Funksional analiz

1-teorema. Evklid fazosining to‘ldiruvchisi ham Evklid fazosi bo‘ladi.
Isboti. Bu teorema metrik fazolarning to‘ldiruvchisi haqidagi teorema isbotiga o’xshab isbotlanadi. To’ldiruvchi fazo E ning x va u elementlarini olamiz. Aytaylik {xn} va {yn} E fazoning elementlaridan tuzilgan va mos ravishda x va u ga yaqinlashuvchi ketma-ketliklar bo‘lsin.
Agar (xn, y_n) conli ketma-ketlikni qarasak, ushbu
|^(xn , y_n ) — ⁽xm , Ут )| ^- |⁽xn, y_n — Ут )| + |⁽xn — xm, ym )| ^-
-I Hilly — Ут 11 + | |xn — xm||||ym||
tengsizlikdan {(x_n,y_n)} ketma-ketlikning fundamental ketma-ketlik ekanligi kelib chiqadi. Demak, lim(x_n, y_n) mavjud.
n ^X
Bu limit {x_n} ,{ y_n} ketma-ketliklarga emas, balki faqat x va y
elementlarigagina bog‘liqligi bevosita tekshiriladi.
Endi E da skalyar ko’paytmani aniqlaymiz: (x,y) = lim(x_n,y_n).
n ^X
Bu ifodaning skalyar ko‘paytma ekanligi E dagi skalyar ko‘paytma ta’rifining 1-4 shartlarida limitga o‘tish natijasida kelib chiqadi.
Masalan, 1- shart
(x,y)=lim(x_n,y_n)=lim(y_n,x_n)=(y,x). n ^x n ^X
Shunga o‘xshash
H = ^lim|Ixnll = ^limV⁽xn , xn
^{11 11} n ^-X'" ¹¹ n ^X ’
Demak, E Evklid fazosi ekan.
Ta’rif. Cheksiz o‘lchamli to‘la Evklid fazosi Gilbert fazosi deyiladi.
2-teorema. Banax fazosi Gilbert fazosi bo‘lishi uchun undagi norma, ixtiyoriy x, y uchun
||х+у| I² + | |х - у| |² = ² (| |*| |² + | И |² )
shartni qanoatlantirishi zarur va yetarli.
х 2
Misollar. 1) 12 fazoning elementlari ^|х_и| <х shartni qanoatlantiruvchi
п=1
x=(x1, x2, . . . , xn, . . .) ketma-ketliklardan iborat.
X
Bu fazoda skalyar ko’paytma (x,y) = ^x_iy_i kabi aniqlanadi. i=1

2. 
   L2[a,b] - fazo, [a,b] oraliqda kvadrati bilan integrallanuvchi funksiyalar fazosi.
   

b
Bu fazoda skalyar ko‘paytma (f,g)=j f (t)g(t)dt ko‘rinishda olinadi.
a

2. 
   Agar H1, H2 Gilbert fazolari bo‘lsa, u holda ularning to‘g‘ri yig‘indisi yordamida yangi Gilbert fazosini aniqlash mumkin: H = H 1 Ф H ₂ .
   

H ning elementlari (h₁,h₂) ko‘rinishdagi juftliklardan iborat. Bu yerda h1 e H 1, h₂ e H₂ va H da skalyar ko‘paytma
((h₁,h₂),(h₁^',h₂^'))=(h₁,h₁^')+(h₂,h₂^')
ko‘rinishda kiritiladi.
Tekshirish savollari

1. 
   Chiziqli fazoni ta’riflang. Misollar keltiring.
   
2. 
   Norma aksiomalarini ayting.
   
3. 
   Normalangan fazoni ta’riflang, misollar keltiring.
   
4. 
   Normalangan fazo va metrik fazo orasida qanday munosabat mavjud?
   
5. 
   Normalangan fazo bo‘lmaydigan metrik fazoga misol keltiring.
   
6. 
   Qanday fazoga Banax fazosi deyiladi? Misollar keltiring.
   
7. 
   Banax fazosi bo‘lmagan normalangan fazoga misol keltiring.
   
8. 
   Skalyar ko‘paytma aksiomalarini ayting.
   
9. 
   Skalyar ko‘paytmaga misollar keltiring.
   
10. 
    Qanday fazoga Evklid fazosi deyiladi?
    
11. 
    Evklid fazosiga misollar keltiring.
    
12. 
    Skalyar ko‘paytma orqali norma qanday kiritiladi?
    
13. 
    Koshi-Bunyakovskiy tengsizligini yozing.
    
14. 
    Skalyar ko‘paytmaning uzluksizligi deganda nimani tushunasiz?
    

1. 
   Ikkita elementning ortogonalligi tushunchasi qanday kiritiladi?
   

16. 
    .Qachon biror element to‘plamga ortogonal deyiladi?
    
17. 
    .Gilbert fazosini ta’riflang. Misollar keltiring.
    

Mashqlar

1. 
   Sonlar o‘qida quyidagi funksiyalar yordamida normani aniqlab bo‘ladimi?
   

a) ; b) x[x ; c) |x -1|; d) Vx2 e) x²

2. 
   Aytaylik, L tekislikdagi vektorlar to’plami, x va y lar a vektorning Dekart koordinatalari bo‘lsin. L da quyidagi funksiyalar norma yordamida normani aniqlab bo‘ladimi?
   

^a) f (a)=Txy; ^b) f (^a)=Ixl+|y|;
c) f(a) = max {x| ;|y} d) f(a) = jx² + y² + yj\xy\

3. 
   Aytaylik, P haqiqiy koeffitsentli ko‘phadlarning chiziqli fazosi bo‘lsin. P to‘plamda norma sifatida
   

1. 
   ko‘phadning 0 nuqtadagi qiymatining absolyut qiymatini;
   
2. 
   ko‘phad koeffitsentlari modullari yig‘indisini olish mumkinmi?
   

4. 
   Norma aksiomalari sistemasi zidsiz va erkli ekanligini isbotlang.
   
5. 
   Chiziqli normalangan fazo p( x, y) = | |x - y|| masofaga nisbatan metrik fazo ekanligini isbotlang.
   
6. 
   R₁ⁿ ning normalangan fazo ekanligini tekshiring.
   
7. 
   R” ning normalangan fazo ekanligini tekshiring.
   
8. 
   m ning normalangan fazo ekanligini tekshiring.
   
9. 
   a) C1[a,b], b) Dⁿ[a,b] larning normalangan fazo ekanligini tekshiring.
   
10. 
    Sonlar o‘qida quiydagi formulalar skalyar ko‘paytmani aniqlaydimi?
    

a) (x,y)=xy; b) (x,y)=xy³; c) (x, y) =5xy;
——

11. 
    Aytaylik, V tekislikdagi vektorlar to‘plami, a = (a1, a2) va b = (b1, b₂) bo‘lsin. Quyidagi formulalar V da skalyar ko‘paytma aniqlaydimi?
    

—— ——
a) (a,b)= a₁b₁;

—— ——
c) (a,b) = a₁b₁+2a₂b₂;
—— ——
b) (a,b)=a₁b₁-a₂b₂;
—► —►
d) (a,b) = a₁b₁+2a₂b₂- a₁b₂- a₂b₁;
e) (a, b) = 7( a1² + a 2²)( b² + b 22);

12. 
    Tekislikdagi vektorlar to‘plami V da ushbu formula
    

^—■ ^—■ ^{— —} о
(a, b) = a ■ b ■ cos a




——
bu yerda a a

va

vektorlar orasidagi burchak, skalyar ko‘paytma

aniqlaydimi?

—►
Ko‘rsatma: a =(1;0),
— — V2 V2
b = (0;1), c = (“2“,“2“) vektorlar uchun skalyar
ko‘paytmaning 2-aksiomasini tekshiring.
Izoh. Bu misol skalyar ko‘paytmaning 2-aksiomasi qolgan aksiomalarga bog‘liq emasligini ko‘rsatadi.

13. 
    Skalyar ko‘paytmaning birinchi aksiomasi qolgan aksiomalarga bog‘liq emasligini ko‘rsating.
    
14. 
    Skalyar ko‘paytmaning to‘rtinchi aksiomasi qolgan aksiomalarga bog‘liq emasligini isbotlang.
    
15. 
    Evklid fazosi ||x|| = ^/(x, x) normaga nisbatan normalangan fazo ekanligini isbotlang.
    
16. 
    C2 [a,b] ning normalangan fazo ekanligini isbotlang.
    
17. 
    i2 - normalangan fazo ekanligini isbotlang.
    
18. 
    Koshi tengsizligini isbotlang:
    

I n
Z ak²
k=1
n
Z ^ak^bk
k=1
bu yerda ak, b_k (k=1, 2, 3, ..., n) ixtiyoriy haqiqiy sonlar.

19. 
    Koshining umumlashgan tengsizligini isbotlang:
    

X
E akbk
k=1

X

E bk²
k=1



X
bu yerda a_k va b_k E a_k ²
k=1
X
va Eb_k² qatorlar yaqinlashuvchi bo‘ladigan ixtiyoriy k=1
haqiqiy sonlar.

20. 
    a) Bunyakovskiy tengsizligini isbotlang:
    

b b

J f (x) g (x ) dx a
J f ²(x)dx ■ Jg²(x)dx;
a a a
b) Minkovskiy tengsizligini isbotlang:

b
J(f (x)g(x))2 dx
a
b b
J f ²( x) dx + J g ²( x) dx , bu yerda f va g [a,b] da uzluksiz bo‘lgan ixtiyoriy funksiyalar.

21. 
    (3; -5; -3) elementning R³₂ , R₁³, R³_X fazolardagi normasini toping.
    
22. 
    a) R₂² , b) R₁² , c) R²_X fazolarda normasi 3 ga teng bo‘lgan elementlarga misol keltiring.
    
23. 
    y = 5(4x³ - x⁴) funksiyaning a) C[-1; 5], b) Ci[-1; 5], c) D1[-1; 5] fazolardagi normasini hisoblang.
    
24. 
    C1 [-1; 1] markazi f₀(x)= x³, radiusi 1/4 ga teng bo‘lgan ochiq sharga
    

tegishli bo‘lgan biror elementni ko‘rsating.





11
25. x=(- , , 24

12.
8^,16

(-1)ⁿ
2ⁿ

,...) element a) £₂, b) ^1, c) m fazoning

markazi 0(0.0.0.^ ) nuqtada bo’lgan ochiq sharga tegishli bo’ladimi?





26. x=(-1, ¹, 4

(-1)ⁿ
n²

,...) elementning a) £₂, b) £1, c) m

fazolardagi

normasini toping.

5 - §. Chiziqli funksionallar
Aytaylik X haqiqiy chiziqli fazo bo‘lsin. Xuddi metrik fazolardagi kabi X ning har bir elementiga haqiqiy sonni mos qo’yuvchi f: X^ R akslantirishni funksional deb ataymiz.
1-ta’rif. Agarf funksional ixtiyoriy x, yeXelementlar va л son uchun

1. 
   f(x+y)=f(x)+f(y);
   
2. 
   f(ty=fx)
   

shartlarni qanoatlantirsa, u holda f chiziqlifunksional deyiladi.
Bu ikki shartni birlashtirib, ixtiyoriy x, yeX elementlar va а, в sonlar uchun f(ax+вy) = af(x)+вf(y) shart bajarilsa, u holda f ni chiziqli funksional deyiladi, deyish ham mumkin.
Izoh. Yuqoridagi birinchi tenglik funktsionalning additivlik xossasi, ikkinchi tenglik esa bir jinslilik xossasi deyiladi.

1. 
   Chiziqli funksional uzluksizligi. Normalangan fazolardagi chiziqli funksionallar.
   

Chiziqli funksionalning uzluksizligi, xuddi metrik fazolardagi kabi aniqlanadi. Shu sababli, chiziqli funksional berilgan chiziqli fazoda yaqinlashish tushunchasi kiritilgan bo‘lishi lozim.
Aytaylik E normalangan fazo va f undagi chiziqli funksional bo‘lsin.
2-ta’rif. Agar E ning x0 nuqtasiga yaqinlashuvchi ixtiyoriy {xn} ketma-ketlik uchun f(xn)^f(x₀) munosabat bajarilsa, u holda f chiziqli funksional x₀ nuqtada uzluksiz deyiladi.
Bu ta’rifni normalangan fazo tushunchalari yordamida, quyidagicha aytish mumkin:
3-ta’rif. Agar ixtiyoriy kichik s>0 son uchun, shunday S>0 kichik son topilib, ||x||<S ekanligidan f(x)|<e munosabat kelib chiqsa, u holda f chiziqli funksional nol nuqtada uzluksiz deyiladi.