Физика маърузалари


Download 0.76 Mb.
bet17/19
Sana28.12.2022
Hajmi0.76 Mb.
#1018885
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   19
Bog'liq
portal.guldu.uz-Механика

Саволлар:

  1. Бурчак тезлик ва бурчак тезланиш деб нимага айтилади?

  2. Ташšи кучларнинг айлантирувчи моменти нима?

  3. Инерция моменти деб šандай физик катталикка айтилади?

  4. Айланиш œšига эга бœлган šаттиš жисм учун динамиканинг асосий šонунини тушунтиринг.

  5. Айланиш œšига эга бœлган šаттиš жисмнинг кинетик энергияси šандай катталикларга бођлиš?

  6. Гироскоп нима?



17-маъруза
Суюšликлар механикаси


Маъруза режаси:
Газ ва суюšликларда босим. Узлуксизлик тенгламаси. Ёпишšоšлик. Пуазейль тенгламаси.


Тавсия этилаётган адабиётлар:

  1. Стрелков С.П. Механика. Т., «Œšитувчи», 1977, 342-386 б.

  2. Дж. Орир. Физика, - М, Мир, 1981, 187 - 131 б.

  3. Е.М.Гершензон, Н.Н. Малов. Курс общей физики. Механика. М., "Просвешение" 1987 г. 237-259 бетлар.



Маъруза матни
Суюšлик ва газлар шу билан характерланадики, улар силжишга šаршилик кœрсатмайди ва шу сабабли истаганча кичик кучлар таъсирида ќам œз шаклини œзгартира олади. Суюšлик ёки газнинг ќажмини œзгартириш учун эса, аксинча, анча катта чекли ташšи кучлар зарур. Ташšи таъсирлар натижасида суюšлик ва газларнинг ќажми œзгарганда уларда ташšи кучларнинг таъсирини мувозанатловчи эластик кучлар юзага келади. Суюšлик ва газларнинг эластик хоссалари уларнинг алоќида šисмлари бир - бирига ёки уларга тегиб турувчи жисмларга бу суюšлик ва газларнинг сиšилиш даражасига бођлиš бœлган куч билан таъсир кœрсатиши орšали намоён бœлади. Ана шу таъсир босим деб аталувчи катталик билан характерланади.
Суюšликнинг юзага кœрсатадиган таъсир кучларининг тенг таъсир этувчиси ќам шу юзага œтказиган нормал бœйлаб йœналган. Юза сирти бирлигига тœђри келувчи куч суюšликдаги босим дейилади. Шундай šилиб, таърифига биноан босим Р šуйидагига тенг экан:
, (1).
Агар суюšликнинг кœрсатаётган таъсир кучи юза бœйлаб текис таšсимланса, у ќолда (1) тенглик œртача босимни ифодалайди. Демак, нуšтадаги босим šуйидаги ифода билан аниšланади:
(2)
Босим скаляр катталик бœлиб, унинг катталиги суюšликнинг (ёки газнинг) берилган нуšтасидаги тегишли юзанинг вазиятига бођлиš эмас.
Босим бирликлари šуйидагилардир:
1) Халšаро бирликлар системаси (СИ) да - 1 Н/м2=1 Па
2) СГС системасида - дина/см2
Босимнинг турли бирликлари орасида šуйидаги муносабатлар œринли:
1 мм.сим.уст=133 Н/м2=133 Паскаль
1 атм.(физик атм)=1,01 105Н/м2=1,033 ат 105 Паскаль
1 ат (техник)= 0,981 105Н/м2=0,968 атм.
Суюšликнинг оšим чизиšлари билан чегараланган šисми оšим найи деб аталади. Оšим найининг тезлик йœналишига перпендикуляр S кесимини олайлик. Оšим найини унинг ќар бир кесимида тезликни доимий деб ќисобласа бœладиган даражада ингичка šилиб оламиз. Агар суюšлик сиšилмас бœлса, у ќолда S1 ва S2 кесимлар орасида (1-расм) суюšлик миšдори œзгармайди. Демак, ваšт бирлиги ичида S1 ва S2 кесимлар орšали оšиб œтувчи суюšлик ќажмлари бир хил бœлиши керак:


(3)

1-расм
Демак, сиšилмас суюšлик учун берилган найнинг исталган кесимида катталик бир хил бœлиши керак экан:


(4).
Бу олинган натижа оšимнинг узлуксизлиги тенгламаси деб аталади.
Суюšликларнинг ќаракатини текшираётганда, кœп ќолларда, суюšлик бир šисмининг бошšа šисмларига нисбатан ќаракати ваšтида ишšаланиш кучлари юзага чиšмайди деб ќисоблаш мумкин. Ички ишšаланиш (šовушоšлик) батамом йœš бœлган суюšлик идеал суюšлик дейилади.
Идеал суюšлик учун оšим найининг исталган кесимида šуйидаги тенглама œринли бœлади:
(5).
(5) тенгламанинг чап ва œнг томонларида иштирок этувчи , v ва h катталикларни бирдан-бир оšим чизиђининг иккита ихтиёрий нуšталарига тегишли деб šараш керак. Демак, стационар оšаётган идеал суюšликда исталган оšим чизиђи бœйлаб šуйидаги шарт бажарилади:
(6).
(6) тенглама ёки унга тенг кучли бœлган (5) тенглама Бернулли тенгламаси дейилади.
Реал суюšликлар ва газлар кœп ёки оз даражада šовушšоšлик ёки ички ишšаланиш хусусиятига эга. Суюšлик ичидаги ички ишšаланиш кучи šуйидагига тенг бœлади:
(7).
бу ерда - тезлик градиенти деб аталади. -суюšликнинг табиатига ва ќолатига (масалан, температурасига) бођлиš бœлиб, ички ишšаланиш коэффициенти ёки суюšликнинг šовушоšлиги (ёпишšоšлиги) дейилади.
Халšаро бирликлар системасида šовушоšлик бирлиги šилиб тезлик градиенти ќар бир метрга 1 м/сек бœлганда šатламаларнинг тегиб турган 1м2 юзасига 1 Ньютон ички ишšаланиш кучини юзага келтирадиган šовушоšлик šабул šилинган. Бу бирлик билан белгиланади. Šовушоšликнинг СГС системасидаги бирлиги Пуазь šабул šилинган
.
Трубанинг кœндаланг кесим юзасидан t ваšт давомида оšиб œтган суюšлик массасини šуйидаги тенглама ёрдамида ќисоблаб топиш мумкин:
(8)
бу ерда - бирлиги кг/сек бœлган, ќар секундда оšиб œтаётган суюšлик массаси. (8) ифодада Пуазейль тенгламаси деб аталади.



Download 0.76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   19




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling