Физика маърузалари


-маъруза Тœђри чизиšли нотекис ќаракат


Download 0.76 Mb.
bet3/19
Sana28.12.2022
Hajmi0.76 Mb.
#1018885
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19
Bog'liq
portal.guldu.uz-Механика

3-маъруза
Тœђри чизиšли нотекис ќаракат.
Маъруза режаси:
Тœђри чизиšли нотекис ќаракат. Œртача тезлик. Оний тезлик. Тезланиш ва унинг бирлиги. Нотекис ќаракатда тезлик ва ваšт орасидаги бођланиш, ќамда унинг графиги.


Тавсия этилаётган адабиётлар:

  1. Матвеев А.Н. Механика и теория относительности, М. Высшая школа, 1986, 42-48 б.

  2. Дж. Орир. Физика, - М, Мир, 1981, 29-35 б.

  3. Стрелков С.П. Механика. Т., «Œšитувчи», 1977, 16-23 б.

Маъруза матни
Нотекис ќаракатда œртача тезлик доимий катталик бœлмай, у битта ќаракатнинг œзи учун, биз уни ваšтнинг šайси интервали учун аниšлаётганимизга šараб турлича бœлади. Œртача тезлик бизга жисм ќаракатининг йœлнинг турлича жойларидаги œзгаришларини кœрсатмайди. Шу сабабли ќаракатни янада тœлароš характерлаш маšсадида, тезликнинг муайян ваšт моменти учун оний šиймати ёки муайян момент учун нуšтанинг тезлиги киритилади.
Нуšтанинг унча катта бœлмаган ваšт оралиђидаги кœчиши аниšланган дейлик. Унда йœлнинг шу šисмидаги œртача тезлик
(1)
šийматга эга бœлади. нинг етарлича кичик šийматларида тезлик катталигининг бирдай šийматлари ќосил бœлади:
(2)
Тезликнинг бу šиймати нуšтанинг муайян t ваšт моментидаги, аниšрођи, шу момент якунидаги тезликдан иборатдир. Бу тезлик математик маънода янада аниšроš šуйидагича ёзилади:
(3)
Математикада бу лимитни Х координатадан ваšт бœйича ќосила олиш дейилади ва šуйидагича белгиланади:
(4)
(3) ва (4) ифодалар тезлик катталиги координатадан ваšт бœйича олинган ќосилага тенг эканлигини кœрсатади. (4) тенгламадан
(5)
эканлиги келиб чиšади.
Ќаракатланаётган нуšта координатасининг ваšтга бођланиш графигидан тезлик катталигини топиш ва унинг ваšтга бођланиш графигини чизиш мумкин.
а) б)
а) ва б) расмлардан, t абсцисса œšини шундай dt кичик šисмларга бœлиш мумкинки, улар устидаги х(t) эгри чизиš кесмасини уринманинг кесмалари деб ќисоблаш мумкин. У ќолда уринманинг šиялик бурчаги тангенси тезликнинг узунлик ва ваšт бирликлари билан белгиланувчи бирликлардаги сон šийматини беради.
Нотекис ќаракатда нуšта œзгарувчан тезликка эга бœлиб, уни координата каби ваšтнинг функцияси сифатида šараш мумкин. Тезлик катталиги жисм кœчишининг œсиш суръатини кœрсатади. Тезликнинг œзгариш суръатини эса тезланиш катталиги кœрсатади. Жисм муайян пайтда эга бœладиган тезланиш šуйидагича аниšланади: айтайлик, t ваšт моментида тезлик v катталикка, t+dt моментда тезлик v+dv šийматга эга бœлсин, бунда dv – чексиз кичик катталик
(6)
нисбат тезланиш дейилади. Тезланиш катталиги тезликдан ваšт бœйича олинган ќосилага тенг.
Тезланишнинг œлчамлиги тезлик ва ваšт œлчамлари нисбати
(7)
га тенг бœлиб, м/с2 ларда œлчанади.
Доимий тезланишли ќаракатда тезлик ваšт œтиши билан œса боради (ёки камая боради), координата эса ваšт œтиши билан квадратик šонун бœйича œса боради (ёки камая боради). Жисмнинг тœђри чизиš бœйича доимий тезланиш билан ќаракатига унинг ерга тушиши мисол бœла олади. Бу тезланишнинг катталиги берилган жойнинг географик кенглигига бођлиš бœлиб, Москва кенглигида
га тенг.
Саволлар:

  1. Тўђри чизиšли нотекис ќаракатда ўртача тезлик šандай топилади?

  2. Оний тезлик нима?

  3. Тезланишнинг физикавий маъносини тушунтириб беринг.

  4. Тезланишнинг ўлчамлигини келтириб чиšаринг.




Download 0.76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling