Газламаларни буяш ва гул босишга тайёрлаш

3.5.1. Gul bosish jarayonida karboksimetilsellyuloza va poliakrilatlar asosida 

aralash quyuqlovchilar olish 

        Gul  bosish  bo’yog’i  komponenetlarini  qo’shish  tartibi  oldingi  variantda 

keltirilgandek  bo’lib,  yagona  farqi  bo’yoq  va  mochevina  eritmasi  tarkibida 

avvaldan  kuchsiz  oksidlovchi  saqlovchi  –  lutigol  quyultiruvchiga  kiritiladi.  Gul 

bosgandan keyin mato quritiladi, 10 daqiqa davomida bug’lantiriladi va yuqorida 

ko’rsatilgan    tartibda  yuviladi.  Quyultiruvchi  sifatida  natriy  alginat,  KMS  ( 

yog’och  sellyulozasidan),  KMS  (VOTP  dan)    va  natriy  alginat+  KMS  (  VOTP) 

50:50  nisbatda  ularni  ishlatdik.  Jadvaldan  ko’rinib  turibdiki,  eng  yaxshi  natijalar 

natriy  alginati  va  KMS  asosidagi  Quyultiruvchi  aralashmasi  ishlatilganda 

kuzatiladi.  Biroq  keltirilgan  konturning  aniqlik  ko’rsatgichlaridan  ko’rish 

---

 

 

 

76 

mumkinki,  yog’och  sellyulozasidan  va  to’qimachilik  chiqindilaridan  olingan 

KMS  lar amalda deyarli  farq qilmaydi.  Bundan tashqari bosilgan  namunalardagi 

bo’yoqning  gul  bosish  bo’yog’iga  fiksatsiyalash  usuliga    va  quyuqlashtiruvchi 

tabiatiga  bog’liq  fizik-  mexanik  ta’sirlarga  barqarorligi  analizi  o’tkazilgan. 

Barcha olingan natijalarni diqqat bilan o’rganib chiqib, qog’oz tolali matoga aktiv 

bo’yoqlar  bilan  rasm  bosishning  oson  termofiksatsion  usuli  o’rniga  ancha  qo’l 

keluvchi  quyuqlashtiruvchilardan    KMS  va  natriy  alginat  asosidagi  aralashmali 

quyultiruvchini  tanlab  olishni  tavsiya  etamiz.  Gul  bosishda  eng  yaxshi  natijalar   

KMS  va  natriy  alginat    asosidagi  aralashmali  quyuqlashtiruvchi    ishlatilganda 

kuzatiladi.  Jadvaldan  ko’rinadiki,  to’yingan  bug’  muhitida  aktiv  bo’yoqlarning 

fiksatsiyasi    ularning  gidrolizi  natijasida  qiyinlashadi.  Sezilarli  yaxshi  natijalar 

issiqlik  bilan  qayta  ishlash    davomiylikni  bir  vaqtda  qisqartirish  orqali  aktiv 

bo’yoqlarni yuqori temperaturali fiksatsiyalash usullarini ( bug’lantirish 10 minut, 

termofiksatsiyalash 2 minut) beradi. 

               Biroq keltirilgan konturning aniqlik ko’rsatgichlaridan ko’rish mumkinki, 

yog’och sellyulozasidan va to’qimachilik chiqindilaridan olingan KMS lar amalda 

deyarli farq qilmaydi.Tajriba  va tadqiqot natijalari 3.11- jadvalda ko’rsatilgan.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Jadval 3.11. 

Gul bosish bo’yog’iga  fiksatsiyalash usuli va quyultiruvchi 

tabiatining ta’siri 

Gul bosish 

bo’yog’ining 

Quyulti 

ruvchi 

Bosilgan rasmning 

konturlarini aniqligi 

Bo’yoqning fizik-mexanik 

ta’sirlarga barqarorligi 

---

 

 

 

77 

fiksatsiya-

lash usuli 

Rasm 

maydon

i, mm 

Kontur 

aniqligi % 

Sovunga 

Quruq 

ishqa-

lanishga 

Nam 

ishqa-

lanishga 

Bug’latish 

usuli 

Natriy 

alginat, 

KMS, 

natriy 

alginat+

KMS

 

767  

780  

780  

 793 

87,7  

89,2  

89,2  

90,6 

5/5/5  

5/4,5/5  

5/5/5   

5/5/5 

5/5  

5/5  

5/5    

5/5 

5/4  

5/4  

5/4    

5/3 

Termofiksats

iya usuli 

Natriy 

alginat 

KMS, 

natriy 

alginat

+KMS 

806 

806 

806 

804 

92  

92  

92  

 95 

5/4, 

5/5  

5/4, 

5/5  

5/5/5    

5/5/5 

5/5  

5/5  

5/5   

5/5   

4/4,5  

5/5  

5/5    

5/4 

 

                    

Yildan–yilga  gul  bosilgan  matolarni  ishlab  chiqarish  sanoati  rivojlanib 

bormoqda.  Bo’yash  vositalarining  qancha  sarflanishi  ishlab  chiqariladigan 

matoga  nisbatan  aniqlanadi.  Birinchi  navbatda  pigmentlar  ishlab  chiqarish,  

ikkinchi  o’rinda  aktiv  bo’yoqlar,  uchinchi  o’rinda  dispers  bo’yoqlar.    Aktiv 

bo’yoqlar  matoning  yuqori  darajada  bo’yalganligi  va  ranglarning  yorqinligini 

shu  bilan  birgalikda  matolar  sifatli  va  yuvilib  ketmaydigan  ranglar  bilan 

bo’yalganligini ifodalaydi.  

Aktiv  bo’yoqlarni  quyuqlashtiradigan  modda  sifatida  alginat  natriy, 

manuteks  va  kraxmalefiri  (emprint,  monagum)  ishlatiladi.  Natriy  alginatdan 

foydalanishda,  aktiv  bo’yoqlar  bilan  gul  bosilganda  matoda  gul  bosilgan 

joyining  yumshoqligini  ta’minlaydi,  bo’yoqning  fiksatsiya  darajasini  oshiradi. 

Biroq  ishlab  chiqarishdagilarni  alginatli  quyuqlashtiradigan  modda  kamida 

ikkita sababga ko’ra qoniqtirmaydi.Bular: qimmat va qattiqlik qatlamiga va pH 

ga sezgirligidir. Shuningdek, efirli kraxmal asosidagi  import ishlab chiqarilgan 

quyultiruvchi  modda  keng  foydalaniladi.Ular  ―solvitoza  C-5‖,  ―emprint  CE‖  , 

―monagum‖ va boshqalar.  

---

 

 

 

78 

Ma’lumki,  paxta  tolali  matolarga  gul  bosishda  aktiv  bo’yoqlar  bilan  birga 

quyultiruvchilar sifatida gidroksil guruhi saqlovchi birikmalar, xususan, kraxmal 

kabi  preparatlarni  ishlatish  mumkin  emas,  sabab  bo’yoq  bir  vaqtning  o’zida  

ham tola, ham kraxmal bilan ta’sirlashishi mumkin.  

     Natijada  gul  bosilgan  matoning  yuvilishi  qiyinlashadi,  bo’yoqning 

fiksatsiyalanish  darajasi  pasayadi,  bosma  bo’yoq  matoda  qattiqlashadi  va 

bo’yoq ko’p sarflanadi. [58]