Фонетика ва графика асосларини ўрганишда педагогик технологияларни қЎллаш

OT SO’Z TURKUMINI O’RGANISHDA QO’LLANILADIGAN MUSTAQIL ISHLARNI ISHLAB CHIQISH
Otli, fe`lli va ravishli birikmalar ustida ishlash. Ma`lumki, so’z birikmalari bosh so’zning qanday so’z turkumidan ifodalanganligiga qarab, olti birikmalarga ajratiladi. Bosh so’z ot, sifat, son, olmosh yoki harakat nomi bilan ifodalansa, otli birikma, fe`l va uning ravishdosh, sifatdosh shakllari bilan ifodalansa, ravishli birikma sanaladi.

O’quvchilar nutqini bunday birikmalar bilan boyitishda, xususan, berilgan bosh so’zga muvofiq keladigan tobe so’zlar tanlash maqsadga muvofiqdir. Masalan: 

Ona tili mashg’ulotlarida o’quvchilar gazeta va jurnallardan, badiiy asarlardan shunday birikmalarni tanlashlari, ularni ma`nodosh va uyadoshlari bilan almashtirishlari, shu so’z birikmalarini qatnashtirib, gap va matnlar tuzishlari mumkin.
Ma`lumki, o’zbek tilida so’z turkumlarining har biri muayyan ma`no guruhlariga bo’linadi. Masalan, otlarda: a) kasb-hunar; b) o’rin –joy; v) qurol-vosita; g)qavm-qarindoshlik; d )marosimni ifodalovchi otlar; sifatlarda: a) rang-tus b) baholash; v) shakl-hajm; g) maza-ta`m; d) miqdor; ye) masofa kabi ma`nolarni bildiruvchi sifatlar; sonlarda: a)sanoq son; b) tartib son; v) dona son; g) taqsim son; d) chama son; fe`llarda: a) murur fe`llari; b) natijali faoliyat fe`llari; v) nutq fe`llari; g) holat fe`llari; ravishlarda: a) holat ravishlari; b) payt ravishlari; v) daraja-miqdor ravishlari; olmoshlarda: a) shaxs, narsa-buyum, voqeaga ishora etuvchi olmoshlar; b) so’roq olmoshlari; v) belgilash olmoshlari; g) jamlash olmoshlari; d) bo’lishsizlik va gumon olmoshlari; ye) harakat olmoshlari kabi ma`no guruhlariga bo’lish mumkin.

O’quvchilar tilga olingan bu ma`no guruhlari bilan tanishtirilar ekan, asosiy e`tabor ularning so’z boyligini oshirish, har bir ma`no guruhiga mansub so’zlardan nutqda to’g’ri va o’rinli foydalanish malakalarini shakllantirishga qaratiladi. Masalan, “ Ot” so’z turkumidan “Shaxsni ifodalovchi otlar” mavzuini o’rganishda:

- matndagi shaxs otlarini ajratish hamda ularni tub va yasama otlarga guruhlash;

- ajratilgan so’zlarga ma`nodosh va uyadosh so’zlar tanlab, guruhlarini kengaytirish;

- yasama shaxs otlarini o’zak va qo’shimcha kabi qismlarga ajratish hamda ularning qaysi turkumga mansubligini aniqlash;