Geo graf iya

suvni 
o‘tkazmaydigan 
jinslar 
-
suvni o‘tkazmaydigan yoki juda sekin 
o‘tkazadigan tog‘ jinslari: gil, granit, 
m arm ar va b.
suvni o‘tkazuvchi jinslar - suvni 
singdirib o‘tkazuvchi tog‘ jinslari: shag‘al, 
qum, ohaktosh, bo‘r va b.
suvning dunyoda aylanishi — Quyosh 
issiqligi natijasida okean va dengizlar- 
dan suv bug‘lanib, ularni shamol quruq- 
liklarga olib borishi hamda quruqlikda 
yog‘in bo‘lib yog‘ib, yana okean va 
dengizlarga oqib kelishi.
Тabiat - butun atrofimizni o‘rab olgan 
tabiiy borliq.
Тabiat kompleksi — tabiatning o‘zaro 
ta’sir etib, yagona tabiiy tizim hosil qi- 
luvchi komponentlari, ya’ni tog‘ jinslari, 
relyef, iqlim, suvlar, tuproq, o‘simlik va 
hayvonot dunyosining uyg‘unligi. Har xil 
kattalikda bo‘ladi: geografik qobiq, geo- 
grafik mintaqa, tabiat zonasi va b.
Тabiat komponentlari — tog‘ jin s­
lari, iqlim, 
suvlar, tuproq, 
o‘simlik, 
hayvonot dunyosi. Bular birgalikda tabiat 
kompleksini hosil qiladi.
Т а Ы а ^ muhofaza qilish — tabiatni 
toza tutish, saqlash va boyitish uchun 
qilinadigan barcha ishlar (tadbirlar).
Тabiat zonasi (geografik zona) —  
geografik m intaqalar doirasida Quyosh 
issiqligi va havo namligi ta’sirida o‘sim- 
liklari, hayvonot dunyosi va tuproqlari 
bir-biridan farq qiluvchi hududlar.
Тashqi kuchlar (ekzogen kuchlar) —  
Quyosh nuri, issiqligi, og‘irlik kuchi, suv, 
shamol va organizmlar. Bular ta’sirida 
qattiq tog‘ jinslari nuraydi, maydalanadi, 
bir joydan boshqa joyga ko‘chadi, tog‘lar 
pasayadi, chuqurliklar to‘ladi, yer yuzasi 
tekislanadi.
Тektonik ko‘l — ko‘l suvi to‘ldirgan 
chuqurlik, botiq tektonik yo‘l (Yerning
ichki kuchlari ta’sirida) bilan hosil bo‘lgan 
bo‘lsa, tektonik ko‘l deyiladi.
Тog‘la r 
—
Yer po‘stining 
dengiz 
sathidan 500 m dan baland bo‘lgan 
notekisliklari. Tog‘lar burmali, palaxsali, 
burmali-palaxsali bo‘ladi.
^ o p i k iqlim — tropik geografik keng- 
liklarning yil bo‘yi issiq bo‘ladigan iqlimi.
Т ro p ik m in taq a — Yerning shimoliy 
va janubiy yarim sharlarida 20°-30° keng- 
liklar orasidagi geografik mintaqalar. 
Cho‘l, chala cho‘l, savanna va tropik 
o‘rmonlar bor.
^ o p i k chiziqlar — ekvatordan shimol 
va janub tomonlarda 23,5° kengliklar- 
dan o‘tkazilgan parallel chiziqlar. Bu 
kengliklarda Quyosh bir yilda bir m arta 
(yozda, Shimoliy yarimsharda 22-iyunda, 
Janubiy yarimsharda 22-dekarbda) tush 
vaqtida qoq tepaga - zenitga keladi.
Т roposfera — atmosferaning eng past- 
ki qatlami. Qalinligi 8-9 km dan 17 km 
gacha. Ob-havodagi barcha harakat va 
o‘zgarishlar shu qatlamda bo‘ladi.
^ m a n — havo soviganida yer yuzasi 
ustidagi namga to‘yingan havodagi suv 
bug‘laridan hosil bo‘ladigan juda mayda 
suv tomchilari.
^ p r o q — yer yuzasida joylashgan, 
unumdorlik xususiyatiga ega bo‘lgan 
g‘ovak tog‘ jinslari. Tarkibida chirindi 
va m inerallar qancha ko‘p bo‘lsa, tuproq 
shuncha unumdor bo‘ladi.
^ ‘g‘on ko‘l — tog‘ qulashi, vulqon 
lavalari, m uzlik morenalari va boshqalar 
daryo vodiysini to‘sib qolishi natijasida 
hosil bo‘lgan ko‘llar. Masalan, Pomir 
tog‘laridagi Sarez ko‘li.
u fq — ochiq, tekis, keng joyda kuza- 
tuvchiga 
osmon 
gumbazi 
bilan yer 
yuzasi tutashgandek ko‘rinadigan aylana 
shakldagi chiziq.
v o h a — cho‘l, chala cho‘l, dashtlarda 
aholi suv chiqarib, obod qilgan ekinzorlar, 
bog‘lar bilan qoplangan yerlar. 
v u lq o n — Yer po‘stida tektonik hara-

---

Q edurtm _uz
katlar natijasida hosil bo'lgan yoriqlardan 
yer yuziga lava, qaynoq gaz, suv bug‘lari, 
toshlar, kul otilib chiqishi va ulardan hosil 
bo‘lgan tog‘lar.