Foydalanuvchilarning bir paytda ishlashiga imkon beradi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MA’LUMOTLAR 

BAZASI 

XOSSALARI 

FAYLLAR TO’PLAMI MANTIQIY 

KELISHUVINI QUVVATLAYDI 

MA’LUMOTLAR USTIDA ISH 

YURITISH TILI BILAN 

TA’MINLAYDI 

HAR XIL TO’XTALISHLARDAN 

SO’NG MA’LUMOTLARNI 

QAYTA TIKLAYDI 

BIR NECHA 

FOYDALANUVCHILARNING 

BIR PAYTDA ISHLASHIGA 

IMKON BERADI 

MODELLARI 

INFOLOGIK 

DATALOGIK 

FIZIK 

FUNKSIYALARI 

TASHQI XOTIRADA 

BEVOSITA 

MA’LUMOTLARNI 

BOSHQARISH 

TEZKOR XOTIRANI 

BUFER BILAN 

BOSHQARISH 

TRANZAKSIYA 

BILAN 

BOSHQARISH 

JURNALIZATSIYA 

TURLARI 

IYERARXIK 

TARMOQLI 

RELYATSION 

2-Topshiriq. Aytaylik , biror dasturchi mening korxonam uchun ma'lumotlar bazasini ichiga olgan 

dastur yaratdi. Keyin men shu dasturni amaliyotda qo'lladim, lekin bu o'z samarasini bermadi. Men bu 

dasturning muomasini quyidagicha aniqlagan bo'lardim.  

• U yaratgan dastur faqat bir ilova orqali ishlab, boshqasi orqali ma'lumotlar yuklab olinmasligini 

ko'rsatadi. 

 • Integratsiya jarayoni yaxshi kuzatilmasligi dastur va uning boshqaruv tizimining nofaolligini 

ko'rsatadi. Men bu dasturchiga quyidagicha muommolarni hal qilish uchun maslahat bergan bo'lar 

edim: 

 • Dasturning doimiy va uzluksiz ma'lumotlar bazasini yaxshilash uchun bu barcha shu sohaga oid 

ilovalar va programmalar uchun o'rinli bo'lishi kerak.  

• Integratsiya jarayoni va kerakli ma'lumotlar bilan ishlash sxemasini takomillashtirish kerak. 

 3-Topshiriq. ORACLE Oracle (Ma'lumotlar Bazasini Boshqarish Tizimi) – katta hajmdagi ma'lumotlarni 

boshqarish, ulardan kerakli ma'lumotlarni so'rov orqali istalgan ko'rinishda chiqarib olish, 

ma'lumotlarning zahira nusxalarini olish, katta xajmdagi ma'lumotlarni siqish, qulay interfeysda baza 

ustidan nazorat o'rnatish, ma'lumotlar asosida hisobotlar hosil qilish va bulardan boshqa ma'lumotlar 

ustida juda katta ko'lamdagi ishlarni amalga oshiradigan dasturiy kompleksdir. Oracle dasturini server 

va klient ko'rinishida o'rnatish mumkin va berilgan ruxsat doirasida ishlatish mumkin. Bu dastur asosan 

katta xajmdagi ma'lumotlar bilin ishlaganligi uchun , asosan yirik korxonalarda ishlatiladi. Bu 

dasturning asosini ma'lumotlar bazasi tushunchasi tashkil etadi. Bazada saqlanayotgan ma'lumotlarni 

xafsizligini saqlash maqsadida Oracle(MBBT) da juda ko'p ishlar amalga oshirilgan, biz ularni keyingi 

maqolalarda ko'ramiz. Ma'lumotlar bazasini tashkil etgan fayllarni: ma'lumotlar bazasi fayllari va 

ma'lumotlar bazasiga tegishli bo'lmagan fayllar ko'rinishida ajratishimiz mumkin. Ma'lumotlar bazasi 

fayllarida ma'lumotlar saqlanadi, ma'lumotlar bazasiga tegishli bo'lmagan fayllarda har xil protokollar, 

sozlashlar kabi qo'shimcha ma'lumotlar saqlanadi. Bu ma'lumotlar bilan Oracle administratorlari 

ruxsat bergan foydalanuvchilargina ishlay oladi. Oracle ning juda ko'p utilitlari(Rman, Oracle Data 

Guard, Oracle Data Grid,… ) mavjud bo'lib, ular ham ma'lumotlarni foydalanuvchi uchun qulay 

ko'rinishda taqdim etish(boshqarish, nazorat qilish) uchun ishlatiladi. Misol tariqasida Rman utilitasini 

oladigan bo'lsak, bu utilita bazani to'liq yoki qisman zahira nusxalarini juda katta xajmga 

kamaytirib(siqib) hosil qiladi va saqlash uchun o'zi chunarli bo'lgan kodlarga aylantiradi. Bazaga shikast 

etganda shu zahira nusha orqali bazani qayta tiklash mumkin bo'ladi. Oracle SQL kodlari orqali 

buyruqlarni qabul qiladi. Bu so'rov tili ma'lumotlar bazasini yuklash, uni to'xtatish, montirovka qilish, 

jadvallar yaratish, o'chirish, o'zgartirish, ma'lumotlar ichidan kerakligini chiqarib olish va boshqa 

vazifalar uchun ishlatiladi. Bu til juda ko'p Ma'lumotlar Bazasini Boshqarish Tizim lari uchun umumiy 

hisoblanadi. SQL kodlari bir yoki bir necha jadvallar ustida so'rovlarni amalga oshira oladi. 

Ma'lumotlarni boshqarishda foydalanuvchilarga qulaylik yaratish maqsadida Oracle dasturi 

yaratuvchilari Oracle Enterprise Manager deb nomlangan web sahifa yaratishgan bo'lib, bu sahifa 

orqali butun Oracle ni boshqarish mumkin bo'ladi. SQL kodlarini bilmaydigan foydalanuvchilar ham bu 

web sahifa orqali barcha vazifalarni bajarishi mumkin, faqatgina kerakli "ссылка" larni bosish kifoya. 

Har bir ma'lumotlar bazasi uchun alohida-alohida Enterprise Manager sahifasi bo'ladi, har bir sahifa 

portlar orqali ajratiladi. Barcha brauzerlarda bu sahifa yaxshi namoyon bo'ladi va bazani xafsizligiga 

portlarni boshqarish yo'li bilan erishish mumkindir.  

4-Topshiriq. 1. M a ‘ l u m o t l a r b a z a s i – bu ma’lum bir predmet sohasiga oid 

tizimlashtirilgan(strukturalashtirilgan)ma’lumotlarning nomlangan to‘plamidir.  

2. Juda ko‘p turdagi MBBT mavjud. Ular o‘z maxsus dasturlash tillariga ham ega bo‘lib, bu tillarga SUBD 

buyruqli dasturlash tillari deyiladi. MBBTga Oracle, Clipper, Paradox, FoxPro, Access va boshqalarni 

misol keltirish mumkin. 

 3. Fayl (jadval) -bu bir xil tuzilmaga ega bo‘lgan yozuvning nusxalar to‘plamidir. U o‘zicha har bir 

maydonda qiymatga ega. Masalan, biror bir korxonadagi xodimlar ro'yxatini ular oladigan maosh 

bo'yicha hamda ularning shaxsiy hujjatlari orqali jadval tuzish.  

4.Maydon-bu ma’lumotlarni mantiqiy tashkil etishni elementar birligi bo‘lib, u axborotni eng kichik va 

bo‘linmas birligi bo‘lgan rekvizitga mos keladi. Maydonni tasvirlash uchun quyidagi tavsiflardan 

foydalaniladi: Maydon nomi, masalan, familiyasi, ismi, tug‘ilgan sana, lavozimi, ish staji, mutaxassisligi. 

5. Yozuv –bu mantiqiy bog‘langan maydonlar to‘plami. Yozuv tuzilishi uchun uning tarkibiga kiruvchi 

maydolar tarkibi va joylashishi ketma-ketligi bilan aniqlanib, ularni har biri ichida elementar 

yozuvlarning nusxasi deb ataladi. Yozuv ob’ektning biror bir elementi haqida to‘liq ma’lumotni 

ifodalaydi.  

6.Har bir spetsifikatsiya chizig'i bitta yozuv maydonining xususiyatlarini belgilaydi. Maydon nomi Fíld 

Name ustuniga o'rnatiladi. U 64 belgidan iborat bo'lishi mumkin va kirillcha harflar, bo'shliqlar va 

maxsus belgilarni o'z ichiga olishi mumkin, davrlar, undovlar va burchak qavslari bundan mustasno. 

Tabiiy cheklash bu bir xil nomdagi ikkita maydonning bir xil jadvalida bo'lishini taqiqlashdir.  

7.Har bir MB jadvali o‘zining birlamchi kalitiga ega bo‘lishi mumkin. Birlamchi kalit deganda ezuvlar 

kaytarilmasligini ta’minlovchi maydon (polya) yoki maydonlar guruxi tushiniladi. Birlamchi kalit sifatida 

ishlatiladigan maydon eki maydonlar guruxi, bir xil yozuvga ega bo‘lmaslik shartini bajarishi kerak. 

Boshqa maydonlarida bir xil yozuvlar takrorlanishi mumkin. Shu sabab ular birlamchi kalit 

bo‘laolmaydi. Birlamchi kalit qisqa va sonli maydonlardan tashkil topishi maqsadga muvofiqdir. MB 

jadvaliga birlamchi kalitni kiritishdan maqsad, jadvaldagi ma’lumotlarni izlash, tartiblashtirish va tanlab 

olishda qulaylikni beradi. Birlamchi kalit kiritish yoki kiritmaslik foydalanuvchi tamonidan MB jadvali 

strukturasini tashkil qilishda aniqlanadi. Shu orqali asosiy ma'lumotlar tahrirlash.  

8. Maydoning Sanasi taymer deb ataladi. Bu asosan ma'lumotlar bazasini shakllantirishda muhim rol 

o'ynaydi. 

 9. Lerarxik bazada ma'lumotlar daraxtga o'xshash tuzilishga joylashtirilgan. Har bir alohida 

ma'lumotlar maydonlarda saqlanadi va maydonlar o'z navbatida yozuvlarni hosil qiladi. Ushbu 

ma'lumotlarga ular orasidagi bog'lanishlar yordamida kirish mumkin. Ushbu tuzilishda barcha 

ma'lumotlar yozuvlari nihoyat bitta otaona yozuviga bog'langan. U shuningdek egasi yozuvi deb 

nomlanadi. Yozuvlar orasidagi aloqalar ko'pincha ota-ona va bola munosabatlari sifatida tasvirlanadi. 

Ierarxik ma'lumotlar bazasidan eng yaxshi foydalanish bu Dewey Decimal System yordamida nomlar 

yoki kitob raqamlarini saqlash uchun kutubxona tizimiga joylashtirilganligidir. Ushbu tizim bir xil ota-

onalar sonini, so'ngra daraxtlar kabi novdalarni almashish orqali daraxt tuzilishiga o'xshaydi. Xuddi 

shunday, biz undan telefon nomlarini saqlash uchun foydalanishimiz mumkin.rarxik bazada 

ma'lumotlar daraxtga o'xshash tuzilishga joylashtirilgan. Har bir alohida ma'lumotlar maydonlarda 

saqlanadi va maydonlar o'z navbatida yozuvlarni hosil qiladi. Ushbu ma'lumotlarga ular orasidagi 

bog'lanishlar yordamida kirish mumkin. Ushbu tuzilishda barcha ma'lumotlar yozuvlari nihoyat bitta 

ota-ona yozuviga bog'langan. U shuningdek egasi yozuvi deb nomlanadi. Yozuvlar orasidagi aloqalar 

ko'pincha ota-ona va bola munosabatlari sifatida tasvirlanadi. Ierarxik ma'lumotlar bazasidan eng 

yaxshi foydalanish bu Deewey Decimal System yordamida nomlar yoki kitob raqamlarini saqlash 

uchun kutubxona tizimiga joylashtirilganligidir. Ushbu tizim bir xil ota-onalar sonini, so'ngra daraxtlar 

kabi novdalarni almashish orqali daraxt tuzilishiga o'xshaydi. Xuddi shunday, biz undan telefon 

nomlarini saqlash uchun foydalanishimiz mumkin. 

 10.M a ‘ l u m o t l a r b a z a s i n i b o sh q a r i sh t i z i m i – bu ma’lumotlar bazasini yaratish, ularni 

dolzarb holatini ta’minlash va undagi zarur axborotni topish ishlarini tashkil etish uchun mo‘ljallangan 

dasturlar majmui va til vositasidir

.