G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I
Download 6.42 Mb. Pdf ko'rish
|
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
- Bu sahifa navigatsiya:
- 6.5. Davlat planli tayanch tarmoqlari
|
6.9-rasm. Poligonometriya yo`li
66 (ψ) o’lchaniladi. Poligon tomonining uzunligi quyidagi formula yordamida hisoblab chiqariladi: d 1 = b sin ψ 1 cosecφ 1 (6.5) Qisqa bazisli paralaktik poligonometriyada ham poligon tomonining direksion burchaklari va burilish punktlarining koordinatalari formula asosida hisoblaniladi. Keyingi yillarda magistral poligonometriyaning tomonlarini yoki paralaktik planimetriyaning bazislarini o’lchashda svetodalnomer va radiodalnomerlar qo’llanilmoqda. Dalnomer poligonometriyasi ham koordinatalari ma’lum bo’lgan ikki tayanch punkt oralig’ida o’tkaziladi. Bunda poligon tomonlari dalnomer bilan poligon burilish burchaklari aniq teodolit bilan o’lchanadi. Poligon tomonlarining direksion burchaklari boshlang’ich tomonning direksion burchagidan va burchak o’lchash natijalaridan foydalanib formula yordamida, poligonometriya punktlarining koordinatalari esa boshlang’ich punktning ma’lum koordinatalaridan va o’lchash natijalaridan foydalanib formula yordamida topiladi. 6.5. Davlat planli tayanch tarmoqlari Davlat planli geodezik tayanch tarmoqlari triangulyatsiya, trilateratsiya va poligonometriya uslublarida barpo qilinadi. Uslublar joyning sharoitiga va iqtisodiy jihatdan afzalligiga qarab tanlanadi. Hozir asosan triangulyatsiya uslubidan foydalanilmoqda. Geodezik tayanch tarmoqlarini barpo qilishqa punktlarning bir-biriga yaqin- uzoqligi (zichligi) katta ahamiyatga ega. Territoriyaning 1:25000 va 1:10000 masshtabli planini olishda davlat planli geodezik tayanch tarmoqlari 50-60 km 2 ga bir punkt to’g’ri keladigan qilib, 1:5000 masshtabli tasvirga olishda 20-30 km 2 ga, 1:2000 masshtabli tasvirga olishda esa 5-15 km 2 ga bir punkt to’gri keladigan qilib hosil qilinadi. Davlat planli tayanch tarmoqlari burchak va masofani o’lchash aniqligiga, uchburchak tomonlarining uzunligiga va tarmoqlarni hosil qilish tartibiga qarab 1, 2, 3 va 4 – klasslarga bo’linadi. 67 Davlat geodezik tayanch tarmoqlari umumiydan bo’lakka , yuqori klassdan pastki klassga o’tish prinsipida quriladi. Bunda dastlab 1-klass tarmog’i, unga asoslanib esa birin-ketin 2, 3 va 4- klass tarmoqlari o’tkaziladi. Bunday prinsipni qo’llanish mamlakatimiz territoriyasida qisqa muddatda yagona koordinata tizimini tarqatishga imkon beradi. 1-klass davlat planli tayanch tarmoqlari qator uchburchaklardan iborat bo’lib, meridian va parallel yo’nalishi bo’yicha o’tkaziladi. Uchburchaklar zvenosining uzunligi 250 km ga boradi (6.10- rasm). Uchburchaklar zvenosining o’zaro kesishishidan hosil bo’lgan to’rtburchakning perimetri tahminan 800-1000km dir. 1-klass tarmoqlarida har bir uchburchak tomoni 20 km dan qisqa bo’lmasligi kerak. Uchburchakning bir-biri bilan kesishgan joylarida bazis (chiqish tomon) o’lchanadi va bazis uchlarining koordinatalari astronomik usulda aniqlanadi. Uchburchak qatori bo’yicha astronomik- gravimetrik nivelirlash o’tkaziladi. 1-klass geodezik tayanch tarmoqlariga astronomik–geodezik tarmoqlar deyiladi. Keyingi vaqtda ayniqsa o’rmon zonalarida va shaharlarda masofalarni o’lchashda juda aniq svetodalnomer va radiodalnomerlar qo’llanilganligidan, 1-klass triangulyatsiya uchburchaklari qatori o’rniga 1-klass poligonometriya yo’llari o’tkazilmoqda. Bunda poligonometriya yo’lining uzunligi 20-25 km bo’ladi. Odatda 1-klass poligonometriya yo’llari 1-klass triangulyatsiya punktlari oralig’ida o’tkaziladi. Download 6.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|