Garmonoidlar. Prostaglandinlar va ularning biologik ahamiyati

Prostaglandinlarning organizmda o’zgarishidagi holatlar.

• 
  Juda ko'p prostaglandinlar bo'lsa nima bo'ladi?
  Prostaglandinlarning yuqori darajasi shikastlanish yoki infektsiyaga javoban hosil bo'ladi va qizilo'ngach, shish, og'riq va isitma belgilari bilan bog'liq yallig'lanishni keltirib chiqaradi. Bu tananing oddiy davolanish jarayonining muhim qismidir.
  Ammo, bu tabiiy javob ba'zan prostaglandinlarning ortiqcha va surunkali ishlab chiqarilishiga olib keladi, bu esa kiruvchi yallig'lanishni keltirib chiqaradigan bir necha kasalliklarga olib kelishi mumkin.
  
• 
  Bu shuni anglatadiki, siklooksigenaz-2 ni maxsus blokirovka qiluvchi vositalar artrit, og'ir hayzli qon ketish va og'riqli hayzlik kramplari va saratonning muayyan turlari, jumladan kolon va ko'krak saratoni kabi kasalliklarni davolash uchun ishlatilishi mumkin. Tsiklooksigenazlar haqida yangi kashfiyotlar olib borilmoqda, bu esa siklooksigenaz-2 nafaqat kasallik uchun javobgar emas, balki boshqa funktsiyalarga ham ega ekanligini ko'rsatadi.
  Aspirin va ibuprofen kabi yallig'lanishga qarshi preparatlar siklooksigenaza fermentlarining ta'sirini blokirovka qilib, prostaglandin darajasini kamaytiradi. Bu dorilar yallig'lanish alomatlarini yengish uchun ishlaydi. Aspirin ham tromboksan ishlab chiqarishni bloklaydi va yurak xastaligi bilan og'rigan bemorlarda istalmagan qon pıhtının oldini olish uchun foydalanish mumkin.
  
• 
  Agar prostaglandinlar juda oz bo'lsa, nima bo'ladi?
  Ishlab chiqarilgan prostaglandinlar ma'lum sharoitlarda tanadagi prostaglandin darajasini oshirish uchun ishlatilishi mumkin. Masalan,prostaglandinlarni qo'llash istalmagan homiladorlik holatida homiladorlikning oxirida yoki abortdan foydalanishga olib kelishi mumkin. Ular yangi tug'ilgan chaqaloqlarda tug'ma yurak kasalligi, oshqozon yarasi, glaukoma va konjenital yurak kasalliklarini davolash uchun ham ishlatilishi mumkin. Prostaglandinlarning qanday ishlashini tushunishdagi qo'shimcha yutuqlar bir qator shartlar uchun yangi davolashlarga olib kelishi mumkin.
  

3. Prostaglandinlarning organizmga tasiri

Prostaglandinlar –gormonsimon ta’sir etadigan C₂₀ - poliеnli yog’ kislotalari hosilalari bo’lib, siklopеntеn halqasini saqlaydilar. Eritrositlardan tashqari hamma to’qima va hujayralarda hosil bo’ladi. 
Yashash muddati juda qisqa, ta’sir etayotgan to’qimani o’zida sintezlanadi. – To’qima gormonlaridir. 
Tarkibiga qarab prostaglandinlar bir necha tipga bo’linadi; A,B,C,D,E,F,G,H.
Prostaglandinlarning har bir tipi bir nechta seriyaga bo’linadi (PGE₁, PGE₂, PGE₃) – qo’shbog’lar soniga qarab. Bundan tashqari OH–gruppani va siklopentan halqasini orientatsiyasiga qarab α, β- idekslari kiritiladi
(PGE_2α).Tabiiy prostoglandinlar α – konfiguratsiyaga ega.
Prostaglandinlarni sintezi uchun boshlang’ich modda bo’lib C _20:3 (gomo γ-linol ), C _20:4 - araxidon kislota, C _20:5 - ekozopentayen kislotasi ishlatiladi. Bu kislotalar ovqat bilan kiradigan linol kislotasidan hosil bo’ladi. Ularning hosil bo’lishi yuqoridagi jadvalda va quyidagi sxemada keltirilgan: PGA izomeriyasi → PGB, PGC
linolkislota→araxidonkislota→fosfogliterid→araxidkislota→lipoksigenaza 
↑ ↓ 
ovqat (leykositlarda)→leykotrienlar 
↓ LT A,B,C,D,E ( siklik emas)
siklooksigenaza (prostaglandinsintetazalar) 

↓
Endoperoksidazalar(PGJ₂, PGH₂) 

↓
PGE, PGF, PGD, PGH₂, PGJ₂
↓ ↓
PGA TX-tromboksan
Hosil bo’lgan hamma prostoglandinlar bir necha soniyadan 20 daqiqagacha yashaydi. Undan keyin inaktivatsiyaga ucharab siydik bilan chiqib ketadilar.