bog‘langan elektronlar, degan mulohazani nemis fizigi P.Drude (1863 — 1906) olg‘a surgan va metallarda elektr o‘tkazuvchanlikning klassik nazariyasini yaratgan. Uning bu g‘oyasi gollandiyalik fizik X. Lorens tomonidan rivojlantirilgan va bir qancha tajribalarda o‘z isbotini topgan. Nemis fizigi K. Rikke (1845—1915) 1901- yilda quyidagicha tajriba o‘tkazgan. U uchta bir xil radiusli juda yaxshi silliqlangan Cu, Al, Cu silindrchalarni ustma-ust qo‘yib, ulardan katta miqdordagi zaryadni (» 3,5 · 106 C) o‘tkazgan.
- Agar bordi-yu, zaryad tashuvchi zarralar ionlar bo‘lganida edi, silindrlarda qo‘shni metallning namunalari bo‘lishi kerak edi. Juda nozik tekshiruvlar ham moddalarning, hattoki zarracha ko‘chishini qayd etmagan. Demak, zaryad tashuvchilar har ikkala metallga ham xos zarralar bo‘lishi kerak. Bunday zarralar esa 1887- yilda ingliz fizigi J. Oomson (1856—1940) tomonidan kashf etilgan elektron bo‘lishi mumkin.
- Metallarda zaryad tashuvchi zarralar elektron ekanligini tasdiqlovchi yana bir qancha tajribalar rus fiziklari S.Mandelshtam (1879—1944) va N. Papaleksi (1886 — 1947) taklif qilgan g‘oyaga asosan o‘tkazilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
