Физика маърузалари


-маъруза Кинематика. Асосий тушунчалар. Тœђри чизиšли


Download 0.76 Mb.
bet2/19
Sana28.12.2022
Hajmi0.76 Mb.
#1018885
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19
Bog'liq
portal.guldu.uz-Механика

2-маъруза
Кинематика. Асосий тушунчалар. Тœђри чизиšли
текис ќаракат.
Маъруза режаси:
Моддий нуšта. Траектория, йœл ва кœчиш. Тœђри чизиšли текис ќаракат. Тезлик ва унинг бирлиги. Йœл ва тезлик графиклари.
Тавсия этилаётган адабиётлар:

  1. Матвеев А.Н. Механика и теория относительности, М. Высшая школа, 1986, 24-29 б.

  2. Дж. Орир. Физика, - М, Мир, 1981, 25-27 б.

  3. Стрелков С.П. Механика. Т., «Œšитувчи», 1977, 13-21 б.

Маъруза матни


Кинематикада жисмларнинг ќаракати, бу ќаракатни юзага келтираётган ёки уни œзгартираётган сабаблар эътиборга олинмай œрганилади. Баъзан жисмларнинг ќаракати šаралаётганда уларнинг œлчамларини эътиборга олмаса бœлади. Бунинг учун жисмнинг œлчамлари берилган масалада иш кœриладиган бошšа барча œлчамлардан кичик бœлиши керак. Масалан, автомобилнинг Самарšанддан Тошкентга боргунча босиб œтган йœлини аниšлаётганда автомобиль œлчамларини ќисобга олмаса ќам бœлади. Муайян шароитда œлчамларини эътиборга олмаса ќам бœладиган жисмни моддий нуšта деб аталади.
Моддий нуšта œз ќаракати давомида šандайдир чизиš чизади. Бу чизикни моддий нуšтанинг траекторияси дейилади. Траекториясининг шаклига šараб, ќаракат тœђри чизиšли, айланма, эгри чизиšли ќаракатларга ажратилади. Траекториянинг узунлиги йœл дейилади ва у скаляр катталикдир.
Траектория бœйлаб ќисобланган 1-нуšта билан 2-нуšта орасидаги масофа œтилган йœлдан иборат ва у l билан белгиланади. 1-нуšтадан 2-нуšтага œтказилган тœђри чизиš кесмаси кœчиш дейилади. Уни билан белгилаймиз. Кœчиш œз узунлигидан ташšари яна йœналиши билан ќам характерланади. Бундай катталиклар вектор катталиклар деб аталади.
Тезлик, тезланиш, куч ва шунга œхшаш šатор бошšа катталиклар вектор катталиклар ќисобланади. Фаšат сон šиймати билан характерланадиган катталиклар скаляр катталиклар дейилади. Йœл, ваšт ва масса скаляр катталиклардир.
Нуšтанинг энг содда ќаракати – унинг тœђри чизиš бœйлаб ќаракатидир. Агар жисм тенг ваšтлар ичида тенг масофаларни босиб œтса, бундай ќаракатга текис ќаракат дейилади. Тезлик - бу масофа œзгаришининг жадаллигидир ёки бирлик ваšт ичида босиб œтилган йœлга тенг бœлган катталикдир.
Агар автомобиль œзгармас тезлик билан ќаракатланса, t ваšт ичида унинг босиб œтган йœли ваšтга пропорционал бœлади, яъни X=vt (1). Агар ваšтнинг бошланђич моменти t0 да автомобиль х=х0 нуšтада бœлса, у ќолда
х- х0=v(t- t0) (2) ёки
(3) бœлади. Бу ерда v тезлик доимий šийматга эга бœлади. (v=const);
Тезлик v учун олинган (3) ифода мусбат ёки манфий бœлиши мумкин. Бу катталикнинг ишораси ќаракат йœналишини белгилаб беради. Агар v манфий бœлса, ќаракат х нинг камайиши томонга šараб юз беради. (3) ифодани яна šуйидаги кœринишда ёзиш мумкин:
(4)
Бу ерда v оний тезлик деб аталади. Тезлик координатадан ваšт бœйича олинган биринчи тартибли ќосилага тенг.
(5).
Халšаро бирликлар системасида тезлик м/с ларда œлчанади, яъни
;
Тœђри чизиšли текис харкатда йœл (а) ва тезлик (б) графиклари šуйидагича бœлади:

а) б)



Саволлар:



  1. Моддий нуšта деб нимага айтилади?

  2. Траектория, йўл ва кўчишга таъриф беринг.

  3. Тўђри чизиšли текис ќаракат деб šандай ќаракатга айтилади?

  4. Тезликнинг физикавий маъносини тушунтириб беринг.


Download 0.76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling