Фойдаланилган адабиётлар


Download 85.5 Kb.
bet2/3
Sana30.04.2023
Hajmi85.5 Kb.
#1408766
1   2   3
Bog'liq
Углеводлар

Бир атомли спиртлар
Тўйинган углеводород молекуласидаги исталган бир водород атомини гидроксил группасига алмаштириб ҳосил қилинган бирикмалар бир атомли спиртлар дейилади.
Бир атомли спиртларнинг умумий формуласи:

CnH2n+1 – OH


Cпиртларасосан 2-усулда:
Синтез усулида ва биокимёвий усулда олинади.
1. Синтез усули билан спиртлар олиш.
а) мураккаб эфирлардан олиш.
O O
R – O – C – R + HOH → R – OH + HO – C – R
мураккаб эфир спирт кислота

б) моногологенли ҳосилалардан олиш.


R – CH2CH2Br + KOH → R – CH = CH2 + RBr + H2O
R – CH2Cl + AgOH → R – CH2 – OH + AgCl

в) тўйинмагануглеводородларданолиш.


H2SO4
CH2 = CH2 + HOH -------→ CH3 – CH2 - OH

г) карбонил группали бирикмаларга металл – органик бирикмалар таъсир эттириб олиш.


CH3 CH3 CH3
C = O + Zn (CH3) → C
Cl CH3 OZnCl

д) альдегид, кетон, органик кислота ва мураккаб эфирларнинг қайтарилиши натижасида спиртлар олиш.


O
CH3 – C – H + 2H → CH3 – CH2 – OH


O
CH3 – C – H + 2H2 → CH3 – CH2 – OH + H2O


е) аминларга нитрат кислота таъсир эттириб олиш.


R – NH2 + ON – OH → [(R – NH3) ONO] → R – OH + N2 + H2O

и) юқори молекуляр спиртлар олиш.


C4H9Na
2C4H9OH ----------→C9H17OH + H2O


Биокимёвий усул билан спиртлар олиш
Шакар моддаларини ачитқи ферментлар таъсирида бижғитиб спиртлар олиш усули биокимёкий усул дейилади.
Бу усулнинг моҳияти шундан иборатки, крахмалли моддалар масалан: буғдой, жоҳори, жавдар, картошкалар 140—150 0 температурада сув буғи билан ишланади ва таркибидаги крахмал диастаза ферменти ёрдамида мальтозага айлантирилади.
(C6H10O5)m+n H2O → PC12H22O11
мальтоза

Крахмалнинг диастаза ферменти ёрдамида мальтозага айлантириш процессии тахминан 60 0 атрофида боради. Мальтозак эса 33 0 С да мальтоза ферменти иштирокида сувни бириктириб олади ва икки молекула глюкозага айланади:


C12H22)11 + nH2O → C6H12O6
глюкоза

Глюкоза ўз навбатида, ачитқи ферментлари таъсирида парчаланиб, этил спирт ҳамда углерод (II) – оксид ҳосил қилади.


C6H12O6 → 2C2H5 – OH + 2CO2
Одам организмида хар хил буладиган 10 лаб моносохаритлар ва жуда куп турли туман олигох ва полисохаридлар булади. Уларнинг организмдаги вазифалари куйидагилар хисобланади: 1. Углеводлар энергия манбаи булиб хизмат килади. Одамнинг энергияга булган эхтиёжини деярли ярмини углеводлар оксидланиш хисобига кондиради. 2. Углеводлар хужайраларнинг структура функционал таркибий кисмидир. Буларга нуклеотидлар ва нуклен кислоталар, пентозалари гликолипидлар ва гликопротаэнлар углеводлари хужайралараро модданинг гетерополисохаритлари киради. 3. Организмда углеводлардан бошка синфларга мансуб бирикмалар жумладан липидлар ва баъзи аминокислоталар синтезланиши мумкин.
Катта ёшдаги одамнинг бир суткалик углеводларга эхтиёжи 450-600 гр ташкил килади.
Моносохаритлардан бошка барча углеводлар ошкозон ичак йулида гидролитик парчаланади. Бундай парчаланиш сувда эрийдиган полисохаритларгагина эмас балки сувда яхши эрийдиган сахарозалар, лактозалар учун хам тегишлидир. Улар факат гликоза холида конга сурилиши мумкин. Таркибида алдегид группа булган моносохаритларни алдозалар дейилади. Кетон группа булса китозалар булади.
Овкат углеводлари хазм йулида гликозит боглар гидролизми катализловчи ферментлар гликозидазалар таъсири билан мономерларгача парчаланади. Клахмал огиз бушлигида хазм була бошлайди. Сулакда 1,4 гликозид богларни парчалайдиган амилаза (птиалин, диастоза) бор. крахмал хазм булган асосий жой ингичка ичакдир. Аминаза ферменти дисохаритлардаги гликозит богини гидролизламайди, шу сабабли ичак аминозасининг таъсини кор килмайди. Асосий махсулот малтоза деган дисохаритидир.
Малтоза, изомалтоза, лактоза ва сахароза алохида гликозидаза ферментлари: малтоза, изомалтоза, лактоза ва сахароза таъсирида гидролизланади. Бу ферментлар ичак хужайраларида синтезланади-ю ичак бушлигига ажралиб чикмайди, демак дисохаритлар ичак хужайралари юзасидан ёки уларнинг ичида гидролизланади. Овкат углеводлари хазм булиш натижасида юзага келадиган асосий моносохарит глюкозадир, чунки крахмат глюкоза полимеридир. Ичак йулидан утган глюкоза копкавена кони билан жигарга бориб бу ерда бир кисми ушланиб колади ва колган кисми умумий кон окими билан бирга хужайра ва тукималарга етиб боради.
Жигар ошкозон ичак йули оркали организмга таъсир этадиган ташки мухитни организмнинг ички мухитидан ажратиб туради. Овкат таркибидаги углеводлар ичакда хазм булиб копка вена оркали жигарга турли микдорда келиш мумкин, аммо жигардан чикадиган конда уларнинг микдори бир хил булади.
ГЛИКОГЕНЕЗ – моносохаритлардан гликогенни синтез килиниши.
ГЛИКОГЕНОЛИЗ – захира холидаги гликогенни парчалар кон кандини хосил килиш. Бу икки жараён жигарнинг асосий функцияларидир.
Гликоген тузилиш жихатдан крахмалга ухшаш хужайрада гликоген эриган холатда булмасдан битта ёки бир неча молекулани уз ичига оладиган, диаметри 40-200 нм келадиган доналар (гранулалар) куринишида булади. Гликозанинг гликогенга айланишининг зарурлиги шундайки, хужайраларда осон эрийдиган гликозанинг тупланиб колиш осмотик шокка хужайра мембранасини емириб кетишига олиб келади. Гликогеннинг синтезланиши ва парчаланиши фосфорлаза номли ферментнинг таъсирига боглик. Гликогеннинг тулик синтез механизимини 1957 йилда Аргентина олими Лелуар аниклади. У жигар ва склет мускулларидан полисохарит занжирини синтезлайдиган махсус ферментни ажратиб олишга эришди. Глюкоза доим тукималар томонидан кондан олиниши ва ичакдан конга вакти-вакти билан утиб туришига карамай унинг одам организмига микдори маълум меёрда яъни 100 мл конда 80-120 атрофида узгариб туради. Конда гликоза микдорининг маълум меърда сакланиб туришида жигарнинг ахамияти каттадир. Агар одам организмида гликогеннинг умумий микдори тахминан 350 гр деб хисобланса, шундан 250 гр мускулларда булади. Мускул гликогенни хам жигардаги сингари рус биохимиги Я.О.Парнас кашф этган. Фосфоролис йули билан парчаланади ва мускулларнинг кискариши учун керакли энергияни беради. Парчаланишнинг биринчи реакцияси фосфоролизи ферменти таъсирида утиб, бу фермент мускулларнинг кискаришида мухим рол уйнайди. Хужайраларда углеводлар метоболизми асосан мускулларда утади ва бу жараён мускуллар харакатини энергия билан таъминлаб туради. Гликозанинг ва бошка моносохаритларнинг парчаланишини биринчи боскичи кислород иштироксиз – анатроп шароитида утади, бу ачиш мускулларда гликолиз деб аталади. Бундай шароитда бир молекула глюкозадан икки молекула сут кислота хосил булади ва куп энергия ажралмайди.
С6Н12О6 2СН3СНОН - СООН
Глюкоза Сут кислота
Манашундай реакция ачиткилар иштирокида хам утади. Бундай икки молекула этил спирт хосил булади ва икки молекула углерод (IV) оксид СО2 ажраб чикади.

С6Н12О6 2СН3СН2ОН К СО2


Бу реакция спирт ачиши дейилади. Спирт ачиши кадимдан маълум булса хам, уни микроорганизмлар таъсирида утиши ва жараённинг хазими факат утган асирнинг 60 йилларидан бошлаб аниклана бошланди. Унга кадар бу жараён табиатдан ташкари «Илохий» куч таъсирида утади, деб хисобланиб келинган. Эндиликда табиатда катта микёсида кечадиган ачиш ходисасининг айрим боскичлари, хамма реакциялари ва ферментлари батамом урганилган. Глюкоза молекуласидан бошланиб спирт ёки сут кислота хосил булиши билан тугалланадиган бу мураккаб жараёндан 10 га якин реакция, 10 га якин ферментлар иштирок этади. Аргаб шароитида яъни мухитида тукимада кислород етарли булганда хосил булган лактад кислота ва спирт оксидланади: спирт сиркага айланади, лактат кислота эса хужайрада гликолизнинг иккинчи даври аэроб оксидланиш фазасига утади. Бунда биринчи кадамда лактат кислота дегидрирланиб (иккита водородни йукотиб) гликолизнинг марказий махсули пироузум кислота хосил килади.


Н3СНОН СООН СН3СОСООН


Лактат кислота Пироузум кислота, пируват


Пируват энди аграб шароитда оксидланади, яъни углеводлар алмашинувининг охирги махсулоти СО2 ва Н2О га айланади. Пируватнинг тула оксидланиши жараёнида уч молекула СО2 ажралади, водород атомлари эса уларнинг оралик ташувчиси-дегидрирланиш коферменти НАD га кушилиб НАDH2 хосил килади. охирги боскичда НАDH2 шаклида богланган водород хужайранинг нафас олиш системасида фаолланган кислород билан бирикиб гидропероксид Н2О2 ва пировардида Н2О га айланади.
Пироузум кислота пируват СН3-СО-СООН хужайра метаболизмида марказий уринда турадиган метаболитлардан ташкари бир катор аминокислоталар, асосан уч углерод атомли аминокислота аланинни дезаминирланишидан, яъни оксиллар алмашинувидан хам хосил булади.
Организмда гликогеннинг синтезланиши ва ортикча канднинг сийдик оркали чикариб ташланиши натижасида конда канд микдори тургун холда булади.
Углеводларга бой овкат ейилганда кондаги канд микдори 0,15-016% дан ошиб кетса (овкатланиш гипергликомияси), унинг ортикчаси сийдик билан ташкарига чикариб юборилади (глюкозурия). Глюкозурия нормал шароитда организмга куп микдорда углевод кириши вактида вужудга келиши билан бирга, турли касалликлар, мос: кандли диабет, нерв системаси касалланганда, гипофиз, калкон бези, буйрак усти безлари ишининг бузилиши, хомиладорлик ва захарланиш холатларида содир булади. Кандли диабет – энг кенг таркалган касалликлардан бири булиб, бу касаллик билан огриганлар сони жахон микёсида 35 млн ортикдир.

Бу касалликнинг сабаби асосан инсулин алмашинуви идора этилишининг бузилишидир.


Диабетнинг бир неча формалари булиб, унинг I-типи инсулинга боглик диабет дейилади. Бунда инсулин синтези сусайиб, унинг кондаги концентрацияси нормадагидан паст булади.
Диабетнинг II-типи инсулинга боглик булмаган хили булиб, бунда инсулин синтези бузилмай, балки инсулин билан идора килишнинг бошка халкалари бузилган булади.
1. Гиперглюкоземия ва гликозурия:
Инсулин етишмаслиги окибатида тукималарнинг глюкозадан фойдаланишдаги барча жараёнлари сусаяди. Ичакдан сурилиб утадиган глюкоза конда катта концентрацияларда тупланиб колади.
Адреналин, кортизал, клюкагон кондаги глюкоза микдорига курсатадиган таъсирижихатдан инсулининг антогонистларидир.
Кондаги глюкоза микдори буйрак бусагасида (180 мгГдл) дан ортгач глюкозурия бошланади.
Нормада сийдикда глюкоза микдори 10-20 мгГдлбулади, диабетда у бир неча марта ошиб кетади. Нормада бир суткада сийдик билан 0,5 г дан камрок глюкоза чикади. Диабетда эса 100г дан ортик колади.
2. Кетонемия ва кетонурия:
Инсулин етишмовчилигида глюкозани хужайралар яхши узлаштирмайди, организмнинг энергияга булган эхтиёжининг куп кисми кетон таналаридан фойдаланиш хисобига таъминланади. Кетон таналарининг кондаги концентрацияси нормада 2 мгГдл кам, очлик махалида 30 мгГдл гача булади. Диабетда китонамия купинча 100 мгГдл 350 мгГдл булиши мумкин. Анашундай китонанемия махалида китонурия хам пайдо булади. сийдик билан суткасига 5 г гача китон таналари чикиб туради. Китон таналари кислоталаридан иборат булиб, буфер сигимини камайтиради. Китон таналари – ёг кислоталарини зур бериб оксидлашдан пайдо булади.

3. Азотемия ва азотурия:


Инсулин етишмовчилигида оксиллар синтези сусайиб шунга яраша аминокислоталар катобализми кучаяди. Касаллар конида мочевина микдори ортиб, сийдик билан бир ташкарига чикариб турилади.
4. Полиурия ва полидипция:
Буйракларнинг концентрацион лаёкати чекланган булади, шу сабабдан диабет махалидаги куп микдорда глюкоза, кетон таналари ва мочвинани чикариб ташлаш учун куп микдорда сув талаб килади. касаллар куп микдорда сийдик ажратиб чикаради (полиурия) шунга яраша уларда сув истемоли хам ортиб кетади.
(Полидипсия) диабетнинг огир формаларида организм сувсираб колади. Сийдик куп ажралиш натижасида кон хажми камаяди. Хужайралараро суюклик гиперосмолял булиб колади ва хужайрадан сувни суриб олади. Сувсираш яъни дегидратасиянинг ташки аломатлари: бадан териси илвиллаган ва сер ажин булади. Кон босими пасаяди.

Фойдаланилган адабиётлар






  1. Download 85.5 Kb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling