G. E. Karlibaeva, N. S. Matjanov fiZika ham astronomiya oqitiw metodikasi

Demek, velosipedte dste asiqpay banwga boladi dep sheshildL 
Bilmesbay endi jolga shiga baslaganda, telefon shingirladi. 
Qoyan qomraw qilip atir eken ham telefon trubkasi arjagmda qatti 
okiripjilamaqta:
-Bilmesbay, jardem ber! Hakke magan xabar jiberdi, tulki 
velosipedinde bizin ijyge qaray 
10
km/saat tezlik penen kiyatir 
eken ham meni jep qoymaqshi.
-Tulki sennen qansha uzaqhqta turadi?
-30 km uzaqhqta turadi.
-Qoyan qorqpa men hazir jetip baraman...
Sonnan keyin Bilmesbay motociklge otinp 20 km/saat tezlik 
penen qoyanga ketti.
? Bilmesbay qoyandi qutqariwga ulgere me? Omn ushin neni 
biliwi kerek?
139

---

Woqiwshilar har qiyli juwaplardi aytiwi mumkin. (Eki oqiwshi 
taxtaga shigip maseleni sheshedi, olar Bilmesbay menen tulkinin 
qozgahs waqitlann aniqlaydi.)
S=40 km
t=30 km: 10 km/saat =3 saat 
t=40 km:20 km/saat =2saat
Demek, Bilmesbay erte kelip qoyandi qutqaradi eken ham ekewi 
motociklde Buratinomn uyine aytilgan waqitqa amq jetip baradi... 
? Buratino qoyannin uyinen qanday qashiqliqta turadi?
Sheshiliwi:
S = ?
S=V*t 
t-ls a a t 
V=20 km/saat 
S = 
20 km/saat* lsaat=20 km
Olar miymanga sawgasiz qalay baradi? Kelin oqiwshilar 
bizler olarga gul daste islep bereyik.
Waqiyamn rejesindegi jol, tezlik ham waqit haqqmda oqiw­
shilar ayta otinp gul daste jasaydi. Oqiwshilar bul shamalar haq­
qmda aytadi.
Sheshiliwi:
t T iilk i= ?
t= S/V; V=10 km/saat; S=30 km
Sheshiliwi
teilm esb ay = ?
V
= 20
km/saat;
140

---

Demek, bugin sabagimizda bizler nelerdi uyrendik?
-Jol, tezlik ham waqitti qalay tabiw kerek ekenligin bildik.
3-qosimsha
Aldingi sabaqta oqiwshilarga uyden kolledjge shekem yamasa 
kolledjden uyge shekemgi arahqti adimlap olshep keliw 
tapsirilgan edi. Otilgenlerdi takirarlawda oym elementin kiritiw 
maqsetke muwapiq boladi. Taxtaga tomendegi korinistegi eki bir 
turli gul siziladi. Guldin tek orta boleginde gana jaziw bolip, giil 
japiraqlarindagi jaziwlar bolmaydi. Taxtaga qalegen rawishte eki 
oqiwshi shiganhp, guldin japiraqlan ogan tiyisli tusinik shama, 
olshew birligi h.t.b. menen toltinw soraladi. Qaysi oqiwshi kop 
ham tez toltirsa, jenimpaz esaplanadi. Qalgan oqiwishlardan 
olardm amqlamasi ham maganasi soraladi.
4-qosimsha
Blic sorawlar
Bul oyinda oqiwshilardm bilimi, logikahq oylaw qabileti 
tekseriledi.
Mugallim sorawdi oqiydi, juwap beriwge tayar oqiwshi qolin 
koteredi ham ogan soz beriledi.
Sorawlar
1. Straus ozin quspan dep ayta alama?
(Juwabi: yaq, straus soylep bilmeydi).
141

---

2. Aspanda ship baratirgan reaktiv samolletm izi ne dep 
ataladi?
(Juwabi: traektoriya).
3. 0,01 km menen 10 m din qaysisi ulken?
(Juwabi: ekewide ten).
4. Eki qolda 10 barmaq, al 10 qolda neshe barmaq bar?
(Juwabi: 50).
5. Agashti 12 bolekke boliw ushm om neshe marte pishqilaw 
kerek?
(Juwabi: 11).
6
. Vrash nawqasqa 30 minut araligi menen ush ukol belgiledi. 
Nawqas olardm hammesin qansha waqitta ahp boladi?
(Juwabi: 1 saatta).
7. Mashinalarda tezlikti qanday asbap penen olsheydi?
(Juwabi: spidometr).
8.1
m de neshe millimetr bar?
(Juwabi: 1000 mm).
9. Suyiqliqtin en mayda mugdan ne dep ataladi?
(Juwabi: tamshi).
10. Partada otirgan oqiwshilardi materialliq noqat dep aytiwga 
bola ma?
(Juwabi: eger basqa qozgahstagi denege sahstirsaq boladi. Al