Geoekologiya asoslari va tabiatdan foydalanish

Nazariya
  – bilimning biron-bir sohaga oid g‘oyalar tizimi yoki 
voqye lik qonuniyatlari va undagi muhim aloqalar haqida bir butun 
tasavvur beradigan bilim shakli.
A. 
Rafikovning «Geoekologik muammolar» (1997) nomli 
kitobida tabiat va jamiyat o‘rtasida yuzaga kelgan zamonaviy 
ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarning geoekologik jihatlari ochib 
berildi. Unda Markaziy Osiyo, xususan, O‘zbekiston misolida, 
geoekologik muammolarning paydo bo‘lishi va shakllanishi 
ko‘rsatib o‘tildi. Global, mintaqaviy va mahalliy geoekologik 
masalalar tabiiy geografik nuqtayi nazaridan baholandi.
Fikrimizcha
2
«Geoekologiya»ni
– «Geografik ekologiya» 
ekanligini isbotlovchi aniq bir holatga, aytish mumkinki ak-
siomaga mutaxassislar o‘z e’tiborlarini qaratishlari lozim. 
Umume’tirof etilgan «Ekologiya»ning eng katta obyek-
ti
– ekosfera, ya’ni Yer planetasida tirik mavjudotlarning ya-
shash makonini qamrab oluvchi qobiq yoki megaekotizim. 
«Geografiya»ning obyekti esa
– geosfera, ya’ni Yer planeta-
sining geografik qobig‘i yoki megogeotizim. Geografik qobiq 
ekosferaning eng faol o‘ziga xos qatlamidir.
Ekotizimlarni «Geologiya»ga to‘laligicha qo‘llab bo‘lmaydi, 
chunki Geologiyaning obyekti Yer po‘sti va Yer
3
. Yer po‘sti 
yerning tirik organizmlar kirib bormagan, ya’ni biosferadan 
pastdagi quyi qatlamlariga tushib boradi. Bu esa geologiya 
obyektining biosfera, jumladan, ekosfera doirasidan chiqib keti-
shi demakdir va shuning uchun ham Yer po‘sti ekologik fanlar 
obyekti bo‘la olmaydi. Ha, olimlar organizmlarni 7–8 km ga-
2 
Nigmatov A., Shomuratova N. Geoekologiyaning nazariy asoslari // Geografiya 
fanining dolzarb nazariy va amaliy muammolari. – T., 2006. – 12 – 15-b.
3 
Dolimov T.N., Troitskiy V.I. Evolutsion geologiya. – T.: «O‘zMU nashriyoti», 
2005. – 512 b.

---

8
cha chuqurlikda, neft va gaz tarqalgan organik dunyo qoldiqlari 
topilgan qatlamlarda uchratmoqdalar. Lekin geologiya obyekti 
ushbu foydali qazilma qatlami bilan chegaralanib qolmaydi-ku! 
Agar «Geologiya»ning ekologik jihatlarini organizmlar tarqal-
gan chegaralar doirasida tadqiq qilmoqchi bo‘lsak, unda qan-
daydir o‘zga atamalarni qo‘llash kerak. Masalan, «Neft qatlam-
lari ekologiyasi», «Gaz qatlamlari ekologiyasi» va h.k.