Газ саноати хусусида умумий маълумотлар

14.2. Газконденсат конларининг қискача тавсифи
Босим ва ҳароратни тушиши натижасида қатламларда, қудуқ танасида ва ер усти жиҳозларида конденсатни ўтириб қолиши мумкинлиги газконденсат конлари қатлам флюидларининг ўзига хослигидир. Қудуқдан келаётган маҳсулотни кўп фазалиги ва конденсатни имкони борича тўлароқ ажратиш зарурлиги газконденсат конларини ишлатишни хусусиятларидандир. Бундан келиб чиқиб, газконденсат конларини ишлашни лойиҳалаштиришни тоза газ конларини лойиҳалаштиришга нисбатан бир қатор ўзига хос томонлари бор. Шунингдеқ конденсатни ер бағридан тўлароқ олиш нуқтаи-назаридан қатламни оқилона ишлаш шароитларини таъминловчи газконденсат конини ишлашни турли усулларини кўриб чиқиш зарур. Газконденсат кони (уюми) барқарор конденсатни миқдорига қараб қуйидаги гуруҳларга бўлинади:
I - ахамиятсиз миқдордаги конденсатли (10 см3/м гача);
II - кам конденсатли (10-100 см3/м3 гача);
III - ўртача конденсатли (150 - 300 см3/м3);
IV - юқори конденсатли (300 - 600 см3/м3);
V - жуда юқори конденсатли (600 см3/м3 дан юкори).
Барқарор конденсатнинг миқдорига, термодинамик тавсифига, геологик шароитларга, газ ва конденсат заҳирасига, маҳсулдор қатламларнинг кон-геологик тавсифига ва ётиш чуқурлигига, конннинг географик жойлашишига ва бошқа омилларга боғлиқ ҳолда газконденсат конини тоза газ кони каби сўниш тарзларида ёки қатлам босимини сақлаш билан ишлаш мумкин.


14.3. Уюм сўниш тарзларида ишланиши шартларининг тавсифи
Газконденсат конларини ишлаш малакаси кўрсатади-ки, баъзи ҳолатларда конни ишлаш усули масаласи бир йўла ечилади. Газконденсат конини, газ таркибидаги конденсат миқдорига ва унинг қатламда йўқотилишига, қарамасдан, сўниш тарзларида ишлаш шартларини кўриб чиқамиз.
1). Бошланғич қатлам босими. Бошланғич қатлам босимлари конденсатцияланиш босимидан анча юқори бўлган газконденсат конларидан узоқ вақт конденсат чиқиши ўзгаришсиз бўлган газ олиш мумкин. Фақатгина қатламда босим конденсатцияланиш босимига тенг бўлгандан кейингина конденсацияланиш бошланади ва қатламнинг ғовакларида суюқ конденсат пайдо бўлади. Ўз-ўзидан маълумки, конденсат биринчи навбатда кудуқ туби атрофида ажралади. Қатламда босим тушиши билан конденсат ажралиш ҳудуди кенгаяди ва бутун маҳсулдор қатламни ишлатиш кўпайиб борадиган йўқотишлар билан олиб борилади. Бироқ ишлатишнинг биринчи даврида (конденсацияланишдан юқори босимда) жами конденсат қазиб олиш етарли даражада юқори бўлиши мумкин.
2). Уюмнинг ўлчамлари. Агарда газконденсат уюмининг ўлчамлари кичик бўлса, унда маълумки, газни қатламга қайта ҳайдаш натижасида олинадиган қўшимча конденсат ҳайдовчи қудуқларни қазишга ва компрессор станциясини қуришга кетган харажатларни қопламайди. Бундай конлар сўниш тарзларида ишлатилади. Мисол сифатида Зафар газконденсат конини келтириш мумкин (Ғарбий Ўзбекистон, «Шуртаннефтгаз» УШКси). Айтилган фикрлар тектоник бузилишлар туфайли бир қатор бир-биридан ажралган, унча катга бўлмаган ўлчамлардаги блокларга бўлиниб кетган катта конларга ҳам тегишлидир. Кон бўйича конденсатнинг нотекис тарқалиши ҳам сўниш тарзида ишлатилишига сабаб бўлиши мумкин, чунки бу ҳолатда конденсатни бошланғич заҳирасини тўғри баҳолашни ва сув бостириш тизимини танлашни тасаввур қилиб бўлмайди.
3). Қатлам газидаги конденсат миқдори. Қатлам газида юқори қайновчи углеводородларни миқдори камлиги билан фарқ қилган, унча катта бўлмаган потенциал газ заҳирасига эга бўлган газконденсат кони. Бу конлар қоидага биноан енгил, зичлиги юқори бўлмаган конденсатга эга, шунинг учун бундай конларни сўниш тарзларида ишлатишда анчагина юқори конденсат олишга эришилади. Буидай турдаги конлар учун қатлам босимини сақлашдан олинган самара жараённи амалга ошириш билан боғлиқ бўлган харажатларни қоплай олмайди. Шунинг учун бундай конларни сўниш тарзларида ишланади.
4). Геологик шароитлар. Ҳар қандай газконденсат конни ҳам уюмга қуруқ газни қайта ҳайдаш ёки сув ҳайдашни амалга ошириш учун мос геологик шароитларга эга бўлавермайди. Номаъқул геологик шароитларга қатламнинг ўтказувчанлиги ва қабул қилувчанлигини пастлиги, уюмни жойлашиш чуқурлигини юқорилиги, қатламни литодогик таркибйни тезда ўзгарувчанлиги, ёриқликни тарқалишини турлилиги, уюмни алоҳида ажратилган блокларга тектоник бўлинганлиги ва б. киради. Литологик турлилик тезда ўзгарувчан бўлганда ёки ёриқликни тарқалиши бир текис бўлмаганда қуруқ газни қатламга қайта ҳайдаш уюмни таъсир билан етарли даражада қамраш имконини бермайди. Бу эса қуруқ газни тез-тез ёриб ўтишига олиб келади. Уюмни бир-биридан ажратилган кўплаб блокларга бўлувчи тектоник бузилишлар тизимини бўлиши ҳар бир блокда қатлам босимини сақлашни ташкил қилиш учун ҳайдовчи қудуқлар сонини бир қанча кўпайтиришни талаб қилади. Бундай конлар конденсат заҳиралари катта бўлганда ҳам иқтисодий ва технологик нуқтаи-назардан сўниш тарзида ишлатилади.
5) Коллекторларнинг ўтказувчанлиги юқори бўлганда чегара ташқарисидаги сувнинг тазйиқи. Юқори ўтказувчан коллекторли газконденсат конлари. Одатда юқори тазйиқли, фаол чегара сувлари бўлади. Бу уюмларни сўниш тарзида ишлашда сув уюмга киради, уни табиий сув бостиришни келтириб чиқаради, бунинг натижасида қатлам босимини тушиш суръати бир қанча секинлашади, шунининг учун қатлам босимини сунъий сақлашга бўлган эҳтиёж йўқолади.