Fransiya va Germaniyada ta’limning amalga oshirish yullari

Fransiyada taʼlim juda koʻp boʻlinmalarga ega boʻlgan yuqori markazlashtirilgan tarzda tashkil etilgan^[1]. U boshlangʻich taʼlim (enseignement primaire), oʻrta taʼlim (enseignement secondaire) va oliy taʼlim (enseignement supérieur) kabi uch bosqichga boʻlingan. Fransiyada bolaning maktabga kirishining asosiy yoshi 2 yoshdir. Ikki yoshli bolalar boshlangʻich maktabni boshlamaydilar, ular maktabgacha taʼlimni boshlaydilar. Keyin, olti yoshga kelib, Fransiyadagi bola boshlangʻich maktabni boshlaydi.
Fransiya oliy taʼlimida quyidagi darajalar Boloniya jarayoni (Yevropa Ittifoqining tan olinishi) tomonidan tan olinadi: Litsenziya va Litsenziya Professionnelle (bakalavr darajalari) va shunga oʻxshash nomdagi magistr va doktorlik darajalari.
OECD tomonidan 2018-yilda muvofiqlashtirilgan Xalqaro talabalarni baholash dasturi 15 yoshli fransuzlarning umumiy bilim va koʻnikmalarini oʻqish savodxonligi, matematika va tabiiy fanlar boʻyicha dunyoda 26-oʻringa qoʻydi va OECD oʻrtacha 493 koʻrsatkichidan past Iqtisodiy hamkorlik va hamkorlik tashkilotining 15 yoshli fransuz oʻquvchilarining fan va matematika boʻyicha oʻrtacha koʻrsatkichlari pasaydi, oʻqish, matematika va tabiiy fanlar boʻyicha past natijalarga erishganlarning ulushi keskin oʻsish tendentsiyasini rivojlantirmoqda.^[2][3]
Fransiyaning oʻrta maktab darajasida matematika va fan boʻyicha koʻrsatkichlari 1995-yilda Xalqaro matematika va fanlarni oʻrganish tendentsiyalarida 23-oʻrinni egalladi.^[4] 2019-yilda Fransiya TIMSS Science umumiy reytingida 21-oʻrinni egalladi.
Napoleon fransuz universiteti va oʻrta taʼlim tizimini boshladi.Taʼlimining zamonaviy davri XIX-asr oxiridan boshlanadi. 1841-yilda Xalq taʼlimi vaziri boʻlgan Jyul Ferri zamonaviy maktabni (l'école républicaine) yaratganligi uchun 6 yoshdan 12 yoshgacha boʻlgan barcha bolalarni, ham oʻgʻil bolalarni, ham qiz bolalarni qatnashishini talab qilganligi uchun keng eʼtirof etilgan. Shuningdek, u jamoat taʼlimini majburiy, bepul va dunyoviy (laïque) qildi. Fransuz Lubbers, Jyul Ferri qonunlari va boshqa bir qancha qonunlar deb nomlanuvchi ushbu qonunlar bilan Uchinchi Respublika 1850—1851-yillardagi Falloux qonunlarining koʻpini bekor qildi.^[6]
Fransuz oʻquv dasturida asosan yevropalik fransuz yozuvchilarining asarlariga urgʻu berilgan. Ferri va boshqalar adabiyotni fransuz oʻziga xosligining elimi deb hisoblashgan. Talabalar jamoasining etnik va madaniy demografik xususiyatlari talabalarga „umumiy madaniyat“ ni oʻtkazishga intilishda taʼsir qilmadi.^[7]
Adabiyot singari, tarix taʼlimi ham yoshlarning shaxsiyatini shakllantirish va immigrantlarning fransuz oʻziga xosligiga integratsiyalashuvi uchun juda muhim hisoblanadi. Ferrining qarashlari bugungi kunda ham taʼsir koʻrsatishda davom etmoqda. Vazirlik hisobotlari „umumiy madaniyat“ ni targʻib qilishda maktablarning qoidasi faqat oʻquvchilar xilma-xilligi darajasining oʻsishi bilan yanada muhimroq ekanligini tasdiqladi. Vazirlik maʼlumotlariga koʻra, Fransiyada tarix taʼlimi bir asr davomida „italiyaliklar, polyaklar, afrikaliklar va portugaliyaliklar bolalarining integratsiyalashuvini“ taʼminladi.
Fransiya va Germaniya oʻrtasidagi munosabatlar yoki Franko-Germaniya munosabatlari Yevropaning siyosatining ajralmas qismini tashkil etadi, har ikki mamlakat ham Yevropa Ittifoqining asoschilari va asosiy yetakchi aʼzo davlatlari.
Ulrix Krotsning soʻzlariga koʻra, 1871-yildan beri ikki davlat oʻrtasidagi umumiy munosabatlar^[1] uchta katta davrni oʻz ichiga oladi: „irsiy adovat“ (1945-yilgacha), „kelishuv“ (1945-1963) va 1963-yildan boshlab Franko-Germaniya doʻstligi (fransuzcha: Amitié franco-allemande; nemischa: Deutsch-Französische Freundschaft) deb nomlangan „maxsus munosabatlar“da oʻz ifodasini topgan^[2]. Yevropa Ittifoqi kontekstida ikki davlat oʻrtasidagi hamkorlik juda katta va yaqindir. Fransiya, ayniqsa, Prezident Sharl de Goll davrida, baʼzida yevroskeptik boʻlgan boʻlsa ham, Fransiya-Germaniya kelishuvlari va hamkorliklari har doim Yevropa integratsiyasi gʻoyalarini ilgari surish uchun kalit boʻlib kelgan.
Soʻnggi paytlarda Fransiya va Germaniya Yevropa Ittifoqining keyingi integratsiyalashuvining eng gʻayratli tarafdorlari qatorida. Ular baʼzan „egizak dvigatel“ yoki „asosiy mamlakatlar“ sifatida tasvirlanadi^[3]. 2017-yil 28-aprelda ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlar mustahkamligi ramzi boʻlgan Reyn daryosi orqali Strasburgdan Kelga oʻtuvchi oʻtuvchi tramvay yoʻli ochildi^[4].
Fransiyaning ham, Germaniyaning ham ilk tarixi Buyuk Karl davriga borib taqaladi. Karlning ulkan imperiyasi zamonaviy Fransiya va Germaniyaning koʻp qismini, shuningdek, Gollandiya, Belgiya, Lyuksemburg, Shveytsariya, Avstriya, Sloveniya va Shimoliy Italiyani oʻz ichiga olgan.
Buyuk Karlning oʻgʻli Lui Piousning oʻlimi va 843-yilgi Verden shartnomasida Franklar imperiyasining keyingi boʻlinishi yagona davlatning tugashini koʻrsatdi. Gʻarbiy va Sharqiy qirolliklarning aholisi nisbatan bir xil til guruhlariga ega boʻlsa-da (Gʻarbiy Fransiyada gall-rum, Sharqiy Fransiyada nemis), Oʻrta Fransiya madaniy jihatdan boy til merosiga ega edi. Hudud taxminan Meuse va Reyn daryolari oraligʻida boʻlgan va tez orada yana boʻlingan. 880-yilgi Ribemont shartnomasidan soʻng, gʻarbiy va sharqiy qirolliklar oʻrtasidagi chegara taxminan 600 yil davomida deyarli oʻzgarishsiz qoldi. Germaniya Italiya bilan koʻp asrlik bogʻlanishni davom ettirdi, Fransiya esa Angliya bilan munosabatlarni chuqurlashtirdi.
Ilk va soʻnggi oʻrta asrlarda asta-sekin madaniy begonalashuvga qaramay, ijtimoiy va madaniy oʻzaro aloqalar lotin tili va franklar ruhoniylari va zodagonlarining ustunligi tufayli saqlanib qoldi.
Avstriyaning Gabsburglar sulolasining aʼzosi boʻlgan imperator Charlz V 1506-yilda Quyi mamlakatlar va Franche-Komteni meros qilib oldi. 1516-yilda Charlz Ispaniya taxtini ham meros qilib olgach, Fransiya Gabsburg hududlari bilan oʻralgan va oʻzini bosim ostida his qilgan. Ikki kuch oʻrtasida yuzaga kelgan keskinlik, 1756-yilgi Diplomatik inqilob ularni Prussiyaga qarshi ittifoqchilarga aylantirgunga qadar, Ispaniya vorisligi urushi kabi bir qator toʻqnashuvlarga sabab boʻldi.
Muqaddas Rim imperiyasining katta qismini vayron qilgan Oʻttiz yillik urush (1618-1648) shu davrga toʻgʻri keldi. Urush asosan protestantlar va katoliklar oʻrtasidagi toʻqnashuv boʻlsa-da, katolik Fransiya Avstriya boshchiligidagi katolik imperatorlik kuchlariga qarshi protestantlar tomonida turgan. 1648-yildagi Vestfaliya tinchligi Fransiyaga Elzasning bir qismini berdi. 1679-yilgi Nijmegen shartnomalari bu natijani bir necha shaharlarni Fransiya nazorati ostiga olish orqali mustahkamladi. 1681-yil 30-sentabrda Lyudovik XIV Strasburg shahriga yurish qildi va uning anneksiya qilinganligini eʼlon qildi^[7].
Ayni paytda kengayib borayotgan musulmon Usmonli imperiyasi Avstriya uchun jiddiy tahdidga aylandi. Vatikan nasroniy Yevropaning „irsiy dushmani“ga qarshi („Erbfeind christlichen Namens“) „Muqaddas Liga“ deb nomlangan tashkilotni boshladi. Avstriya, Germaniya va Polshaning umumiy saʼy-harakatlariga qoʻshilish yoki qoʻllab-quvvatlashdan yiroq, Fransiya hukmdori Lyudovik XIV boshchiligidagi Fransiya Vena jangidan bir necha kun oldin, 1683-yil sentyabr oyida Ispaniya Gollandiyasiga bostirib kirdi. Avstriya Buyuk Turk urushi (1683-1699) bilan band boʻlganligi sababli Fransiya Buyuk Ittifoq urushini (1688-1697) boshladi. Germaniyaning janubiy qismining katta qismini bosib olishga urinish oxir-oqibat muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Biroq, oʻsha paytda katta jamoatchilik noroziligiga sabab boʻlgan kuydirilgan yer siyosatidan soʻng, fransuz qoʻshinlari Pfalzning katta qismini vayron qildi. Germaniya janubidagi koʻplab shahar va qishloqlarni yoqib yubordi va vayron qilishdi.
Fransiyaning hozirgi davrda amal qilinayotgan «Ta’lim haqida»gi Qonuni 1989 yil 10-iyulda qabul qilingan .
Fransiyada ta’limning asosiy maksadi shahsni har tomonlama kamol topishini ta’minlash , uni mustakil faoliyatga tayyorlash , bozor munosabatlari sharoitida о‘quvchilarni tadbirkorlikka , ishbilarmonlik va omilkorlikka urgatish , shunga yarasha kasb-korga ega qilishdan iboratdir .
Mamlakatda maktablar davlat , hususiy , oralik maktablarga bulinadi . О‘qitiladigan fanlardan fransuz tili va adabiyoti , о‘qish va yozishga 30-foiz ajratilgan . Umuman 45% darslar gumanitar yunalishda , qolganlari tabiiy fanlardir .
Fransiyada ta’lim tizimining dastlabki boskichini maktabgacha tarbiya tashkil etadi . Fransiyada maktab rahbarlari lavozimiga erishish uchun ta’limga rahbarlik qilishdan saboq beruvchi mahsus markazlarda о‘qiydilar . Bu rda rahbarlik qilish maktab iqtisodiyotini boshqarish , ta’limdagi yuridik masalalar , qonunchilik , ota-onalar Bilan ishlash , madaniy ishlarni tashkil etish , jamoada yahshi psihologik muhitni barpo etish kabi jihatlarni о‘rganadi .Direktor dars bermaydi . Uning ish faoliyati 2-yil davomida kuzatib boriladi . Kо‘p hollarda ular maktab qoshidagi uyda yashaydilar . Sinovdan о‘tmasa qaytib о‘kituvchilikka tushiriladi . Fransiya ta’lim tizimlarida maktabdan va sinfdan tashqari muassasalar kо‘zda tutilmagan . Biroq maktab va litseylarga turli tо‘garaklar mavjud . Sport seksiyalari , uchrashuv , sayohatlar о‘quv muassasalarida tashkil etilgan .
Germaniyada ta’lim davlat va jamiyat tomonidan ardoqlanayotgan soha bulib , u mamlakatning iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishiga barakali hissa qushib kelmoqda .
О‘qish davlat maktablarida tekin . Hususiy maktablar ancha kam .Majburiy ta’lim 6 yoshdan 18 yoshgacha bо‘lgan bolalarga tegishli , bu jarayon 12-yil davom etadi .
Ta’lim sohasidagi siyosat aholining kо‘plab qatlami uchun oliy о‘kuv yurtlari darvozasini keng ochdi .
Germaniyada talabalar о‘qishi erkin tashkil etilgan . О‘qishga haq tо‘lanmaydi . Universitet talabalari 14-semestr , ya’ni 7 yil о‘qiydi . Ular о‘qishga kirguncha korhonalarda bir necha yil ishlashlari kerak buni hisobga olganda talabalar haqiqiy mehnat faoliyatini ancha kech boshlaydilar .
Xalq universitetlariga HIH asrning ohirlarida Skandinaviya namunasiga kо‘ra asos solindi.
Xalq universitetlari partiyalar va dindan tashqari muassasa bulib , ularning kо‘plari kechki .
Davlat malaka oshirishni rag‘batlantiradi va bu maqsad uchun har yili 5 mln markadan ortik mablag‘ ajratadi .
Germaniya ta’lim tizimidagi :
- tabakalashtirib о‘qitishga berilayotgan jiddiy e’tibor ;
-о‘quvchilarning mehnat ta’limini mustahkamlash
-kasbga yо‘naltirish kabi tomonlari boshqalarga namuna bо‘lishga arziydigan hususiyatlardir .