Ózbekstan respublikasí joqarí bilimlendiriw, İLİm háM İnnovaсiyalar miNİstrliGİ

ÓZBEKSTAN RESPUBLİKASÍ JOQARÍ BILIMLENDIRIW, İLİM HÁM İNNOVAСİYALAR MİNİSTRLİGİ
O`ZBEKISTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ BILIMLENDIRIW, PÁN HÁM INNOVATCIYALAR MINISTRLIGI
ÁJINIYAZ ATÍNDAǴÍ NÓKIS MÁMLEKETLIK PEDAGOGIKA INSTITUTÍ

TARIYX FAKUL`TETI

TARIYX O`QÍTÍW METODIKASÍ KAFEDRASÍ

5110600-tarix bakalavr tálim jo`nelisi 3b kurs talabası Mırzabaeva Aǵila Baxıtbay qızınıń «Jáhán tariyxı» páninen

KURS JUMISI

TEMA: Sun Yat Senniń siyasiy iskerligi

Ilimiy basshı: A.Sarıbaev
Nókis 2023

Mazmunı
Kirisiw ..................................................................................................................... 3
I BAP. SUN YAT SEN MÁMLEKET ǴAYRATKERI……...…………………... 6
1.1. Sun Yat Sen o’miri hám iskerligi ……………................................................ 6
1.2. Siyasiy maydanǵa kirip keliwi ……………………................................... 13
II BAP. SUN YAT SENNIŃ SIYASIY ISKERLIGI............................................ 18
2.1. Sun Yat Senniń siyasiy qarasları …................................................................ 18
2.2. Sun Yat Senniń hákimyat basına keliwi ....................................................... 25
JUWMAQLAW .................................................................................................... 29
GLOSSARIY ......................................................................................................... 33
PAYDALANILǴAN ÁDEBIYATLAR……….................................................... 31

Kirisiw
Kurs jumısı temasınıń aktuallıǵı. Sun Yatsen (1866 -1925) Qıtaylı revolyuciyalıq siyasatshı, Qıtay Respublikasınıń birinshi prezidenti, usınıń menen zamanagóy Qıtaydıń tiykarshısına aylandı. Ol Gomintang yamasa Gomindang atlı partiyanı jarattı. Dinamikalıq hám dástúriy sıyaqlı Qıtaydı sın pikir etiwshi ol óziniń revolyuciyalıq ideyaların Qıtay ishinde de, sırtında da rawajlandırdı. Prezident etip saylanıwınan aldın, ol eki ret regionlıq húkimetlerge basshılıq etken, biraq xalıq aralıq kólemde tán alınbaǵan.
Sun Yatsen 1866 jıl 12-noyabrde kishipeyil balıqshılar qalashasında tuwılǵan. Onıń tuwılǵan jayı " Sianshan" atı menen belgili hám búgingi kúnde Cuyheng atı menen atalǵan. Bul qala Guangdong wálayatınıń qublasında jaylasqan. Ol ózin bir neshe áwladlar dawamında jerdi islewge baǵıshlaǵan kem támiyinlengen shańaraqta tuwılǵan. Ákesi kásibin ózgertirip, tigiwshilik kásipin iyeledi. Portugaliyanıń Makao koloniyası, Gonkongnıń qubla-batıs bóleginde Min dinastiyası qolına ótkeninde, ol Perl dáryası deltasında regionnıń sawda portı retinde isley basladı.
Sun Yat Senniń ákesi dıyxan retinde eski miynetine qaytıwǵa májbúr boldı. Sol waqıtta shańaraqtıń jaǵdayı júdá qáwipli edi, sebebi ájaǵası pul tabıw ushın basqa keńliklerge kóship ótiwge májbúr boldı.Ol ózi háwesker kásip boyınsha oqıwdı basladı : medicina. Ol 1892 jılda Medicina hám Xirurgiya boyınsha joqarı kórsetkishler menen pitiriwge eristi. Usınıń menen birge ol Qıtay klassiklarına sabaq beriw ushın menshikli oqıtıwshı xızmetın jalladı. Ol qashannan berli xarakterdi málim revolyuciyalıq tárizde hám úlken isenim menen kórsetiw qılıp atırǵan edi. Sol sebepli, ol jaǵdayda reformalar zárúrligi anıq kórsetilgen. Zamanagóy respublikashı Qıtaynı jaratıw ushın Manchu húkimeti awdarılıwı kerek edi.
Sun Yat-Sen qashannan berli xirurg retinde Makaoǵa kóship ótti. Biraq, ol koloniyada bunday funkciya ushın talap etiletuǵın tiyisli litsenziyaǵa iye bolmaǵanlıǵı sebepli ol óz iskerligin dawam ettire almadı. Onıń siyasatqa dáslepki beyimligi Qıtaynı basqargan imperatorlik kórsetpelerine qarsı bolǵan radikal ideyalardı kámalǵa jetkergen. Keyin ol Gavayaǵa jol aldı. Ol jerden ol jasırınsha birpara Qıtaylıqlarǵa qarsı diniy jámiyetler menen baylanıs ornatqan. Sonday etip, 1894 jılda ol Qıtaydıń jańalanıw assotsiatsiyasini (Xsing Chung Xuy) quradı.
Ol óziniń reformashı usınısların túrli imperator hámeldarlarına etkazishini aytıp ótdi, biraq kutilganidek, olar oǵan áhmiyet beriwmadi. Sol sebepli ol húkimranlıq qılıp atırǵan imperiyaning húkimlerine salıstırǵanda málim birdeyme-qıylı munasábette bolıwdı basladı. Sondan berli ol Qıtayвı dúnya ushın ájayıp kúshke aylantıratuǵın zamanagóy respublika -siyasiy reforma tárepdarı bolıp tabıladı.