G. A. Dushanova, N. A. Yunusova, S. A. Xalilova genetikadan masalalar yechish usullari

a)BERILGAN:

Ko`zi oq Qizil ko`zli

P ♀X^aX^a x ♂X^AY

(gomozigotali) (geterozigotali)

YECHISH: Quyidagicha gameta olinadi.

♀ X^aX^a x ♂ X^AY

X^A X^A X^A Y

IZOH: bunda gametalar nisbari: ♀ 2:2 ♂ demak, ♀ X^a X^a va ♂ X^A Y

Olingan gametalar pinnet katakchasiga joylashtiriladi va fenotip, genotip bo`yicha ajralish nisbati aniqlanadi:

X^A Y

X^a X ^a	X^AX^a	X^aY
	X^AX^a	X^aY

JAVOB: Urg`ochi pashshalar qizil ko`zli, erkak pashshalar oq ko`zli
b)BERILGAN:

qizil ko`zli oq ko`zli

P ♀X^AX^a x ♂X^aY

YECHISH: Quyidagicha gameta olinadi.

♀ X^aX^a x ♂ X^aY

X^A X^a X^a Y

IZOH: Bunda gametalar nisbari: ♀ 2:2 ♂ demak, ♀ X^A X^a va ♂ X^a Y

Olingan gametalar pinnet katakchasiga joylashtiriladi va fenotip, genotip bo`yicha ajralish nisbati aniqlanadi:

X^a Y

X^A X ^a	X^AX^a	X^AY
	X^aX^a	X^aY

JAVOB: 1ta qizil ko`zli urg`ochi, 1 ta qizil ko`zli erkak, 1ta oq ko`zli urg`ochi va 1 ta oq ko`zli erkak pashsha tug`iladi.
2-MASALA.Qizil ko`zli gomozigota urg`ochi pashsha oq ko`zli erkak pashsha bilan chatishtirilsa F1 va F2da,ko`z rangining nasilga o`tishi qanday boradi?

a)BERILGAN:

qizil ko`zli oq ko`zli

P ♀X^AX^A x ♂X^aY

(gomozigotali) (geterozigotali)

YECHISH: Quyidagicha gameta olinadi.

♀ X^AX^A x ♂ X^aY

X^A X^A X^a Y

IZOH: Bunda gametalar nisbari: ♀ 2:2 ♂ demak, ♀ X^A X^A ♂ X^a Y

Olingan gametalar pinnet katakchasiga joylashtiriladi va fenotip, genotip bo`yicha ajralish nisbati aniqlanadi:

X^a Y

X^A X ^A	X^AX^a	X^AY
	X^AX^A	X^AY

JAVOB: Urg`ochi va erkak pashshalar ko`zi 100% qizil ko`zli bo`ladi.

b)BERILGAN:

qizil ko`zli qizil ko`zli

P ♀X^AX^a x ♂X^AY

YECHISH: Quyidagicha gameta olinadi.

♀ X^AX^a x ♂ X^AY

X^A X^a X^A Y

Izoh: bunda gametalar nisbari ♀ 2:2 ♂ demak, ♀ X^A X^a va ♂ X^A Y

Olingan gametalar pinnet katakchasiga joylashtiriladi va fenotip, genotip bo`yicha ajralish nisbati aniqlanadi:

X^A Y

X^A X ^a	X^AX^A	X^AY
	X^AX^a	X^aY

JAVOB: 2ta qizil ko`zli urg`ochi, 1 ta qizil ko`zli erkak va 1 ta oq ko`zli erkak pashsha tug`iladi.

3-MASALA.Otasi gemofiliya bilan og`rigan, onasi sog`lom, oilada tug`ilgan o`g`il esa gemofiliya bilan kasallangan.Bunda o`g`ilga gemofiliya otasidan o`tgan deb aytish to`g`ri bo`ladimi?

Gemofiliya retsessiv holda irsiylanadi.( X ga bog`liq holda)

Sog`lom – HH,

Sog`lom tashuvchi – Hh

Kasal – hh

BERILGAN:

Sog`lom (tashuvchi) kasal

P ♀X^HX^h x ♂X^hY

(geterozigotali) (geterozigotali)

YECHISH: Quyidagicha gameta olinadi.

♀ X^HX^h x ♂ X^hY

Gametalar: X^H X^h X^h Y

IZOH: bunda gametalar nisbari: ♀ 2:2 ♂ demak, ♀ X^H X^h va ♂ X^h Y

Olingan gametalar pinnet katakchasiga joylashtiriladi va fenotip, genotip bo`yicha ajralish nisbati aniqlanadi:

X^h Y

X^H X ^h	X^HX^h	X^HY
	X^hX^h	X^hY

JAVOB: Yo`q. chunki o`g`il X^h xromasomani onasidan olgan.
4-MASALA. Gemofiliya kasalligini hosil etuvchi h gen X xromosomada joylashgan. Ota Gemofiliya bilan kasallangan sog’lom qiz ota-onasi sog’lom bo’lgan yigitga turmushga chiqqan. Ulardan a) tug’ilgan qiz-o’g’il bolalarda mazkur kasallikning namoyon bo’lish ehtimoli qanday? B) agar shu oilaning qizlari sog’lom yigitga turmushga chiqsa yoki o’g’li sog’lom qizga uylansa, mevalarda gemofiliya kasalligi namoyon bo’lish ehtimoli qanday?

Yechish: Qizning otasi X^h Y , yigitning ota-onasi X^H X^H,

Ishlash usuli
R Fenotip	Qiz (tashuvchi)		Yigit (sog’lom)
Genotip	X^H X^h	x	X^H Y
gameta	X^H X^h		X^H Y
F1 fenotip	sog’lom	tashuvchi	sog’lom	gemofilik
Genotip	X^H X^H	X^H X^h	X^H Y	X^h Y

A) bu nikohda tug’ilgan farzandlar fenotipida gemofiliya namoyon bo’lishi mumkin. Lekin ba’zi o’g’il bolalar sog’lom bo’ladi. Qiz bolalarning hammasi fenotip bo’yicha sog’lom bo’lishiga qaramay, yarmi gemofiliya genini tashuvchi hisoblanadi.

5-MASALA.Kanareykalarda patning yashilligi dominant, qo’ng’irligi resessiv belgi hisoblanadi. Havaskor qush boquvchi yashil patli erkak kanareyka bilan qo’ng’ir patli urg’ochi kanarekani chatishtirib, F₁ da yashil va qo’ng’ir patli kanareyka olgan. Yashil kanareykalarning yarmisi erkak, yarmisi urg’ochi bo’lgan. Ota-ona kanareykaning va F₁ duragaylarning genotipini aniqlang.

Ishlash usuli
R Fenotip	qo’ng’ir		yashil
Genotip	Z^a W		Z^A Z^a
gameta		x
	Z^a W		Z^A Z^a
F1 Fenotip	yashil	qo’ng’ir	yashil	qo’ng’ir
genotip	Z^a W	Z^a W	Z^A Z^a	Z^a Z^a

6-MASALA.Tovuqlar jinsiy xromosomada joylashgan k gen letal xususiyatiga ega bo’lib, jo’jalar tuxumdan chiqmasdanoq nobud bo’lishiga olib keladi. Agar X^K X^K x X^K y genotipga ega xo’roz va tovuqlar chatishtirilsa, jo’jalarning necha prosenti tuxumdayoq nobud bo’ladi? Ularning genotipi qanday ekanligini aniqlang.

Ishlash usuli
R Fenotip	normal		normal
Genotip	X^Ky	x	X^K X^k
gameta	X^Ky		X^KX^k
F1 fenotip	normal	Letal	normal	normal
Genotip	X^Ky	X^ky	X^K X^K	X^K X^k

25 % tuxumdayoq nobud bo’ladi.

7-MASALA.Drozofilla meva pashshasida resessiv s gen tananing kalta bo’lishiga sababchidir. Mazkur belgi bo’yicha geterozigota urg’ochi drozofilla kalta tanali erkagi bilan chatishtirilgan. Hosil bo’lgan duragay drozofilalarning genotipini va fenotipini aniqlang.

Ishlash usuli
R Fenotip	Normal		Qisqa tanali
genotip	X^S X^s	x	X^Sy
gameta	X^S X^s		X^Sy
F1 fenotip	Normal	Qisqa tanali	Normal	Qisqa tanali
Genotip	X^S X^S	X^S X^s	X^Sy	X^Sy

8-MASALA. Fransiyada juni normal sigir va buqa chatishtirilgan, 3 ta junsiz erkak buzoq va bitta normal junli urg’ochi buzoq olingan. Bu urg’ochi keinchalik otasi bilan qayta chatishtirilgan. U junsiz buzoq tuqqan. Chatishtirishda ishtirok etgan buqa bilan boshqa sigirdar chatishtirilganda sigirlarning hammasi normal junli buzoq tuqqan. Tajribada olingan natijaga qarab, terida junning bo’lmasligi qanda qilib nasldan-naslga o’tishini aniqlash mumkin. Chatishtirishda ishtirok etgan sigir bilan buqaning genotipini aniqlang.

Ishlash usuli
R Fenotip	Normal junli		Normal junli
Genotip	X^A X^a	x	X^Ay
gameta	X^A X^a		X^Ay
F1 fenotip	Normal junli	Normal junli	Normal junli	Junsiz
genotip	X^A X^A	X^A X^a	X^Ay	X^ay

9-MASALA. Drozofilla meva pashshasida ko’zining qizil rangini ifodalovchi Gen - W oq rangini ifodalovchi gen - w ustidan dominantlik qiladi, ular jinsiy xromosomalarda joylashgan. Tajribada qizil ko’zli gomozigota urg’ochi drozofilla oq ko’zli erkak drozofilla bilan chatishtirilgan. Olingan F₁ dagi erkak va urg’ochi formalar o’zaro chatishtirilib, F₂ da 300 ta drozofilla olingan:

a) ularning nechtasi erkak va nechtasi urg’ochi;

b) erkak drozofillalarning qanchasi qizil ko’zli, qanchasi oq ko’zli bo’lgan?

Ishlash usuli
R Fenotip	Qizil		oq
Genotip	X^W X^W	x
gameta	X^WX^W		X^wy
F1 Fenotip	Qizil		Qizil
genotip	X^W X^w		X^Wy
gameta	X^W X^w		X^Wy
F2 Fenotip	Qizil	Qizil	Qizil	Oq
genotip	X^W X^W	X^W X^w	X^Wy	X^wy

A) yarmi, ya’ni 150 tasi erkak, yarmi urg’ochi pashsha;

B) 75 tasi qizil ko’zli, 75 tasi oq ko’zli;

VII BOB. KROSSINGOVER VA JINS GENETIKASIGA OID MASALALAR YECHISH
1-MASALA. Makkajo’xori urug’ining silliq va rangli formasi bilan burishgan va rangsiz formasi chatishtirilganda 1-avlodda silliq va bo’yalgan urug’lar hosil bo’ldi, bu genlar orasida masofa yaqin bo’lib digeterozigota o’simliklar ikkala belgisi bo’yicha retsessiv organizm bilan chatishtirilganda avlodda 8304 ta bo’yalgan silliq; 298 ta burishgan bo’yalmagan; 304 ta silliq bo'yalmagan; 8326 ta burushgan bo’yalmagan urug’li makkajo'xori o’simligi olingan bo’lsa, genotipi ota-onaga o’xshash o’simliklar necha % ni tashkil etadi?

BERILGAN: AA- silliq urug` BB- rangli (bo`yalgan)

. aa- burishgan urug` bb- rangsiz urug` (bo`yalmagan)
YECHISH: silliq rangli burishgan rangsiz

P X

A B a b

_____ _____

A B a b
Gametalar: A B a b

Silliq rangli

A B

F₁ _____

a b

Silliq rangli burishgan rangsiz

A B a b

F₁ _____ X _____

a b a b
8304 ta silliq rangli(A B); 298 ta burishgan rangli (a B);

304 ta silliq rangsiz (A b) ; 8326 ta burishgan bo`yalmagan(a b)

F1	A B	a b	A b	a B
a b	A B _____ 8304ta a b	a b _____ 8326ta a b	A b _____ 304 ta a b	a B _____ 298ta a b

8304+8326+304+298= 17 232 ta

8304+8326= 16 630 ta ota-ona organizmiga o`xshash avlod.

17 232 --------100%

16 630 ------- x % x= 16630*100=1663000: 17232= 96,5 %