Gaz kimyosidagi chiqindilarning texnik tasnifi

GAZ KIMYOSIDAGI CHIQINDILARNING TEXNIK TASNIFI
KOMPLEKSLAR
Tilloev Lochin Ismatilloyevich
“Neftni qayta ishlash texnologiyasi” kafedrasi o‘qituvchisi,
Buxoro muhandislik-texnologiya instituti,
O‘zbekiston Respublikasi, Buxoro
E-mail: [e-mail]

Usmonov Xurshidjon Rashid o’g’li
Buxoro muhandislik-texnologiya instituti magistranti,
O‘zbekiston Respublikasi, Buxoro
Elektron pochta: [e-mail]

Xamidov Dilshodjon G'aniyevich
“Neftni qayta ishlash texnologiyasi” kafedrasi o‘qituvchisi,
Buxoro muhandislik-texnologiya instituti,
O‘zbekiston Respublikasi, Buxoro
E-mail: [e-mail]

ANNOTATSIYA
Maqolada gaz kimyosining texnologik jarayonlarida hosil bo'ladigan chiqindilar tasnifi keltirilgan komplekslar: dietanolamin eritmasini kiruvchi moddalardan filtrlash uchun ishlatiladigan faollashtirilgan uglerod aralashmalar, gazlarni quritish uchun seolitlar, piroglarni gidroksidi, katalizator bilan tozalashda hosil bo'lgan sariq moy CRS-31 vodorod sulfidini oltingugurtga aylantirish uchun ishlatiladi, tozalash uchun ishlatiladigan alyuminiy oksidi Siglera-Natta katalizatori qoldiqlaridan polimer eritmasi va polimerlanish zonasida hosil bo'lgan ketonlarni singdirishda ishlatiladigan silikagel chiqindilari, shuningdek, ularning tarkibi haqida olingan ma'lumotlar.
Kalit so'zlar: faollashtirilgan uglerod, seolit, adsorbent, sariq moy, alyuminiy oksidi, katalizator
Ziegler - Natta, silika jeli.

Butun dunyoda chiqindilar muammosi eng dolzarb ekologik muammolardan biriga aylanib bormoqda.Tahlillarga ko‘ra, keyingi yillarda maishiy va sanoat chiqindilarining ko‘payishi sayyoramizning

ekologik barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Bugungi kunga qadar 900 ga yaqin turdagi chiqindilar ro‘yxatga olingan. Jahon chiqindilari har yili 3 foizga oshib bormoqda [4].Atrof-muhitni ishlab chiqarish va iste'mol chiqindilaridan muhofaza qilish tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va ekologik toza mahsulotlarni joriy etish muammolari bilan uzviy bog'liqdir.Asrlar davomida chiqindilarni noto'g'ri boshqarish tabiiy resurslarning o'zgarishiga olib keldi va tabiiy ofatlar ushbu chiqindilarning 80% ni tashkil qiladi. Organik moddalar va ularni qayta ishlash katta miqdorda energiya va energiya tashuvchilarni ishlab chiqaradi. Rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni ko‘rsatadi. Ularning 85 foizi qayta ishlanishi mumkin.Bugungi kunda mamlakatimizda atrof-muhitni muhofaza qilish, aholi salomatligini muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanishga qaratilgan izchil ekologik siyosat olib borilmoqda. Tabiiy resurslar va ekologik xavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha muhim huquqiy, tashkiliy va ijtimoiy-iqtisodiy chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bevosita tartibga soluvchi 15 dan ortiq qonunlar qabul qilindi atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi munosabatlar va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, tabiiy resurslarning ayrim turlaridan foydalanish mexanizmlari va shartlari, shuningdek davlat ekologik ekspertiza, turli tashkil etish muhofaza etiladigan hududlar toifalari va ularning individual rejimlar, shuningdek, o'rnatish tartibini belgilaydigan 30 dan ortiq huquqiy hujjatlar va boshqalar savollar. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2017-yil 21-apreldagi “Davlat boshqaruvi tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi va “Ekalogiya va atrof muhitni muhofaza qilish sohasi” bo’yicha ishlarni amalga oshirish tizimini tubdan takomillashtirish va rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risidagi Farmoni 2017–2021-yillarda bu boradagi ishlar ko’lamini yanada kengaytirishga xizmat qilmoqda [3]. Ushbu maqolada Sho‘rtan gaz-kimyo majmuasida texnologik jarayonlar natijasida hosil bo‘ladigan, o‘zbek olimlari tomonidan kam o‘rganilgan va hozirda o‘rganilayotgan chiqindilar turlari keltirilgan. Sho‘rtan gaz-kimyo majmuasida texnologik jarayonlardagi mahsulotlar ishlab chiqarish bilan birga chiqindilar ham qayta ishlab chiqariladi Bularga quyidagilar kiradi: faollashtirilgan uglerod, ishlatilgan zeolitlar, sariq moy, ishlatilgan CRS-31 katalizatori, alyuminiy oksidi va ishlatilgan silikagel [5, 1]. Faollashtirilgan uglerod chiqindilari. Faollashtirilgan uglerod dietanolamin eritmasini aminlarning parchalanish mahsulotlari, issiqlikka chidamli tuzlar, korroziya mahsulotlari va mexanik moddalardan tozalash uchun ishlatiladi.
aralashmalar (zang, temir sulfid va mayda faollashtirilgan uglerod fraktsiyasi) qurilmada tabiiy gaz aminlarini tozalash. Ushbu komponent har 4 oyda almashtiriladi. Har bir almashinuv 17 tonna ishlatilgan faollashtirilgan uglerod ishlab chiqaradi. Shundan kelib chiqib, yiliga 51 tonna chiqindi hosil bo‘ladi. Faollashtirilgan uglerod (1-rasm). Faollashtirilgan uglerodning turli markalari, ularning tarkibi 2-jadvalda keltirilgan.