Гажк «Ўзбекистон темир йўллари»

Umumiy holatlar

Rel's zanjiri, yo’l bo’lakchalarini bo’sh yoki band holatini nazorat qilish, doimiy qurilmalardan harakat tarkibiga axborot yuborish va signal qurilmalarini o’zaro bog’lash uchun mo’ljallangan.

Rel's zanjirlarining bir necha turlari mavjud. Rels zanjirining chizmasini tanlash asosan quyidagi holatlarga bog’liq: tortish turi, o’rnatish joyi, yo’l bo’lakchasi uzunligi, izolyatsiya qarshiligining qiymati v boshqalar.(Jadval 1,2,3)
Rel's zanjirini xisoblashdan avval, topshiriqqa mos keladigan rel's zanjirini almashtirish chizmasi va rels zanjiri asboblarini tanlab ro’yxatini keltirish kerak. Rel's zanjirining asboblari texnik ko’rsatkichlarini 6- jadvalga kiritish kerak.
Rel's zanjirlarini hisoblash quyidagilarni aniqlab olish zarur: yo’l va lokomotiv qabul qilish qurilmalarini ishlashida axborot manbaini kuchlanishi va toki, yo’l qabul qilish qurilmasini qayta yuklanishi (tokga turishi) va rel's zanjiri ohirini ta'minlash asboblari, poezd shuntlari va rel'slarni butligini nazorat qilish imkoniyatlari. Rel's zanjiriga ta'sir qiluvchi omillarni xisobga olgan holda, noqulay xollarda ishlash sharoitlarini xisoblash zarur.
Rel's zanjirlarini xisoblash jarayonini soddalashtirish uchun, xisoblash uslubi, rel's zanjirining toki va kuchlanishini aniqlashga qaratiladi.
Rel's zanjirlari har qanday rejimda almashtirish chizmasi bilan ifodalanishi mumkin.
Almashtirish chizmalari to’rt qutblikarini o’zaro zanjirli ulanishdan iborat bo’lib, ular qabul qilish va uzatish manba qurilmalarini ekvivalentlari, hamda rel's yo’li to’rt qutblik orqali ifoda etilishi mumkin.
Xisoblash jarayonini soddalashtirish maqsadida, qabul qilish va elektr manbani uzatish tomonlari to’rt qutbliklarini B (boshlanish) va O (oxiri) to’rt qutbliklarining ekvivalenti deb qabul qilinadi. (5 rasm).

5.Rasm. Normal rejimda rels zanjirining umumiy

o’rindosh sxemasi


1. Yo’l qabul qurilmasi bo’yicha normal rejim.

Rels zanjirining normal rejimida eng noqulay ishlash sharoitlarda yo’l relesi o’z yakorini o’zakka puxta tortishini ta'minlaydigan izolyatsiyaning minimal qarsqiligi ( ), ta'minot kuchlanishning minimal qiymati , (rels qarsqiligining qiymati, o’zgarmas deb qabul qilingani uchun hisobga olinmaydi) keltirilishi kerak.

Ta'minot kuchlanishini ruhsat etilgan minimal qiymati ni xisoblash uchun , almashtirish chizmasini to’rt qutbli chizmasi ko’rsatgichlarini va yo’l relesining puxta va aniq ishlash kuchlanishini aniqlash kerak.

1.1. Rels yo’lini to’rt qutbligining koeffitsientlari, quyidagi ikkilamchi ko’rsatkichlarni xisoblagandan so’ng aniqlanadi.
; (1)


, (2)

Bu yerda: – tarqalish doimiyligi, 1/ km,

z – rel'sning solishtirma qarshiligi , Om/km,
– izolyatsiyaning minimal solishtirma qarsqiligi, Om km,
z_r – yo’lning to’lqinli qarsqiligi, Om.
Agar kontakt tayanchi rels yo’liga ulanadigan bo’lsa (elektr tortgichda), (1), (2) chi tenglamalarda qiymat o’rniga
, (3)
Bu yerda: - izolyatsiyani minimal solishtirma qarshiligining ekvivalent qiymati, Om km ;
= Om km - kontakt tayanchini yerga ulanish solishtirma qarshiligining minimal qiymati. (3-jadvaldan olinadi)

1.2. Rels yo’li to’rt qutbligi koeffitsientlari quyidagi tenglamalardan aniqlanadi:

А = D = ; В = ; S = (4)

Kompleks raqamlar, arifmetik amallar va funksiyalarning xisobi ilovalardagi dastur va yo’riqnomalarda keltirilgan.

1.3. Yo’l relesining puxta ishlash toki va kuchlanishi quyidagi formulalardan aniqlanadi:
(5)

Bu yerda: 1 – ishlash bo’yicha zaxira koeffitsienti (elektromagnit va induksion relelar uzluksiz doimiy tokda = 1, impulsli ta'minot tokida =1,2 ),

Z_r - yo’l relesi g’altagining qarshiligi.

Rels zanjiri xisoblarida, tokning dastlabki yo’nalish vektori sifatida, yo’l relesining vektori qabul qilingan.

1.4. Yo’l qabul qurilmasining kuchlanishi, va toki I inchi to’rt kutblikning qiymatlariga tengdir.
birinchi to’rt qutblikning kirishidagi kuchlanishi va tok ,
(6)
Bu yerda: A₁, B₁, C₁, D₁ - birinchi to’rt qutblik koeffitsientlari.
Ushbu yo’l bilan qolgan to’rt qutbliklarning kirishidagi kuchlanish va toklar aniqlanadi.
Oltinchi (6) tenglamani xisobi matritsalarni ko’paytirish usulini qo’llab hisoblash mumkin.(MATHCAD 13 dasturida)
Aniqlangan qiymatlar va , istemol manbaaning va qiymatlari deb qabul qilinadi. Bu xolda
yo’l relesidan oqib o’tadigan tok tokiga teng deyiladi.
Agar qabul qurilmasi induksion bo’lsa, u xolda, rele sektorini puxta ko’tarilishi (aylanishi), aylanish momentini xosil bo’lishi uchun, yo’l elementining toki va maxalliy elementning kuchlanishi orasidagi fazalar uyg’unligina ta'minlashga rioya qilish zarur.
Ko’p xollarda bu uyg’unlikka erishish juda qiyin. Shuning uchun yetarli aylanish momentini xosil qilishda, istemol kuchlanishini oshirish kerak


, (7)
Bu yerda: - istemol kuchlanishning kompleks argumenti,
- yo’l g’altagini toki bilan, maxalliy g’altak kuchlanishi orasidagi fazalar burchagini ideal xolati (bir fazali ta'minotda 50 Gs chastotada = - 18^o, ikki fazali ta'minotda 25 Gs chastotada = - 72^o).
1.5. Ta'minot kuchlanishi o’zgarishini xisobga olgan xolda, qurilma kuchlanishini quyidagicha oshirish kerak bo’ladi.
yoki fazogir rels zanjirlari uchun
, (8)
Bu yerda: - ta'minot kuchlanishning mutadillashtirilmagan koeffitsienti; 50 Gs rels zanjirlari uchun ( =1,1); 25 Gs rels zanjirlari uchun ( =1,05).