Gapning ifoda maqsadiga ko'ra turlari reja

4. Buyruq gaplar.
Buyruq gaplar kishining xoxish, iltimos, maslshat, buyruq kabiturli niyatlarini ifodalab keladi.
Masalan: Agar axil-inoq yashasanglar, hech bir kuch sizlarni enga olmaydi.
Buyruq gaplarning tuzilishi:
Buyruq – istak fe’lining kesim vazifasida kelishi bilan.
I-shaxs: Olimjon aka! Erlarimizni qondirib-qondirib sug’oraylik! (Sh.R.)
II-shaxs: Mening ham yurtim mash’alday porlasin! (P.T. )
2. Shart fe’lining kesim vazifasida ishlatilishi bilan:
Qaxraton qish bo’lsa!.. (O). Qani endi, snga o’hshab hamma aqlli bo’lsa! (Kerb).
Bunday gaplar tarkibida koshki, qani, qani endi so’zlari bo’lishi ham mumkin.
Qani endi, senga o’xshab hamma aqlli bo’lsa! (Kerb).
Shart fe’lidan so’ng to’liqsiz fe’lidan so’ng to’liqsiz fe’l, emokning turli shakllari keladi.
Tezroq kela qolsa edi. (M.G.).
3. Kerak, mumkin so’zlarining harakat nomi tarkibida kelishi bilan:
Bu masalani jamoa boshqaruvi majlisiga qo’yish kerak.
4. Ayrim to’liqsiz gaplar ham buyruq mazmunini ifodalaydi. Bu xil gaplarda intonasiyaning roli kuchli bo’ladi.
a) Egasiz to’liqsiz gaplar:
Bas! Bas! Bas! O’rtamang meni. (X.X.).
b) Kesmsiz to’liqsiz gaplar: O’lim yovga! (X.O.).
Senga o’lim, senga nafrat, ey ajal !! (A.U.).
v) Ega va kesimsiz: Tinchlik ahdi uchun! (Ask. M.)
Buyruq gapning ma’no turlari.
Buyruq gaplar quyidagi ma’nolaruni ifodalaydi:
1. Buyruq: Ot soling kun botar yoqqa! (U)
2. Mslaxat: Oysara, tirik etim qilmang og’lingizni! (X.X.).
3. Iltimos: Ashuladan yana bo’lsin! (Kerb).
4. Orzu-istak: Koshki til bo’lsa-yu, u bilan suhbatlashib o’tirsang!
5. G’amxo’rlik: Sovuq kotib qolma, issiqroq yot, Shermatjon do’stim! (Ya)
6. Tashvish: Paxtani navlarga ajratib teraylik! (Gazetadan).