Geog 1 (38-янги). p65

18- rasm. Janubiy Amerikadagi milliy bog‘lar.

---

99
SHIMOLIY AMERIKA
43- §. Geografik o‘rni, o‘rganilish
tarixi, geologik tuzilishi, foydali
qazilmalari. Relyefi
Asosiy xususiyatlari. Dunyodagi eng katta oroli bor mate-
rik (Grenlandiya, 2,2 mln kv km), eng katta arxiðelag shu ma-
terikda (Kanada Arktikasi), eng chuqur darasi (Kolorado kan-
yoni 2 km ga yaqin, uzunligi 446 km), eng uzun g‘ori (Flint-
Mamont, 500 km), eng go‘zal va maftunkor sharsharasi bor
(Niagara, bir yilda 10 mln sayyoh keladi), eng baland suv
qalqishi bo‘ladi (Fandi qo‘ltig‘i, 18 m), eng uzun vodiy muz-
ligi bor (Alyaskada, 145 km).
Geografik o‘rni. Shimoliy Amerika G‘arbiy va Shimoliy ya-
rimsharlarda joylashgan. U boshqa materiklarga nisbatan qutb
tomon uzoq cho‘zilgan. Materikning shakli Janubiy Amerika
singari uchburchakni eslatadi. Kattaligi jihatidan uchinchi
o‘rinda turadi.
Materik qirg‘oqlarini 3 ta okean suvlari yuvib turadi. Janubda
Panama bo‘yni orqali (eng tor joyi 48 km) Janubiy Amerika
bilan tutashgan. Yevrosiyodan Bering bo‘g‘izi (kengligi 85 km)
orqali ajralib turadi.
O‘rganish tarixi. X asrning oxirida norman Erik Rauda (Mal-
la) Grenlandiyani, materikning shimoli-sharqiy qismini o‘r-
gandi. Jon Kabot Nyufaundlend orolini va Labrador yarimoroli
qirg‘oqlarini kashf etdi. XVII asrda G. Gudzon, A. Makkenzi va
boshqalar materikning sharqiy va shimoliy qismlarini o‘rga-
nishdi. XX asr boshida R. Amundsen birinchi bo‘lib mate-
rikning shimoliy qirg‘oqlari bo‘ylab suzib o‘tdi va Shimoliy
magnit qutbining geografik o‘rnini aniqladi. 1732- yilda rus say-
yohlaridan I. Fyodorov va M. Gvozdev materikning shimoli-
g‘arbiy sohillarini o‘rgandi. Aleut orollari va Alyaska sohillarini
o‘rganish va xaritaga tushirish ishlarini V. Bering, A. Chiri-

---

100
kovlar bajarishdi (1741- y.). Savdo-sotiq ishlarini yo‘lga qo‘-
yishda G. Shelexovning xizmatlari katta bo‘ldi. O‘sha paytda
Shimoli-g‘arbiy Amerikani Alyaska deb atashgan. U 1798- yilda
ruslar tomonidan monopoliyaga aylantirilgan va „Rus Ameri-
kasi“ nomi bilan atala boshlangan. 1867- yilda Alyaska AQSHga
sotib yuborilgan.