Fotosintez intensivligiga yorug‘lik kuchining ta’siri va kislorodning ajralishini kuzatish Darsning maqsadi

---

25-LABORATORIYA ISHI 
Fotosintez intensivligiga yorug‘lik kuchining ta’siri va kislorodning ajralishini 
kuzatish 
 
Darsning maqsadi: Fotosintez intensivligiga yorug‘lik kuchining ta’siri 
o’rganish va kislorodning ajralishini kuzatish. 
Umumiy ma’lumot: Yorug’lik fotosintez prosessining kechishi uchun 
muhim ahamiyatga ega. Turli o’simliklarning yorug’likka bo’lgan talabi turlichadir. 
yorug’sevar g’o’zaning yorug’likka talabi ayniqsa shonalanishi va gullash davrida 
ortsa, soyaparvar o’simlik samshit hatto yorug’likning 1/100 qismi bo’lsa ham 
o’saveradi, chunki bunday o’simliklarda xlorofill miqdori ko’p bo’ladi va ozgina 
tushgan yorug’likni ham ushlab qoladi.
 
23-rasm. Fotosintezning nisbiy tezligini spektrial tahlili 
 
Fotosintez tezligiga yorug`lik kuchining ta’siri 
Kerakli asbob va reaktivlar: Elodeya o’simligi, NaHCO
3
tuzi, 200-300 ml 
hajmdagi ximiyaviy stakan, qaynatilgan suv, shisha tayoqcha, 200-500 vattli elektr 
lampa, chizg’ich, pichoq, qaychi, sekundomer, ip. 
Ishni bajarish tartibi: Bu ishni bajarish uchun suv o’simliklaridan 
Elodeyaning zararlanmagan poyasi olinadi va ichimlik sodasi bilan boyitilgan sovuq 
suvga solinib, uning uchki qismi kesiladi. Olingan novdaning suv betiga ko’tarilib 
chiqmasligi uchun u shisha tayoqchaga bog’lab tushiriladi. O’simlik yorug’likka 
qoyilishi bilan poyaning kesilgan qismidan po’fakchalar ajralib chiqa boshlaydi. 
Yorug’lik darajasining fotosintez tezligiga ta’sirini o’rganish uchun 
stakandagi elodeyani yorug’lik manbaidan turli (40, 80, 120 sm) masofalarga 
joylashtiriladi va ma’lum vaqt oralig’ida ajralib chiqayotgan po’fakchalar sanaladi. 
Agar yorug’lik manbai sifatida foydalanilayotgan elektr lampasi 200-300 vattli 
bo’lsa, masofa oralig’i 40-50 mm bo’lishi kerak. Har bir masofa oralig’ida ajralib 
chiqayotgan pufakchalar soni daftarga yoziladi, so’ngra esa olingan natijalar asosida 
xulosa qilinadi. 

---

24-rasm. Fotosintez jadalligiga yorug‘lik kuchining ta’sirini kuzatish tajribasi 
 
Fotosintez jarayonida kislorod ajralib chiqishini aniqlash 
O’simliklar fotosintez jarayonida karbonat angidridni yutib kislorod ajralib 
chiqaradi. Bu jarayon tabiatda moddalar almashinuv jarayonini muvofiqlashtirib 
turadi. Quruqlikda va suvda yashovchi o’simliklar bu jarayonni bir xilda amalga 
oshiradilar.Tajribada kislorodni ajralib chiqishini suv muhitida o’suvchi elodiya 
o’simligida aniqlash ancha qulay hisoblanadi. Chunki suvli muhitda gaz ajralib 
chiqayotganda pufakchalar hosil bo’ladi. Ajradib chiqqan pufakchalar hisobiga 
kislorod ajralib chiqayotganiga xulosa qilish mumkin. 
Kerakli asbob va reaktivlar: Elodiya (suv o’simligi) katta banka, shisha 
voronka, probirka, gugurt. 
Ishni bajarish tartibi: Mashg’ulotni bajarish uchun bankaga suv qoyiladi va 
ichiga elodiya o’simligi poyasidan bir nechta kesib olib, kesik tomonini yuqoriga 
qilib joylashtiriladi. Suv ichida poyaning 
kesigi yangilanadi. Shisha voronkani 
bankadagi suv o’simligi ustiga tushiriladi. 
Bunda voronka uchi ham suvga botib 
turishi kerak. Suvga ozgina choy sodasi 
(NaHCO
3
) solib, karbonat angidridga 
boyitiladi. Probirkaga yaxshilab suv 
to’latib, bosh barmoq bilan yopib suv 
ichida voronka uchiga kiygizamiz (25-
rasm.) 
Bu vaqtda poyaning kesilgan 
joyidan kislorod pufakcha shaklida ajralib 
chiqib, probirkaga yig’ila boshlaydi. 
Probirka gazga to’lgandan keyin uni ehtiyotlik bilan olib og’ziga cho’g’ yoki gugurt 
cho’pi tushirilsa, kislorod ta’sirida yonib ketadi. 
 
25-rasm. Yashil o‘simliklardan yorug‘likda kislorod ajralib chiqishi
 

---