Genetikada ehtimolliklar

Ehtimollik qonunlarini diduragay chatishtirishda 
tatbiq qilish 
Bitta genning irsiylanishi masalalarida Pennet katakchasi qulaylik jihatidan 
ehtimolliklarni toʻgʻridan toʻgʻri hisoblash usuli bilan bir xil. (Ammo vizual 
usullarni afzal bilsangiz, toʻgʻridan toʻgʻri hisoblash sizga oson emas, 
aksincha, qiyin ham tuyulishi mumkin.) Lekin ikki yoki undan ortiq genlar 
haqida gap ketganda, ehtimolliklar Pennet katakchasidan koʻra birmuncha 
afzalroqdir. 
Misol uchun, BbCc genotipli ikkita itni oʻzaro chatishtirib koʻramiz. 
Bunda B allel qora yungni (b esa sariq) hamda C dominant allel tekis (c esa 
jingalak) yungni ifodalaydi. Ikkala gen oʻzaro mustaqil irsiylanib, jinsga 
birikmaganligini eʼtiborga olgan holda tugʻilgan avlodlar 
orasida BbCc genotipli kuchukchalar ulushini qanday topish mumkin? 
Buni topishning bir usuli 161616 katakli Pennet katakchasini chizish. Ikkita 
gen boʻyicha chatishtirish oʻtkazayotganimizda Pennet katakchasidan 
foydalanish maʼqul qarordir. Bunga muqobil ravishda toʻrt katakli Pennet 
katakchas
i hamda ehtimolliklarni koʻpaytirish qoidasidan biroz foydalanib 
ham koʻzlangan maqsadga erishish mumkin. Bu holatda biz yuqorida 
berilgan savolni ikkita soddaroq savol koʻrinishida ifodalaymiz: 
1. Bb genotipni olish ehtimoli qanday? 
2. Cc genotipni olish ehtimoli qanday? 
Tugʻiladigan kuchukcha BbCc genotipga ega boʻlishi uchun yuqoridagi ikkita 
holat yuz berishi kerak: u Bb va Cc allellarni bir vaqtda qabul qilishi zarur. 
Bu ikkala hodisa bir-
biridan mustaqil, chunki genlar oʻzaro mustaqil holatda 
irsiylanadi (bir-
biriga oʻzaro taʼsir koʻrsatmaydi). Bundan har bir genetik 
hodisaning ehtimolligini hisoblaymiz, bizni qiziqtirayotgan (BbCc) genotipni 
yuqoridagi ikkita allel ehtimolliklarini oʻzaro koʻpaytirib topish mumkin. 

---

Diduragay chatishtirishda 2X2 Pennet katakchasi hamda ehtimolliklarni 
koʻpaytirish qoidasidan foydalangan holda genotiplar ulushini qanday topish 
koʻrsatilgan diagramma. 
Yuqori panel: 
Savol: ikkita BbCc genotipli it 
oʻzaro chatishtirilganda BbCc genotipli 
avlodlar hosil 
boʻlishining ulushi qancha? 

---

Quyi panel: 
Yechim: BbCc ehtimolligi = (Bb ehtimolligi) x (Cc ehtimolligi) 
Yung rangi 
boʻyicha Pennet katakchasi: