Ózbekstan respublikasí joqarí bilimlendiriw, İLİm háM İnnovaсiyalar miNİstrliGİ

Kurs jumısı temasınıń úyrenilgenlik dárejesi: Sun Yat Senniń siyasiy iskerligi haqqındaǵı derekler, ádebiyatlar tiykarında jumıs alıp barıw. Sebebi bul kurs jumısın jarıtıwda tiykarǵı derekler esaplanadı
Sonıń menen birge, bul temada ilimiy izertlewler alıp barǵan tariyxshı ilimpazlardıń dóretpeleri hár tárepleme úyrenildi.
Temanıń xronologiyaıq shegarası. Temanıń xronologiya shegarası XIX ásirdiń aqırı XX ásirdiń basındaǵı jıllardı óz ishine aladı.
Kurs jumısı temasınıń obiekti - Joqarı tálim hám orta bilim beriwde Jáhán tariyxı páni processleri.
Kurs jumısı temasınıń predmeti. Sun Yat Senniń siyasiy iskerligi dáwirindegi waqıyalardı úyreniw hám analiz qılıw.
Kurs jumısı temasınıń teoriyalıq metodologik tiykarları. Jáhán mámleketshilik tariyxı, tariyxshı ilimpazlardıń dóretpeleri, temaǵa tiyisli pikirler shólkemlestiredi.Izertlew usılların ilimiy metodlar, atap aytqanda, analiz, sintez, logikalıq, salıstırıw, tariyxıy, sistemalı hám statistikalıq metodlar quraydı.
Kurs jumısınıń quramı hám dúzilisi. Kirisiw, tórt paragrafdı óz ishine alǵan eki bap, juwmaq, paydalanılǵan ádebiyatlar, glossariy hám qosımshalardan ibarat.

I BAP. SUN YAT SEN MÁMLEKET ǴAYRATKERI

1. 
   Sun Yat Sen o’miri hám iskerligi
   

Sun Yat-Sen (1866 jıl 12 noyabr - 1925 jıl 12 mart ) búgingi kúnde Qıtay tilinde so’yleytuǵın dúnyada ayrıqsha poziciyaǵa iye. Ol dáslepki revolyuciya dáwirindegi Qıtay Xalıq Respublikasında hám Qıtayda (Tayvan ) adamlar tárepinen " Xalıqtıń Atası" retinde belgili birden-bir adam.
Sun Yat-Sen 1866 jıl 12-noyabrde Guangdong provintsiyasınıń Guangzhou, Cuyheng awılında Sun Ven-de tuwılǵan, olar tigiwshilik hám dıyxan fermer Sun Dacheng jáne onıń zayıbı Madam Yang tuwılǵan. Sun Yat-Sen Qıtaydaǵı baslanǵısh mektepte oqıǵan, biraq ol 13 jasında Gavayi shtatındaǵı Xonoluluga kóship ótken, ol jerde ájaǵası Sun Mei 1871 jıldan beri jasaǵan.
Gavayida Sun Ven ájaǵası Sun Mei menen birge jasadı hám Iolani mektepte oqıdı, 1882 jılda orta mektep diplomın aldı, keyin ájaǵası onı 17 jasında kútpegende Qıtayǵa qaytarıp jiberiwden aldın Oahu kolledjinde bir semestrdi ótkerdi. Sun Mei, eger ol Gavayida qalsa, ájaǵası masihiylikti qabıllawınan qorqar edi.
1872 jılda ol tuwılǵan qalasında mektepti basladı. Sun Yatsen dáslepki bilimlendiriwdi dástúriy Qıtaydan alǵan. 1879 jılda, 13 jasında, ol Gavayidaǵı Gonoluluǵa jiberildi. Onıń maqseti sol atawda bir neshe jıl jasaǵan ájaǵası menen ushırasıw edi.
Bul AQSh áskeriy kúshleri atawlarda strategiyalıq bazaların qurawınan azmaz aldın júz bergen. Honolulida bolǵanında, ol ingliz tilindegi missionerlik mekteplerinde oqıwdı dawam ettirdi. Ol unamlı hám ratsionalistik jollama menen qattı ajralıp turatuǵın, Batıs qarama-qarsılıqlarına tolıq hám ilimiy-texnika rawajlanıwına qattı ısengen ortalıq astında edi. Sun Yatsen ingliz tili hám ádebiyatında júdá ayrıqsha tárzde ústinlikke eristi. 1881 jılda ol orta mektepti pitkerdi. Bir jıl ótkennen, onı ózi tuwılǵan qalaǵa jıberdi.¹
Ol jerde bolǵanında, ol dástúriy Qıtay ırımnan basqa zat emesligine isenimi kámil edi. Sondan berli ol Qıtay dástúriyligi haqqındaǵı keri ideyaların ashıqshasına bayanladı. Keyin, ol birpara dıyxanlardıń zorlıqshı reakciyalarına gúwa boldı. Ol óz qalasında diniy shaxstı buzǵanı ushın qattı sın pikir etildi hám shıǵarıp jiberildi. Áyne sol waqıtta 1883 jılda ol oqıwdı dawam ettiriw niyetinde Gonkongǵa jetip bardı.
Sol jıllarda ol qashannan berli protestantlıqtı qabıl etken edi. Ol " Sun Yat-Sen" atı menen suwǵa cho’mgen. Bunda oǵan AQShtan kelgen missioner hám Qıtay milletine tiyisli protestant ruwxanıysı kúshli tásir kórsetdi.
Keyinirek, 1885 jılda ol Lu Muzhenga úylendi. Onıń sol waqıttaǵı zayıbı shańaraǵı tárepinen sol waqıtta isletilgen neke sistemasına kóre dástúriy tárizde saylanǵan jas hayal edi.
Úylerinde uzaq waqıt bolmaǵanlıǵı sebepli, olardıń munasábetleri júdá kem bolǵanına qaramay, olar ush perzentli boldı. Olardıń ekewi qız hám bir ul edi. Olardı tárbiyalaǵan olardıń ájaǵası edi.
1915 jılda ol ekinshi márte turmıs qurdı. Bul sapar onıń zayıbı yapon Song Tsingling boladı. Olardıń nekesi birinshi neke baylanısınan ulıwma parq qılatuǵın edi.
Sun Ven qashannan berli xristian ideyaların júdá kóp ózlestirgen edi. 1883 jılda ol dostı menen úyindegi awıldıń ibadatxanası aldında Papati imperatori-Quday háykelin sındırdı. 1884-jılda ata-anası jergilikli sawdagerdiń qızı Lu Muzhenga (1867-1952) birinshi ret turmısqa shıǵıwǵa keldi. 1887 jılda Sun Ven medicina kolledjine oqıwǵa kirisiw ushın Gonkongǵa ketti hám hayalın artta qaldırdı. Olar ush perzentli bolǵan : balası Sun Fo (1891 jılda tuwılǵan ), qızı Sun Jinyuan (1895 jılda tuwılǵan ), qızı Sun Jinvon (1896 jılda tuwılǵan ). Ol taǵı eki ret úylenip, uzaq waqıttan berli xojayın bolıp, Lu menen ajraspastan turıp turmısqa shıǵadı.²
Gonkongda Sun Gonkong medicina kolledjinde (házirgi Gonkong universiteti) medicinalıq maǵlıwmat aldı. Gonkongda bolǵan waqtında, jigit masihiylikti qabılladı . Suwǵa cho’mgennen keyin, ol jańa at aldı : Sun Yat-sen. Sun Yat-sen ushın masihiy bolıw onıń " zamanagóy" yamasa batıs bilimleri hám ideyaları ramzi edi. Bul Tsinglar dinastiyası batıslasıw tárepdarı bolǵan waqıtta revolyuciyalıq bayanat edi.
1891 jılǵa kelip Sun óziniń medicinalıq ámeliyatınan waz keshti hám Fingen kórkem ádebiyatqa baylanıslı jámiyetinde jumıs alıp bardı, ol Qingni awdarıwdı qollap-quwatladı. Sonıń menen birge, ol Chen Cuifen atlı Gonkonglı hayal menen 20 jıllıq munasábetlerdi basladı. Ol 1894 jılda Gavayiga qaytıp, ol jerde Qıtaylıq burınǵı patriotlardı Revive China Society atı menen revolyuciyalıq jumıslarǵa tartıldı.
1894-1895-qıtay-yapon urısı Tsing húkimeti ushın ólimli jeńiliw bolıp, reformalardı talap etdi. Birpara reformashılar imperiyani Qıtaynı basqıshpa-basqısh modernizaciyalawǵa intildi, biraq Sun Yat-Sen imperiyanı tamamlawǵa hám zamanagóy respublikanı qurıwǵa shaqırdı. 1895 jıl oktyabrde Revive China Society Qingni awdarıw ushın birinshi Guanchjou kóterilisin ótkerdi; Biraq olardıń jobaları joq qılıw boldı hám húkimet 70 ten artıq jámiyet aǵzaların qamawǵa aldı. Sun Yat-sen Yaponiyada tutqınlıqqa tústi. Yaponiyada súrgin waqtında Sun Yat-Sen Kaoru Otsuki menen ushırastı hám 1901 jılda onıń nekesin soradı. Sol waqıtta ol tek 13 jasta edi, ákesi 1903 jılǵa shekem nekeni qadaǵan etip qoydı. Olardıń Quyashtan keyin Fumiko atlı qızı bar edi. Yat-Sen olardı 1906-jılda tark etken, Miyagawa atlı shańaraq saqlap alǵan.
Sun Yat-Sen Yaponiyada hám basqa orınlarda quwǵında bolǵanında, yapon modernizatorları hám Batıs imperializmına qarsı pan-Aziyalıq birdemlik tárepdarları menen baylanıslar ornatqan. Ol, sonıń menen birge, 1902 jılda jańa Filippin Respublikasın amerikalılar tárepinen basıp alınıwı ushın Ispaniya imperializmınan azat bolǵan Filippin qarsılıqlarına qural jetkizip beriwde járdem berdi. Sun Filippindi Qıtay revolyuciyasınıń tiykarı retinde isletpekshi edi biraq bul rejeden waz keshiw kerek edi.³
Yaponiya, sonıń menen birge, Sun Guangdong húkimetine qarsı ekinshi márte kóterilisti basladı. Uyımlasqan ayıpkerlikke qarsı gúreslerdiń járdemine qaramay, 1900 jıl 22 oktyabrde Xuizjou kóterilisi de áwmetsiz juwmaqlandı. XX ásirdiń birinshi on jıllıǵı dawamında Sun Yat-Sen Qıtay, AQSh, Malayziya hám Singapurda sırt elli Qıtaylar tárepinen qollap -quwatlanıp, etnik-Manchu Tsing dinastiyası quramına kirgen " tatar varvarların quwıp shıǵarıwǵa" shaqırdı. Ol taǵı jeti urınısta kóterilisti, sonday-aq 1907 jıl dekabrde Jennanguan kóterilisi dep atalǵan Qıtaydıń Vetnamǵa bastırıp kiriwin basladı. Onıń házirgi kunge shekem eń tásirli háreketleri, Zhennanguan, jeti kún dawam etken kúshli gúresten keyin áwmetsiz juwmaqlandı.