Физика маърузалари


Download 0.76 Mb.
bet8/19
Sana28.12.2022
Hajmi0.76 Mb.
#1018885
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   19
Bog'liq
portal.guldu.uz-Механика

Саволлар:

  1. Бошланђич тезликнинг координата ўšларидаги проекцияларини топинг.

  2. Горизонтга нисбатан бурчак остида отилган жисмнинг ќаракат траекторияси šандай бўлади?

  3. α нинг šандай šийматида жисмнинг учиш узоšлиги максимал бўлади?

8-маъруза
Айлана бœйлаб ќаракат
Маъруза режаси:
Моддий нуšтанинг айлана бœйлаб ќаракати. Айланиш даври ва частотаси. Айлана бœйлаб текис ќаракат. Бурчак тезлик ва чизиšли тезлик орасидаги бођланиш.
Тавсия этилаётган адабиётлар:

  1. Матвеев А.Н. Механика и теория относительности, М. Высшая школа, 1986, 51 - 52 б.

  2. Дж. Орир. Физика, - М, Мир, 1981, 44 - 45 б.

  3. Стрелков С.П. Механика. Т., «Œšитувчи», 1977, 34-39 б.



Маъруза матни
Эгри чизиšли ќаракатнинг энг содда ќоли – нуšтанинг айлана бœйлаб текис ќаракатини šараб чиšамиз.
Фараз šилайлик, ваšтнинг текширилаётган t моментида нуšта 1 ќолатда бœлсин. (1-расм). ∆t ваšтдан кейин нуšта 1-2 ёйга тенг бœлган ∆S йœлни œтиб 2 ќолатга келади. Бунда тезлик вектори катталик жиќатидан œзгармасдан бурчакка бурилади. Бу бурчакнинг катталиги ∆S узунликдаги ёйга таянган марказий бурчакка тенгдир: , (1).




бу ерда R–нуšта ќаракатланаётган айлананинг радиуси. Жисмнинг айлана бœйлаб ќаракат тезлигига чизиšли тезлик дейилади. Айлана бœйлаб текис ќаракатнинг чизиšли тезлиги





жисмнинг ваšт бирлигида œтган ёйининг узунлиги билан œлчанади, яъни
, (2)
бу ерда ∆S – жисмнинг ∆t ваšт давомида босиб œтган ёйининг узунлиги. Эгри чизиšли ќаракатда жисмнинг чизиšли тезлиги ќамма ваšт ќаракат траекториясига уринма бœйлаб йœналади. Жисм айлана бœйлаб текис ќаракат šилганда чизиšли тезлик вектори миšдор жиќатдан œзгармасдан, бутун ќаракат давомида œз йœналишини œзгартириб туради. Шунинг учун, айлана бœйлаб ќаракатланаётган жисмнинг ќаракати чизиšли тезликдан ташšари бурчак тезлик деб аталадиган катталик билан ќам характерланади.
Жисмнинг ваšт бирлиги ичида бурилиш бурчаги айлана бœйлаб текис ќаракатнинг бурчак тезлиги дейилади, яъни
, (3).
Жисм айлана бœйлаб бир марта тœлиš айланиб чиššанда босиб œтган ёйининг узунлиги га тенг бœлади.
Демак, марказий бурчак
(4)
бœлади. Градус œлчовида бу бурчак 3600 га тенг. Шунинг учун

(3) формулага кœра, бурчак тезликнинг бирлиги

Жисмнинг айлана бœйлаб ќаракати яна иккита физик катталик: айланиш даври Т ва айланиш частотаси билан ќаракатерланади.
Жисмнинг бир марта тœлиš айланиб чиšиши учун кетган ваšт билан œлчанадиган катталик айлана бœйлаб ќаракатнинг айланиш даври дейилади.
Жисмнинг ваšт бирлиги ичида тœлиš айланишлари сони билан œлчанадиган катталик айлана бœйлаб ќаракатнинг айланиш частотаси дейилади.
Таърифлардан кœринадики, давр билан частота œзаро тескари бођланган катталиклардир. Шунинг учун
(5)
деб ёза оламиз.
(4) ва (5) формулага биноан бурчак тезлик
(6)
экани келиб чиšади.
Айланма ќаракат билан бођлиš бœлган кœпгина масалаларда жисмнинг t ваšт давомида N марта айланган ќоллари учраб туради. Бундай ќолларда айланиш частотаси
(7)
муносабатдан топилади.
Айлана бœйлаб текис ќаракат šилаётган жисмнинг босиб œтган йœлини (1) формула бœйича ќисоблаб топиш мумкин:

Бу тенгликнинг иккала томонини ∆t га бœлиб, (2) ва (3) формулаларни назарга олсак, чизиšли тезликни бурчак тезлик билан бођловчи муносабатни топамиз:
(8)
Бу муносабатдан кœринадики, айлана бœйлаб ќаракат šилаётган жисмнинг чизиšли тезлиги бурчак тезлик билан айлана радиусининг кœпайтмасига тенг экан.
(8) ва (6) формулага кœра чизиšли тезлик
, (9)
экани келиб чиšади.
Шунингдек, бурчак тезликни
, (10)
кœринишда ифодалаш мумкин. вектор жисм айланаётган œš бœйлаб œнг винт šоидасига биноан йœналган (2-расм) бœлиб, аксиал вектордан иборат.

2-расм




Download 0.76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   19




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling