Foyda solig‘i stavkalari va ularni tabaqalanishi

Foyda solig‘i stavkalari va ularni tabaqalanishi

Yuridik shaxslarning foyda solig‘i stavkalari har yili O‘zbekiston Respublika­si Prezidentining keyingi yil uchun makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar prognozi va davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risidagi qarori bilan tasdiqlanadi.

Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i stavkasi pasayish tendensiyasiga ega bo‘lib, 1998 yilda 36 foizni tashkil etgani holda, 2001 yilda 26 foizga tushgan. 2002 yilda esa 24 foiz, 2003 yilda 20 foiz, 2004 yilda 18 foiz, 2005 yilda 15 foiz, 2006 yilda 12 foiz, 2007 yilda 10 foiz va 2010 yilda 9 foiz 2014 yildan 8 foiz qilib belgilangan.



3-rasm. Yuridik shaxslar foyda soligi stavkalari o‘zgarish dinamikasi¹

Quyidagi jadval ma’lumotlarida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 25 dekabrdagi PQ-2099-sonli Qaroriga ko‘ra, 2014 yilda yuridik shaxslarning foydasiga soliq stavkalari keltirilgan.

7-jadval

Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i

SТAVKALARI²

№	Тo‘lovchilar	Soliq stavkalari, soliq solinadigan bazaga nisbatan foizda
1.	Yuridik shaxslar (2-3-bandlarda nazarda tutilganlardan tashqari)	8
2.	Тijorat banklari	15
3.	Auksionlar o‘tkazishdan, gastrol-konsert faoliyati bilan shug‘ullanishga litsenziyasi bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslarni (shu jumladan norezidentlarni) jalb etish yo‘li bilan ommaviy tomosha tadbirlarini tashkil etishdan daromad oluvchi yuridik shaxslar	35
4.	Eksport qiluvchi korxonalar uchun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997 yil 10 oktabrdagi PF-1871-son Farmoni bilan tasdiqlangan ro‘yxatida keltirilgan xom ashyo mahsulotlaridan tashqari, o‘zi ishlab chiqargan tovarlar, ishlar, xizmatlarining (ishlarni bajarish, xizmatlarni ko‘rsatish joyidan qat’i nazar) erkin almashtiriladigan valyutadagi eksporti tashkil qiladigan ulush:
	umumiy realizatsiya hajmida 15 foizdan 30 foizgacha bo‘lganda	belgilangan stavka 30%ga pasaytiriladi
	umumiy realizatsiya hajmida 30 foiz va undan yuqori bo‘lganda	belgilangan stavka 50%ga pasaytiriladi
5.	1-bandda ko‘rsatilgan xizmat ko‘rsatish sohasi korxonalari uchun, ko‘rsatilgan xizmatlarini plastik kartalar qo‘llanilgan holda to‘langan hajmi bo‘yicha	belgilangan stavka 5%ga pasaytiriladi

O‘zbekiston Respublikasi rezidentlariga dividend va foizlar ko‘rinishida to‘lanadigan daromadlardan olinadigan soliq stavkasi 10 foiz miqdorida saqlab qolindi.

Foyda solig‘ini hisoblash quyidagi tartibda amalga oshiriladi:

F(s) = (Jd – Ch – SI – SBK ) x St/100;

bu yerda,

F(s) – yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i;

Jd –jami daromad; Ch –soliq qonunchiligida ko‘zda tutilgan chegirmalar;

SI –soliq imtiyozlari; SBK –soliqqa tortiladigan bazani kamaytirish summasi;

St –soliq stavkasi.

Amaldagi soliq qonunchiligiga ko‘ra norezident soliq to‘lovchining daromadini chet elga o‘tkazilayotganda 10 foiz miqdorida foydaga soliq undiriladi.

Doimiy muassasa bilan bog‘liq bo‘lmagan O‘zbekiston Respublikasida faoliyat olib borgan norezidentning daromadi hech qanday chegirmasiz daromad manbaida quyidagi stavkalarda soliqqa tortiladi:

• 
  dividendlar va foizlardan – 10 foiz;
  
• 
  sug‘urta mukofotlari, sug‘urtalash va qayta sug‘urtalash – 10 foiz;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi va boshqa davlatlar bilan Хalqaro aloqa uchun telekommunikatsiya va transport xizmati (fraxta daromadi) – 6 foiz;
  
• 
  royalti, ijara daromadlari, xizmat ko‘rsatish, shu jumladan boshqaruv xizmati, maslahatlar va boshqa daromadlar – 20 foiz.
  

Yuridik shaxslarga to‘lanadigan dividendar va foizlar to‘lov manbaida 10 foizli stavka bilan soliqqa tortiladi.

Soliqqa tortish maqsadida dividend deb, aksiyalardan va boshqa xo‘jaliklar sub’ektlarining ustav kapitalidagi qatnashish ulushidan olgan daromadlari tushuniladi.

Foizlarga esa depozit qo‘yilmalar, qarz majburiyatlari va boshqa qimmatli qog‘ozlardan olgan daromadlar kiradi.

Manbaida soliqqa tortilgan va dividend, foiz olgan norezident jami daromadidan tegishli tartibda belgilangan hujjatlarni taqdim etgan taqdirda chegirma olish huquqiga ega bo‘ladi.

6. Foyda solig‘i bo‘yicha imtiyozlar va yengilliklar

Soliq kodeksining 158-moddasiga ko‘ra yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ini to‘lashdan quyidagi yuridik shaxslar ozod etiladi:

1) davolash muassasalari huzuridagi davolash-ishlab chiqarish ustaxonalari;

2) jazoni ijro etish muassasalari;

3) ichki ishlar organlari huzuridagi qo‘riqlash bo‘linmalari.

Yuridik shaxslarning quyidagi foydasi yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ini to‘lashdan ozod qilinadi:

1) protez-ortopediya buyumlari, nogironlar uchun inventarlar ishlab chiqarishdan, shuningdek nogironlarga ortopedik protezlash xizmati ko‘rsatishdan, nogironlar uchun mo‘ljallangan protez-ortopediya buyumlari va inventarlarni ta’mirlash hamda ularga xizmat ko‘rsatishdan olingan foydasi;

2) shahar yo‘lovchilar transportida (taksidan, shu jumladan yo‘nalishli taksidan tashqari) yo‘lovchilarni tashish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatishdan olingan foydasi;

3) tarix va madaniyat yodgorliklarini ta’mirlash hamda qayta tiklash ishlarini amalga oshirishdan olingan foydasi;

4) Хalq banki tomonidan fuqarolarning shaxsiy jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlaridagi mablag‘lardan foydalanishdan olingan foydasi.

Ishlovchilari umumiy sonining 3 foizidan ko‘prog‘ini nogironlar tashkil etgan yuridik shaxslar uchun yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i summasi ushbu qismda belgilangan normadan ortiq ishga joylashtirilgan nogironlarning har bir foiziga yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ining summasi bir foiz kamaytiriladigan hisob-kitob asosida kamaytiriladi.

Soliq kodeksining 159-moddasiga ko‘ra yuridik shaxslarning soliq solinadigan foydasi quyidagi summaga kamaytiriladi:

1) ekologiya, sog‘lomlashtirish va hayriya jamg‘armalariga, madaniyat, sog‘liqni saqlash, mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish, jismoniy tarbiya va sport muassasalariga, ta’lim muassasalariga, mahalliy davlat hokimiyati organlariga, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga beriladigan badallar, homiylik va hayriya tariqasidagi mablag‘lar summasiga, biroq soliq solinadigan foydaning ikki foizidan ko‘p bo‘lmagan miqdorda;

2) ishlab chiqarishni modernizatsiyalashga, texnik va texnologik jihatdan qayta jihozlashga, yangi texnologik jihoz xarid qilishga, ishlab chiqarishni yangi qurilish shaklida kengaytirishga, ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun foydalaniladigan binolar va inshootlarni rekonstruksiya qilishga, shuningdek ushbu maqsadlar uchun olingan kreditlarni uzishga, lizing ob’ekti qiymatining o‘rnini qoplashga yo‘naltiriladigan mablag‘lar summasiga, tegishli soliq davrida hisoblangan amortizatsiyani chegirib tashlagan holda, biroq soliq solinadigan foydaning 30 foizidan ko‘p bo‘lmagan miqdorda.

Soliq solinadigan foydani kamaytirish yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan xarajatlar qilingan soliq davridan e’tiboran, texnologik jihoz bo‘yicha esa u foydalanishga topshirilgan paytdan e’tiboran besh yil ichida amalga oshiriladi. Yangi texnologik jihoz xarid qilingan (import qilingan) paytdan e’tiboran uch yil ichida realizatsiya qilingan yoki tekinga berilgan taqdirda, yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ini to‘lash bo‘yicha majburiyatlar tiklangan holda, mazkur imtiyozning amal qilishi imtiyoz qo‘llanilgan butun davr uchun bekor qilinadi. Ushbu imtiyoz tovarlar (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarishni amalga oshiruvchi soliq to‘lovchilar tomonidan qo‘llaniladi;

3) yosh oilalar toifasiga kiruvchi xodimlarga ipoteka kreditlari badallari to‘lashga va (yoki) mulk sifatida uy-joy olishga tekin yo‘naltiriladigan mablag‘lar summasiga, biroq soliq solinadigan bazaning 10 foizidan oshmagan miqdorda;

4) diniy va jamoat birlashmalarining (kasaba uyushmalari, siyosiy partiyalar va harakatlardan tashqari), xayriya jamg‘armalarining mulkida bo‘lgan korxonalar foydasidan shu birlashmalar va jamg‘armalarining ustavda belgilangan faoliyatini amalga oshirish uchun yo‘naltiriladigan ajratmalari summasiga.

7. Soliq hisobotlarini taqdim etish va soliqni byudjetga to‘lash muddatlari.
Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ini hisoblab chiqarish soliq solinadigan bazadan va belgilangan stavkadan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi.

Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ining hisob-kitobi davlat soliq xizmati organlariga ortib boruvchi yakun bilan yilning har choragida hisobot choragidan keyingi oyning 25-kunidan kechiktirmay, yil yakunlari bo‘yicha esa, yillik moliyaviy hisobot taqdim etiladigan muddatda taqdim etiladi.

O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasa orqali amalga oshirayotgan O‘zbekiston Respublikasi norezidentlari doimiy muassasa joylashgan joydagi davlat soliq xizmati organiga O‘zbekiston Respublikasidagi faoliyatining xususiyati haqidagi hisobotni (erkin shaklda), shuningdek yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ining hisob-kitobini chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar uchun yillik moliyaviy hisobotni topshirish uchun belgilangan muddatlarda taqdim etadi. Bunda yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ining hisob-kitobida byudjetga to‘lanadigan sof foydadan olinadigan soliq summasi alohida satrda ko‘rsatiladi. Faoliyat kalendar yil tugashidan avval tugatilgan taqdirda, bu hujjatlar faoliyat tugatilganidan keyin bir oydan kechiktirmasdan taqdim etilishi shart.

Soliq to‘lash tartibi

Hisobot davri mobaynida soliq to‘lovchilar yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ini joriy to‘lovlarni kiritish orqali to‘laydilar

Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i bo‘yicha joriy to‘lovlarning summasini aniqlash uchun soliq to‘lovchilar joriy hisobot davri birinchi oyining 10-kunigacha davlat soliq xizmati organiga joriy hisobot davri uchun taxmin qilinayotgan soliq solinadigan foydadan va yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ining belgilangan stavkasidan kelib chiqib hisoblangan yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ining summasi haqida ma’lumotnoma taqdim etadilar.

Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i bo‘yicha joriy to‘lovlar har oyning 10-kunidan kechiktirmay hisoblab chiqarilgan yil choragi bo‘yicha yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i summasining uchdan bir qismi miqdorida to‘lanadi. Hisobot davrida taxmin qilinayotgan soliq solinadigan foyda eng kam ish haqining ikki yuz baravaridan kam miqdorni tashkil etadigan soliq to‘lovchilar joriy to‘lovlarni to‘lamaydi.

Тaxmin qilinayotgan soliq solinadigan foydadan kelib chiqqan holda hisoblab chiqarilgan yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i summasi hisobot davri uchun byudjetga to‘lanishi lozim bo‘lgan yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i summasiga nisbatan 10 foizdan ko‘proq kamaytirilgan taqdirda, davlat soliq xizmati organi joriy to‘lovlarni yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ining haqiqiy summasidan kelib chiqib penya hisoblagan holda qayta hisoblashga haqli.

Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ini to‘lash hisob-kitoblarni topshirish muddatlaridan kechiktirmay amalga oshiriladi.

O‘zbekiston Respublikasi norezidentining doimiy muassasasi yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ini, shuningdek sof foydadan olinadigan soliqni joriy to‘lovlarni to‘lamasdan yiliga bir marta, hisob-kitobni taqdim etish muddatidan keyin bir oy ichida to‘laydi.

Yuridik shaxslardan to‘lov manbaida olinadigan foyda solig‘i belgilangan stavkalarni chegirmalarni amalga oshirmasdan to‘lanadigan daromad summasiga nisbatan qo‘llash orqali hisoblab chiqariladi.

Yuridik shaxslardan to‘lov manbaida olinadigan foyda solig‘ini yuridik shaxslar quyidagilarni to‘lash paytida ushlab qolishlari shart:

• 
  dividendlar va foizlarni;
  
• 
  O‘zbekiston Respublikasi norezidentlariga daromadlarni.
  

Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ini ushlab qolish va byudjetga o‘tkazish uchun javobgarlik daromadni to‘lash manbai, shuningdek soliq kodeksga muvofiq O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasa orqali amalga oshiruvchi, O‘zbekiston Respublikasining boshqa norezidentlariga daromad to‘lovchi O‘zbekiston Respublikasi norezidentlari zimmasida bo‘ladi.

Daromadlarni manbaida to‘lovchi yuridik shaxslar moliya yili tugashi bilan 30 kun ichida davlat soliq xizmati idoralariga hamda daromad olgan yuridik shaxslarga ularning talablari bo‘yicha dalolatnoma topshiradilar. Unda shu shaxslarning ro‘yxat raqamlari, nomlari, umumiy olingan daromad va jami to‘langan soliq summasi hisobot yili uchun ko‘rsatilgan bo‘ladi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 16 iyuldagi “Statistik, soliq, moliyaviy hisobotlarni, litsenziyalanadigan faoliyat turlarini va ruxsat berish tartib-taomillarini tubdan qisqartirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-4453-sonli Farmoniga muvofiq 2013 yil 1 yanvardan boshlab quyidagilar belgilandi:

-yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i hamda obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‘i bo‘yicha hisob-kitoblari birlashtirilib unifikatsiya qilingan holda Davlat soliq xizmati organlariga taqdim etiladi;

-yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i hamda obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish soliqlari bo‘yicha joriy to‘lovlar to‘g‘risidagi ma’lumotnoma birlashtirilib unifikatsiya qilingan holda Davlat soliq xizmati organlariga taqdim etiladi.
Mavzuga doir masalalar:

1-MASALA. Umumbelgilangan tartibda soliq to‘lovchi “A” korxonaning quyidagi ma’lumotlarga asosan foyda solig‘ini hisoblang. (ma’lumotlar ming so‘m hisobida keltirilgan)

1. 
   Mahsulot (ish, xizmatlar) sotishdan tushgan tushum – 3192
   
2. 
   Qo‘shilgan qiymat solig‘i – 688
   
3. 
   Aksiz solig‘i – 500
   
4. 
   Sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi – 2695
   
5. 
   Sotish xarajatlari – 35
   
6. 
   Ma’muriy xarajatlar – 83
   
7. 
   Asosiy faoliyatning boshqa jarayonlaridan daromad – 35
   
8. 
   Olingan dividendlar – 75
   
9. 
   Valyuta kursi bo‘yicha musbat farq - 29
   
10. 
    Moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar – 15
    
11. 
    Favqulotda foyda – 5
    
12. 
    Qayta qo‘shiladigan xarajatlari - 312
    
13. 
    Soliq imtiyozi - 100
    

Yechilishi:

1. Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ini hisoblash uchun korxonaning moliyaviy natijalari to‘g‘risidagi hisobotidan foydalaniladi. Bunda soliq ob’ektini aniqlash quyidagi tartibda olib boriladi.

YaF = SSТ - IТ = 3192 - 2695 = 497

(bu yerda, YaF - yalpi foyda; SSТ - sotishdan olingan sof tushum; IТ- sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi).

AFF = YaF – DХ + BD – BZ = 497 – 118 + 35 = 414

(bu yerda, AFF - asosiy faoliyatdan olingan foyda; DХ - davr xarajatlari; BD - asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar; BZ - asosiy faoliyatdan ko‘rilgan boshqa zararlar).

UF = AFF + MD – MХ = 414 + 104 – 15 = 503

(bu yerda, UF - umumxo‘jalik faoliyatidan olingan foyda; MD - moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar; MХ - moliyaviy faoliyat xarajatlari).

SТF = UF + FP – FZ = 503 + 5 = 508

(bu yerda, SТF- soliq to‘langungacha olingan foyda; FP-favqulotda foyda; FZ- favqulotda zarar).

2. SТFga xarajatlarining farqi tiklanadi, ya’ni bizning misolimizda:

508 + 312 = 820 ming so‘mni tashkil etadi.

Ushbu summadan aksiyalar va qimmatli qog‘ozlardan dividendlar (foizlar) to‘lov manbaida soliqqa tortilganligi bois chegiriladi, ya’ni:

820-75=745 ming so‘mni tashkil etadi.

Shundan soliq bo‘yicha imtiyozlar chegiriladi, ya’ni

745-100=645 ming so‘mni tashkil etadi.

3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 25 dekabrdagi PQ-1887-sonli Qaroriga ko‘ra, 2013 yil uchun foyda solig‘i stavkasi 9 foizligini hisobga olgan holda soliq summasi:

D(f)s = 645 x 9/100 = 58,05 ming so‘mni tashkil etadi.

2-MASALA.

Quyidagi ma’lumotlar asosida foyda solig‘ini hisoblang (ming so‘m):

1. 
   Maxsulot sotishdan olingan sof tushum – 3192
   

- shundan eksport faoliyatidan tushum – 670

2. 
   Soliq to‘langunga qadar olingan foyda – 508
   
3. 
   Olingan dividendlar – 75
   
4. 
   Soliq bo‘yicha imtiyozlar – 100
   

Yechilishi:

1. Respublikamiz soliq qonunchiligiga muvofiq yuridik shaxslarning erkin almashtiriladigan valyutadagi eksportiga imtiyozli stavkalar belgilangan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 25 dekabrdagi PQ-1887-sonli Qarori 7-ilovasiga ko‘ra foyda solig‘i stavkasi 9 aщshya belgilangan: maxsulot (tovar) exporti umumiy realizatsiya hajmida 15 foizdan 30 foizgacha bo‘lganda belgilangan stavka 30%ga pasaytiriladi, agar 30 foiz va undan yuqori bo‘lganda belgilangan stavka 50%ga pasaytiriladi

Demak, imtiyozli stavkalarning qaysi birini qo‘llashni aniqlash uchun eksport mahsulotining umumiy sotish hajmidagi salmog‘i aniqlanadi, ya’ni:

(670 / 3192) x 100 = 20.9

Ushbu misolda eksport mahsulotining umumiy sotish hajmidagi salmog‘i 20.9 foizni tashkil etadi. Bunday holda belgilangan foyda solig‘i stavkasi 30 foizga kamayadi, ya’ni:

9 x 30 / 100 = 2,7 ga, demak korxona foyda solig‘ini 6.3 foizda (9 – 2,7) to‘laydi.

2. 508 + 312 – 75 – 100 = 645 ming so‘m.

645 x 6.3 / 100 = 40.635 ming so‘m.

3-MASALA.

Yuridik shaxs 7540 ming so‘mga 5 ta kompyuterni maktabga xomiylik yordam ko‘rsatish uchun sotib oldi. Ushbu davrda soliqqa tortiladigan foyda 403640 ming so‘mni tashkil etdi.

Soliqqa tortiladigan foyda 8072,8 ming so‘mdan (403640 ming so‘m x 2%) yuqori bo‘lmasligi kerak.

Maktabga ko‘rsatilgan yordam summasi 7540 ming so‘mni tashkil etar ekan, u holda soliqqa tortiladigan bazadan yordam summasini to‘liq cherish mumkin. Chegirish natijasida soliqqa tortiladigan foyda quyidagini tashkil etdi.

403640 ming so‘m -7540 ming so‘m = 396100 ming so‘m.

Agar maktabga ko‘rsatilgan yordam 12200 ming so‘mga teng bo‘lganda, soliqqa tortiladigan foyda 8072,8 ming so‘mga kamaytirilar edi. O‘rtasidagi 4127,2 ming so‘m (12200 - 8072,8) farq soliqqa tortiladigan foydadan kamaytirilmaydi.

1^ O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi ma’lumotlari asosida tuzildi

2^ O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 25 dekabrdagi PQ-2099-sonli Qarori.