Garb mutaffakirlarining borliq haqidagi talimotlari Topshirdi: 934. 21 -guruh talabasi Qabul qildi: Jizzax 2022

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI


MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
JIZZAX FILIALI
“Psixologiya” FAKULTETI
“IJTIMOIY VA IQTISODIY FANLAR” KAFEDRASI

“FALSAFA” FANIDAN

MUSTAQIL ISHI

MAVZU: Garb mutaffakirlarining borliq haqidagi talimotlari

Topshirdi: 934.21 -guruh talabasi _________________________

Qabul qildi: _________________________

Jizzax 2022
Reja:
|. Garb falsafasi
II.Borliq tushunchasi1. Borliq falsafaning predmeti.
III.. Borliq va uning mavjudlik shakllari.
ADABIYATLAR


Garb falsafasi
Gʻarb falsafasi atamasi bilan Gʻarb olamiga xos falsafiy oqimlar va qarashlar majmuasi nomlanadi. Gʻarb falsafasi Sharq falsafasi va baʼzi aborigen xalqlar falsafalaridan ajratilib oʻrganiladi.
Gʻarb falsafasi Yunon falsafasidan boshlangan, deb qabul qilingan. Antik davrlarda falsafa soʻzi ostida umuman fan tushunilgan boʻlsa-da, hozirgi kunda Gʻarb falsafasi faqat olamning subyektivistik manzarasini yaratish bilan mashgʻuldir.
Zamonaviy Gʻarb falsafasi tahliliy falsafa va kontinental falsafa sohalaridan iborat.


Borliq tushunchasi

Asosan, falsafada borliqning mohiyatini oydinlashtirishdan ko'ra muhimroq va hal qilish qiyinroq muammo yo'qligini ta'kidlash mumkin.

Hozirgi vaqtda dunyoda borliq nima degan savolga yagona nuqtai nazar mavjud emas. Biz juda umumiy nuqtai nazarga amal qilamiz:
Mavjud voqelikni belgilash uchun oʻziga xos kategoriya sifatida “borliq” tushunchasi birinchi marta qadimgi yunon mutafakkiri Parmenid (miloddan avvalgi 540 – 470 yillar) tomonidan qoʻllaniladi. Parmenidning fikricha, mavjud bo'lib, u uzluksiz, bir hil va butunlay harakatsizdir. Borliqdan boshqa hech narsa yo'q. Bu fikrlarning barchasi uning quyidagi bayonotida mujassam: “borliq bor, deb aytish va o‘ylash kerak, chunki borliq bor, boshqa hech narsa yo‘q”. U o'z ijodi bilan uning rivojlanishiga katta hissa qo'shgan bo'lish muammosiga katta e'tibor berdi. Aflotun tomonidan borliq haqiqiy, o'zgarmas, abadiy mavjud bo'lgan g'oyalar olami bilan belgilanadi. "Bu borliq, - deb so'raydi Platon, - biz savol va javoblarimizda kimning mavjudligini bilib olamiz, u nima, har doim o'zgarmas va bir xil yoki turli vaqtlarda farq qiladi? O'z-o'zidan teng, o'z-o'zidan go'zal, umuman hamma narsa o'zida mavjud bo'lishi mumkinmi, ya'ni. bo'lish, har qanday o'zgarishga duchor bo'lish? Yoki bir xil va o'z-o'zidan mavjud bo'lgan bu narsalarning har biri doimo o'zgarmas va bir xil bo'lib, hech qachon, hech qanday sharoitda, eng kichik o'zgarishlarni qabul qilmaydimi? Va u javob beradi: "Ular o'zgarmas va bir xil bo'lishi kerak ..." Haqiqiy borliq Platon tomonidan haqiqiy bo'lmagan mavjudotga qarama-qarshi qo'yilgan, ya'ni inson tuyg'ulari uchun mavjud bo'lgan narsa va hodisalarni anglatadi. Sezgi bilan idrok qilinadigan narsalar o'xshashlik, soyadan boshqa narsa emas, faqat mukammal tasvirlarni - g'oyalarni aks ettiradi.
haqiqiy borliq- bu g'oya, bu har bir qalbning fikri, u xuddi Xudoning fikri kabi, o'ziga mos kelganda "aql va sof bilim bilan oziqlanadi". "Shuning uchun, u vaqti-vaqti bilan narsalarni ko'rganida, u ularga qoyil qoladi, haqiqat haqida tafakkur bilan oziqlanadi va osmon gumbazi, bir doira tasvirlab, uni yana o'sha joyga ko'chirmaguncha, baxtiyor bo'ladi. U o‘zining aylana harakatida adolatning o‘zi haqida fikr yuritadi, ehtiyotkorona fikr yuritadi, bilim haqida fikr yuritadi, balki paydo bo‘ladigan bilim emas, biz hozir borliq deb ataydigan narsaning o‘zgarishiga qarab o‘zgarib turadigan narsa emas, balki haqiqiy borliqda yotgan haqiqiy bilim”. "Parmenidlar" dialogida Platon dunyoviy, hosilaviy mavjudot haqida batafsilroq gapiradi, bu uning uchun haqiqiy, hissiy dunyo. Unda, haqiqiydan farqli o'laroq, samoviy mavjudot, bitta va ko'p, paydo bo'lish va o'lim, rivojlanish va tinchlik bor, deyish mumkin. Bu dunyoning mohiyati, uning dinamikasi samoviy borliq va erdagi yo'qlik, g'oyalar va materiyaning doimiy to'qnashuvi bilan tavsiflanadi. Bu dunyoda abadiy, o'zgarmas narsa yo'q, chunki. Hamma narsa yaratilish, o'zgarish va
Dars maqsadi talabalarni olamning mohiyati, odamning o’rni, xilma-xilligi, murakkabligi, borliq va uning mavjudlik shakllari, tabiat va jamiyat aloqalari bilan tanishtirish orqali ularning bilim va malakalarini oshirishdan iborat.
Olam va odam muammolarining tarixiy ildizlari. Bu mavzuga oid masalalar olamda odamning mavjudligi va yashashi, hayoti va faoliyati bilan bog’liq holda shakllangan. Olam tug’risidagi qarashlar odamzodning tarixi qanchalik qadimiy bo’lsa, shunchalik qadimiydir.
Siz bilan biz yashayotgan shu dunyo o’zining barcha murakkabligi va muammolari, jozibadorligi va butun go’zalligi bilan yagona olamni tashkil etadi. Olam tushunchasi, eng avvalo, odam va uning faoliyati kechadigan makonni aks ettiradi. Agar odam bo’lmaganida edi, bu olam haqidagi tasavvurlar ham bo’lmas edi. Demak, olam odam bilan mazmundordir. Olam uni tashkil etuvchi narsalar bilan birgalikda namoyon bo’ladi. Hech narsasi yo’q olam yo’qlikdir. U mavhum tushuncha, ya`ni abstraksiyadir.
Qadimgi davrlardan buyon odam o’zini anglagach, olamning tarkibiy qismi ekanligini tushuna boshladi. Dastlab, uning hayotini ta`minlovchi tirikchilik vositalarining ahamiyatini tushunib etdi va ularni e`zozlash, avaylab-asrash tuyg’usi shakllana boshladi.
Shu tufayli, olam asosida yotuvchi to’rt elementni: havoni, suvni, tuproqni va olovni muqaddaslashtirish singari G’oyalar vujudga keldi hamda olam tug’risidagi sodda kosmologik qarashlar paydo bo’lgan. Ayrim kishilar odamning tirikchiligini ta`minlovchi narsalarni odam uchun, uning yashashi uchun hudo tomonidan yaratilgan ne`matlar deb bildi. Bunday qarashdan olam odam uchun yaratilgan degan ma`no kelib chiqadi. Aslida qanday? Bu falsafiy muammodir.
Olamda odam yashashi uchun qulay bo’lgan sharoit bo’lmasa-chi? Odamlar qahraton sovuq hukmronlik qiladigan doimiy muzliklar bag’rida ham, har doim issiqlik taftidan qovjirab yotuvchi issiq o’lkalarda ham yashashadi-ku. Har bir joyda odam o’ziga qulay sharoit yaratib olishga intiladi.
Odam hayvonlardek tabiatdagi bor narsalardan oziqlanish bilangina chegaralanib qolmasdan, ularni o’ziga moslashtirishga, sovuq bo’lsa — isitishga, hom bo’lsa - pishirishga, issiq bo’lsa — sovutishga intiladi. Bu esa odamning olamga moslashishga intilishi oqibatidir. Ya`ni, olamni odam o’ziga, o’z ehtiyojlariga moslashtirishga intilib kelgan. Shu tarzda odam ham, olam ham takomillashib, er yuzi o’ta «honakilashtirilgan» olamga aylangan.
Umuman, Siz olam deganda nimani tushunasiz?
Olam, eng avvalo, tor ma`noda bu odam yashaydigan joy. Aslida odamzod va hayvonot olami, o’simlik va hasharotlar dunyosi, jismoniy, ruhiy, ma`naviy olam va boshqa shu singari ko’plab tushunchalar bor. Ular dunyoda mavjud bo’lgan narsa va hodisalar nomi bilan ataladi. Masalan, odamning ruhiy olami uning bilim, tajriba va hayolotini o’z ichiga oluvchi o’ta keng qamrovli tushunchadir. Bunda biz olam odam yashaydigan joy, degan ma`noga qaraganda yanada kengroq mazmunga ega bo’lamiz.
Nimaiki mavjud bo’lsa, ularning hammasi birgalikda siz bilan biz mansub bo’lgan dunyoni ifodalaydi. Ammo tabiat, jamiyat va inson tafakkurining asosida yotuvchi va ularni birlashtiruvchi shunday bir umumlashtiruvchi tushuncha ham borki, u ob`yektiv olamning mazmunini ifoda etadi. Bunday tushuncha haqidagi tasavvurlar butun fan tarixi mobaynida rivojlanib kelgan. Dastlab, bu umumlashtiruvchi tushuncha, narsalarning asosida nima yotadi, degan nuqtai nazardan kelib chiqib, substansiya (lotincha, substantia — nimaningdir asosida yotuvchi mohiyat degan ma`noni beradi) deb ataldi.