Fizikaviy kimyo 11- labaratoriya ishi. Mavzu: Bimolekulyar reaksiyalarning xususiy va umumiy tartiblarini aniqlash

Javoblar 

1.

Reaksiya tartibi-reaksiya tezligi moddalar konsentratsiyasining qanday darajasiga

bog'liqligini ko'rsatuvchi son. Agar
mA+ nB ---> qC

---

Yuqoridagi reaksiya tezlik ifodasini: V=kC

A
m

C
B

n 

ko'rinishda bo‘lsa va m va n laming

yig'indisi (m + n) shu reaksiyaning tartibi deyiladi. Reaksiya o‘z tartibiga ko'ra, nolinchi, 
birinchi, ikkinchi, uchinchi va ko‘p tartibli bo'lishi mumkin. Agar
NH
4

Cl+ H
2

0 = NH

4
OH + HCl

gidroliz reaksiyasini ko'rib chiqadigan bo'lsak, bu reaksiya suyultirilgan eritmada boradi,
deb faraz qilamiz. U holda V= k • C
NH4Cl
C

H2O
yoziladi va darajalar yig‘indisi 1 + 1 = 2 

bo‘ladi, demak, bu reaksiya ikkinchi tartibli reaksiya deb hisoblash mumkin. Aslida, bu
reaksiyaning tezligi faqat tuzning konsentratsiyasiga bog'liq bo‘ladi. Shuning uchun bu
birinchi tartibli reaksiyadir. Agar reaksiya davomida reaksiya tezligi o‘zgarmasa, ya‘ni V =
const bo‘lsa, bu „nolinchi tartibli reaksiya“ deyiladi. Bunday reaksiyalar qatoriga, qattiq 
modda sathiga yutilgan modda ishtirokida ro‘y beradigan reaksiyalar kiradi.


2. Reaksiyada to‘qnashayotgan molekulalar soni reaksiya molekulyarligi deyiladi.
Reaksiya molekulyarligini parchalanish, birikish, o‘rin olish, izomerlanish va boshqa
reaksiyalarga qo‘llash mumkin. 


3. Kimyoviy o'zgarishlar ro‘y berishida reaksiyada ishtirok etuvchi moddalar
molekulalarining o‘zaro to'qnashuv jarayonlarda qatnashayotgan molekulalar soniga 
qarab reaksiya monomolekular (bir), bimolekular (ikki), trimolekular (uch) va
ko‘pmolekular turlariga bo'linadi.
Monomolekular reaksiyalarda kimyoviy o'zgarishda bitta moddaning bitta molekulasi
ishtirok etadi: A --> C+D
Monomolekular reaksiyalarga ko'pchilik parchalanish reaksiyalari misol bo'ladi:
N2O5 --> NO2+ NO + O2
CaCO3—> CaO + CO2
Bimolekular reaksiyalarda bir vaqtning o'zida 2 ta molekula o'zaro ta’sirlashadi, 
boshqacha aytganda, reaksiya sodir bo'lishi uchun reaksiyaga kirishuvchi modda 2 ta
molekulasining o'zaro to'qnashuvi ro'y beradi: A +B ---> AB 
Bimolekulyar reaksiyalarga ko‘proq birikish reaksiyalari kiradi. Masalan,H2 + I2 ->2HI
Yuqoridagilarga ko'ra, reaksiyaning molekularligini aniqlash uchun reaksiyaga kiruvchi 
moddalar oldidagi koeffitsiyentlarini bilish kifoyadek ko'rinadi. Haqiqatda esa, har bir
kimyoviy o‘zgarish bir necha o'zaro „ketma-ket“ yoki „parallel“ boruvchi reaksiyalami o‘z 
ichiga oladi. Shu sababli har doim ham reaksiyaning molekularligini aniqlashda bunday
yo‘l tutib bo'lmaydi. 

---

Uchmolekular reaksiyalaming borishida bir vaqtda 3 ta molekulalaming o'zaro

to'qnashishi sodir bo'ladi: A + B + C -> D 
Tabiatda azot molekulasi ishtirokida ozon gazining hosil bo'lishi bunga misol bo'ladi:
02 + O + N2 --->03 + N2 
Bu reaksiyada azot molekulasi kislorod molekulasi va atomi ta’sirida ajralib chiqadigan
ortiqcha energiyani „yutib“ oluvchimodda vazifasini o'taydi. Aks holda, bu energiya 
qaytadan03 -> 02+ O ning hosil bo'lishiga olib keladi.


4. Reaksiya tartibini aniqlashning quyidagi integral usullari mavjud: yarim ajralish vaqti 
usuli, o‘rniga qo‘yish usuli, Ostvald-Noyes usuli va boshqalar.