Fonetika “Ilm – qaytarish va takrorlash mevasidir”

ESLATMA! Inson nutq a‘zolari harakati yordamida ma‘lum maqsadda ketma-ket talaffuz 
qilinadigan tovushlar inson tovushlari deyiladi. Bular esa nutq tovushlarining uch tomoni 
borligidan dalolat beradi. 
ESLATMA! Nutq tovushlarining uch tomoni mavjud. 
 1) Akustik(fizik) tomoni – Har qanday tovush havoning tebranishi natijasida hosil bo‘ladi. 
Bu tomoni ma‘lum sifat-belgiga ega: balandlik, kuch (yoki tezlik), miqdor (yoki uzunlik) va 
tembr belgilariga ega. Xullas, akustik tomoni deganda tovushning jarangli-jarangsizligi; 
shovqinli yoki sonorligi nazarda tutiladi. Testda b  undoshining akustik tomoni so‘ralsa, b – 
jarangli; shovqinli.  
2) Fiziologik (talaffuz) tomoni – Nutq tovushlari insonning nutq a‘zolari harakati 
natijasida vujudga keladi va u fiziologiya fani bilan uzviy bog‘liqlikda o‘rganiladi.
Eslatma! Xullas, fiziologik tomoni deganda undoshlarning hosil bo’lish o’rni va usuli 
nazarda tutiladi. Masalan:Testda b undoshining fiziologik tomoni deganda uning lab 
undoshi(o‟rni), portlovchi(usuli.) nazrda tutiladi.
3) Vazifaviy (lingvistik) tomoni – Bu tilshunoslik uchun eng muhim. Shuning uchun 
lingvistik belgi, yoki tilshunoslik belgi ham deyiladi. Xullas, so’zlarning ma’nosini bir-
biridan farqlash vazifasi uning vazifaviy tomoni hisoblanadi. Maalan: tog‟ – tosh so‟zlari 
tovushlar (g‟, sh) orqali farqlanyapti.
Xulosa, 1- tomoni tabiiy tovushlarga ham xos, 2- va 3-tomoni faqat inson tovushlariga xos. 
ESLATMA! OMOFONLAR deganda talaffuzda shakldosh, ya‟ni omonim tovushlar 
tushuniladi. Bunda talaffuz jarayonida jarangli undoshlarning jarangsizlanishi natijasida 
omofonlar vujudga kelishi mumkin. 
Masalan: Erkin yettiga yetdi(yetti). Guvoh sudga ketdi, qo‟shnim sutga ketdi; Tursun 
tomda tursin.