Физика маърузалари


Download 0.76 Mb.
bet9/19
Sana28.12.2022
Hajmi0.76 Mb.
#1018885
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   19
Bog'liq
portal.guldu.uz-Механика

Саволлар:

  1. Айланма ќаракат šандай ќаракат турига киради?

  2. Айланиш даври ва частотаси нима?

  3. Бурчак тезликнинг бирлиги нима?

  4. Бурчак тезлик билан чизиšли тезлик орасидаги бођланишни кўрсатинг?

  5. Бурчак тезлик векторининг йўналиши šандай топилади?

9-маъруза
Айлана бœйлаб текис тезланувчан ќаракат
Маъруза режаси:
Айлана бœйлаб текис тезланувчан ќаракат. Œртача ва оний тезланиш.
Тавсия этилаётган адабиётлар:

  1. Матвеев А.Н. Механика и теория относительности, М. Высшая школа, 1986, 52 - 58 б.

  2. Дж. Орир. Физика, - М, Мир, 1981, 44 - 50 б.

  3. Стрелков С.П. Механика. Т., «Œšитувчи», 1977, 34 - 42 б.

Маъруза матни
Жисмнинг R радиус бœйлаб v доимий тезлик билан текис ќаракатини кœриб чиšамиз. Гарчи тезликнинг катталиги œзгармаса-да, бу ќол вектор œзгармас эканлигини билдирмайди, чунки, тезликнинг йœналиши узлуксиз равишда œзгариб туради. V векторнинг œсиши ∆v ќамма ваšт нолдан фарšли. Бундан келиб чиšадики, тезланиш вектори ќам нолдан фарšли бœлади. Тезликнинг йœналиши ќисобига ќосил бœладиган тезланиш марказга интилма тезланиши дейилади. Энди бу тезланиш ќамма ваšт айлана бœйлаб марказга томон йœналган ва абсолют šиймат жиќатдан га тенг эканлигини кœрсатамиз. ам.и тезланишни ќисоблаш учун жисмнинг иккита кетма-кет ќолатидаги тезликлар фарšини топиш керак. Фараз šилайлик, ∆t ваšтда жисм 1-а расмда кœрсатилганидек, 1 нуšтадан 2 нуšтага кœчади. ∆v = v2 – v1 бœлсин. Марказга интилма тезланиш
, (1)
v1 ва v2 векторлар орасида ∆Q бурчак 1-а расмдаги ∆Q бурчак билан мос тушади. Шундай šилиб, 1-а ва 1-б расмлардаги учбурчакларнинг œхшашлигидан šуйидагиларни ёзиш мумкин:
, (2)
ёки
(3)
бу ерда ∆S – 1 ва 2 нуšталар орасидаги масофа.
Бу тенгликнинг иккала томонини ∆t га бœлиб
ёки (4)
ни ќосил šиламиз.

а) б)



1 – расм
Агар ∆t  0, унда ∆v/∆t  ac ва ∆S/∆t v бœлади.
Шундай šилиб,
(5)
бœлади. ∆t  0 чегаравий шартда ∆v вектор v векторга перпендикуляр бœлади ва натижада, айлана марказига томон йœналган бœлади. Шундай šилиб, марказга интилма тезланиш ќамма ваšт айлана марказига томон йœналганлигига ишонч ќосил šилдик. (4) тенгламадаги ∆t -> 0 ќолдаги тезланиш оний тезланиш деб аталади.
Марказга интилма тезланишни баъзида R ва T орšали, бу ерда T – айланиш даври ёки бир марта тœлик айланиш учун кетган ваšт орšали ифодалаш мумкин. Заррачанинг ќаракат тезлиги айлана узунлигининг айланиш даврига нисбатига тенг
, (6)
Тезликнинг бу ифодасини (5) га šуйиб, šуйидагини ќосил šиламиз:
, (7)
Кœпинча адабиётларда «марказдан šочма куч» ва «марказдан šочма тезланиш» тушунчалари учраб туради. Бу турдаги куч ва тезланиш кузатувчи айланаётган координаталар системасида жойлашган ваšтдагина мавжуд бœлади, яъни бу ќолда кузатувчининг œзи тезланиш олади.
Саволлар:

  1. Марказга интилма тезланиш деб нимага айтилади?

  2. Ўртача ва оний тезланишларнинг фарšини тушунтиринг.

  3. "Марказдан šочма куч" - нима?

  4. Šандай чегаравий шартда вектор ва v вектор ўзаро перпендикуляр бўлади?




Download 0.76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   19




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling