Fonetika “Ilm – qaytarish va takrorlash mevasidir”

7) Fe’llardagi –la+ -r (-la fe’l yasovchi, -r sifatdosh) holatida urg‘u olmaydi. Agar –lar 
bitta ko‘plik qo‘shimchasi bo‘lsa urg‘u oladi.
Bog‟lar (fe‟l) – bog‟lar (ot); qo‟llar (fe‟l) – qo‟llar (ot) 
Ko‟zlar (fe‟l) – ko‟zlar (ot) so‟zlar (fe‟l – so‟zlar (ot) 
Eslatma! Shuningdek, so‟z urg‟usi qo‟shma so‟zlarda ham turlicha bo‟ladi. 
I. 
Tarkibida nim, och, tim, jiqqa, lang, to‟q, g‟irt kabi so‘zlar bo‘lgan sifatlarda urg‘u 
birinchi so‘zga tushadi. 
II. Oppoq, yam-yashil, qop-qora kabi sifatlarda ham urg‘u birinchi bo‘g‘inga tushadi. 
III. Har va hech so‘zlari bilan hosil qilingan qo‘shma so‘zlarda ham urg‘u birinchi qismga 
tushadi. M: har kim, hech qayer, har nima… 
Eslatma! Gap urg’usi (ma‟no urg‟usi, frazaviy urg‟u, mantiqiy urg‟u, logik urg‟u) 
kesimdan oldingi so’zga tushadi

Biz Samarqandga bugun boramiz – Biz bugun Samarqandga boramiz 
 
 
Eslatma! Quyida urg„usini topish qiyin bo„lgan so„zlardan misol kеltiramiz: 
afsu`ski 
ahi`l 
alba`tta 
astrano`miya 
audito`riya
a`llakim 
a`mmo 
a`slo 
a`tom 
ba`rcha 
bola`mday 
broshyu`ra 
dafta`r 
dire`ktor 
dotse`nt 
dóim 
gaze`ta 
ga`rchi 
gu`lday 
hami`sha 
ha`mma 
ha`r kim 
ha`tto 
he`ch kim 
izoto`p 
karti`na 
ke`lsin 
ki`mdir 
konstitu`tsiya 
ku`ldir 
la`mpa 
le`kin 
le`ksiya 
matema`tika 
mudi`r 
muhi`m
muhi`t 
mumki`n 
muni`s 
nafi`s
o`blast 
o`braz 
o`shiq 
o`yday 
po`yezd 
qa`ncha
qa`ysi 
qi`p-qizil
ra`dio 
respu`blika 

---

13 
ru`chka 
sanato`riya 
shamo`lday 
si`los 
to`nna 
tra`ktor 
ya`m-yashil
za`vqim 
ze`ro 
vodoro`d