Generator datchiklari

Generator datchiklari
Generator datchiklarida bevosita sezgir elementlar kirish signali (x) chiqish signaliga (u) o’zgartiriladi. Ushbu o’zgartirish kirish signali energiyasi hisobiga bo’ladi va chiqish signali elektr yurituvchi kuch ko’rinishida hosil bo’ladi. Bu turdagi datchiklar juda sodda tuzilgan bo’ladi va qo’shimcha energiya manbaisiga ega bo’lishi shart emas.
Generator datchiklari induksion, fotoelektrik, p’ezoelektrik va termoelektrik datchiklari (termoparalar) guruxiga bo’linadi.
Induksion datchiklar
Induksion datchiklarning ish prinsipi elektromagnit induksiya qonuniga asoslangan bo’ladi, ya’ni magnit oqimi o’zgartirilayotgan konturda EYUK ҳosil bo’ladi:
Induksion datchiklar 3 hil ko’rinishga ega: 1. Cho’lg’amli 2. Ferromagnit detali xarakatlanuvchi 3. Тaxogeneratorli
Induksion datchiklar qishloq va suv xo’jaligi sohasida keng qo’llaniladi. Don o’rish kombayni bunkeri og’irligini induksion datchiklar orqali uzluksiz nazorat qilish sxemasi 1-rasmda keltirilgan.
Uning ishlash prinsipi quyidagicha: Bunkerni (1) donni to’lishi va uning og’irligini o’zgarishi natijasida prujina (2) siqiladi. Magnitlanmagan po’lat o’zak (3) ketma-ket ulangan cho’lg’amlardan (W₁ va W₂ ) iborat g’altak (4) ichida xarakatlana boshlaydi. Bu ikkita cho’lg’amlar ko’prik sxemaning (5) ikki qo’shni yelkasini tashkil etadi. Sxemadagi ko’prikning bitta diagonaliga o’lchov asbobi ulangan, ikkinchisiga esa maxsus ta’minlash blokidan o’zgaruvchan kuchlanish uzatiladi.



1-rasm. Don o’rish kombayni bunkeri og’irligini induksion datchiklar orqali uzluksiz nazorat qilish sxemasi


Fotoelektrik datchiklar
Fotoelektrik datchiklar guruxiga kiruvchi fotodiodlar va ventilli fotoelementlarning ish prinsipi ichki fotoeffekt hodisasiga asoslangan bo’ladi. Ichki fotoelektrik effekt urug’lik oqimi ta’sirida erkin elektronlar o’zining energetik holatini o’zgartirib, moddaning o’zida qolishi xodisasi bilan xarakterlanadi. Bunda modda ichida ko’cha oladigan erkin zaryadlar hosil bo’ladi. Erkin zaryadlar modda ichida ko’chganda fotoelektr yurituvchi kuchlarni hosil qiladi (ichki fotoeffektli fotoelementlar shu prinsipda qurilgan) yoki elektr o’tkazuvchanlikni o’zgartiradi (fotoqarshiliklar shu prinsipda qurilgan).
Ichki fotoeffektli fotoelementlar ko’pincha ventilli fotoelementlar deb ataladi. Selenli fotoelementlar eng ko’p tarqalgan fotoelementlar hisoblanadi. Selenli fotoelementning tuzilishi va sxemasi 2, a-rasmda, uning xarakteristikasi esa 2., b-rasmda ko’rsatilgan.
Element (2,a-rasm) yupqa oltin qatlami 1, berkituvchi qatlam 2, selenli qatlam 3 va po’lat taglik 4 dan iborat. Selenning oltin bilan chegarasida berkituvchi qatlam hosil bo’ladi; bu qatlam detektorlik xususiyatiga ega bo’lib, yorug’lik oqimi bilan urib chiqarilgan elektronlarning orqaga qaytishiga imkon bermaydi. Yorug’lik oqimi oltin qatlamidan o’tib, ventilli fotoeffekt hosil qiladi, shunda elektronlar yoritilgan qatlamdan yoritilmagan (izolyatsion berkituvchi qatlam bilan ajratilgan) qatlamga o’tadi.

Ф
1
2
3
4

а) б)

2-rasm. Fotoelement va uning tavsifnomasi.