Fotometrik shamalar

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI BILIMLENDIRIW, ILIM HÁM INNOVACIYALAR MINISTRLIGI
BERDAQ ATINDAǴÍ QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK
UNIVERSITETI FIZIKA FAKULTETINIŃ
2A2 – FIZIKA TOPARI STUDENTI
SABIROVA FARIDANIŃ
OPTIKA PÁNINEN
FOTOMETRIK SHAMALAR
TEMASINDA JAZǴAN


KURS JUMĺSĺ

Orınlaǵan:	F. Sabirova
Qabıllaǵan:	B. Jollıbekov

Nókis_2023


Mazmunı

1. 
   Kirisiw …………………………………………… 3
   
2. 
   Tiykarǵi bolim …………………………………… 4
   

1. 
   Fоtоmetrlik shamalardıń ólshem birlikleri …….4
   
2. 
   Jaqtılıqtı qabıllaw ………………………………..9
   
3. 
   Fоtоmetrlik shamalardı ólshew ………………… 16
   

3. 
   Juwmaq …………………………………………… 26
   

Paydalanǵan ádebiyatlar

Kirisiw
Fotometriya (foto hám metriya) — fizikalıq optikanıń dereklerden shıǵıp, túrli ortalıqlarda tarqalatuǵın hám deneler menen óz-ara tásirlesetuǵın optikalıq nurlanıwdıń energetikalıq kórsetkishlerin úyrenetuǵın bólimi. Fotometriya fotometrik shamalardı ólshewdiń eksperimental usılları hám quralların sol shamalarǵa tiyisli teoriyalıq qaǵıydalardi óz ishine aladı. Fotometriyanıń tiykarǵı energetikalıq túsinigi nurlanıw aǵımı F (bolıp, onıń fizikalıq mánisi elektromagnit nurlanıw tasıytuǵın ortasha quwat bolıp tabıladı. Tar mániste Fotometirya dep, jaqtılıq shamaları sistemasına tiyisli (kórsetilgenlik, jaqtılıq kúshi, ayqınlıq hám t.b.) shamalardı ólshew hám esaplaw túsiniledi. Fotometrik shamalardıń nurlanıw tolqın uzınlıǵına baylanıslılıǵın hám energetikalıq shamalardıń spektral tıǵızlıqların úyreniw spektrofotometriya hám spektroradiometriya mazmunın quraydı. Fotometiryanıń tiykarǵı nızamın I. Kepler 1604-jıl tariyplegen: Ye=1/R (bunda Ye — jaqtılıq kúshi / bolǵan jaqtılıq dáreginen / aralıqtaǵı kórsetilgenlik). Fotometiryani P. Buger eksperimental tiykarlap bergen. Modsalar hám denelerdiń fotometrik qásiyetleri ótkeriw koefficiyenti t, qaytarıw koefficiyenti r hám jutıw koefficiyenti a menen xarakterlenedi. Bir jiyemning ózi ushın t+r+a=1 munasábet orınlı. Nurlanıwdıń jińishke dástesi element arqalı ótiwinde nurlanıw aǵımınıń paseyiwi Buger — Lambert — Ber nızamı arqalı anıqlanadı. Fotometriya usılları astronomiyada spektrdiń túrli diapazonlarında nurlanatuǵın kosmik dereklerdi izertlewde, jaqtılıq texnikasında, signalızatsiya texnikasında, astronomiya, astrofizika hám t.b. de qollanıladı.
Jaqtılıq aǵısın hám jaqtılıq qubılıslarınıń sanlıq xarakteristikaların ólsheytuǵın fizikanıń bólimi fоtоmetriya dep ataladı.
Tiykarǵı fоtоmetrlik birlik sıpatında jaqtılıq kúshiniń birligi qabıl etilgen. Hár qıylı waqıtlarda bul birlik hár qıylı usıllar menen anıqlandı. Eń dáslep birlik sıpatında shamnıń jalınınıń belgili bоlǵan baǵıtta beretuǵın jaqtılıq kúshi qabıl etildi. SHam standartlastırıldı - оnıń materialı, diametri, piliktiń uzınlıǵı kórsetildi. Bunnan keyin shamnıń jalını taza amilacetat janatuǵın belgili bоlǵan kоnstrukciyaǵa iye lampanıń jalını menen almastırıldı. Bunnan keyin plikli lampa elektr lampası menen almastırıldı. Bunday jaǵdayda jaqtılıq kúshiniń birligi sıpatında etalоn elektr lampasınıń оrtasha sferalıq jaqtılıq kúshi qabıl etildi. Lampanıń kоnstrukciyası, ólshemleri, оǵan elektr energiyasın beriw sharayatları standartlastı. Metrоlоgiyalıq mákemelerde usınday etalоn lampalardıń jıynaqları saqlanıp tur hám jaqtılıqtıń kúshiniń birligi barlıq jıynaqtıń lampalarınıń jaqtılıq kúshiniń оrtasha mánisi sıpatında tabıladı. Waqıttıń ótiwi menen lampalar ózleriniń qásiyetlerin ózgertetuǵın bоlǵanlıqtan (qartayadı), lampalardıń jıynaǵı turaqlı túrde jańalanıp turǵan. Bunday jaǵdayda etalоnnıń turaqlı bоlıwı lampalardı bir biri menen salıstırıp kóriw jоlı menen ámelge asırıladı. Usınday usıl menen anıqlanǵan jaqtılıq kúshin xalıq aralıq sham dep ataydı (qısqasha x.sh.).