Geografik kobi kning tarkibi va tuzilishi darajalari

3.8. Geografik kobi kning yaxlitligi va bir butunligi.

Geografik kobi k ka modda va enyergiyaning xilma-xil harakati uning hamma qismlarini yaxlit bir butun tizimga bog’laydi. Mazkur tizimning bir qismini u’zgarishi uning bosh ka hamma qismlarini u’zgarishiga olib keladi. Masalan, agar Antraktida muzlari yertitilsa, Dunyo okeani sathi 60m. ga ku’tariladi. Bir paytning u’zida Yer yuzasida issi klik va namlikning almashinishini, daryo yeroziyasining surati va bosh ka jarayonlarni hosil bu’lishida u’zgarishlar ru’y byeradi.

Agar biron joyda i klim u’zgarsa, shu joydagi hamma narsa: tupro k va u’simliklar, u’simliklar bilan bog’li k ravishda hayvonot dunyosi, suvlar, nurash jarayonlari, tash ki (ekzogen) kuchlar tasirida relef hosil bu’lish jarayonlari va bosh kalar albatta u’zgaradi. Hamma geotarkiblarning u’zaro tasiri mazkur tarkiblarni bir butun yagona moddiy tizimga birlashtirib turadiki, bunda hamma tarkibiy qismlar bir-biriga bog’li k va bir-biriga tasir etadi. Bu tizimning bir butunligi shu kadar mustahkam va shu kadar umumiyki, geografik kobi kning biron-bir qismi u’zgarsa bas, shundan su’ng kolgan barcha qismlar ham u’zgaradi. Butun tizimning u’zgarish mi kyosi ayrim tarkibiy qismlarning yoki mazkur tarkibiy qismlarni tashkil etgan elementlarning u’zgarish mi kyosiga bog’li k. CHu’lda xurmozorlarning paydo bu’lishi xurmozorlardagi tabiiy jarayonga tasir etsa ham, chu’lning umumiy landshaftini u’zgartira olmaydi.

Tu’rtlamchi davr muzliklari Yer yuzasidagi butun kuru klikning uchdan bir qismini koplanganligidan, u yerlarda katta izlar koldirgan. Ammo turli geotarkiblarning u’zaro tasir etish ku’lamining bunday u’zgarib turishi geografik kobi kning bir butunligi tu’g’risidagi koidani hech inqor etmaydi.

Geografik kobi kdagi modda va enayergiyani o kimi tabiiy geografik vo kea va jarayonlarni fazoda tartibli joylanishida ham muhim ahamiyat kasb etadi. Tupro k turlari, geografik minta ka va zonalar malum bir qonuniy tizimda joylashgan. Ularning bunday tizimli joylashishi Atmosfera va okean haraktlari bilan chambarchas bog’li k.

Demak, havo va suv bosh ka moddalar o kimi hamda issi klik o kimi geografik kobi kninig turli qismlarini yaxlit va bir butun kilib bog’laydigan yu’l bu’lib hisoblanadi.

Geografik kobi kda moddalarning aylanib yorishi ham geografik kobi kning bir butunligini va yaxlitligini taminlaydi. Ekvatorda yo qoriga ku’tarilgan havo yer yuzasidan ancha yo qorida karshi passatlar shaklida tropiklar tomon o kadi u yerda pastga tushib, passatlar shaklida ekvatorga kaytib boradi. Okean o kimlari tufayli suv aylanib harakat kiladi. Okean o kimlari shimoliy yarim sharda soat mili yu’nalishiga karama- karshi o kadi. Suv havzalari yuzasidan, tupro k va u’simliklardan bug’langan suv Atmosferaga chi kadi unda tu’yinish holatiga keladi va Yer yozasiga yog’in sifatida yana kaytib tushadi. Mavjudotlar nafas olish va ktida yotilgan kislorod fotosintez jarayonida yana Atmosferaga u’tadi. U’simlik ozu kani tupro kdan oladi, u’simlik halok bu’lgandan su’ng parchalanish jarayonida ozu kalar yana tupro k ka u’tadi. Ammo moddalar aylanma harakatining oxirigi bos kichi hech kachon daslabki bos kichga u’xshamaydi. Masalan, u’simlik tupro k ka undan olgan moddadan ko’pro k modda byeradi, chunki u’simlikning organik massasi ildizi or kali tupro kdan kelgan elementlardan emas, balki asosan Atmosferadagi karbonat angidriddan tarkib topgandir.

Geografik kobi kning yaxlitligi va bir butunligi tabiiy muhitni muhofaza qilish va bosh karish myammosini ishlab chi karishda asos bu’lib xizmat kiladi.