Geografik qobiq Yerning ustki qismida joylashgan yopqa qatlamdan iborat, shunga qaramasdan u Yerning ichki qobiqlari bilan doimo o’zaro tasirda bo’ladi va uning xususiyatlari ichki qobiqlar tasirida o’zgarib va shakllanib turadi. - Geografik qobiq Yerning ustki qismida joylashgan yopqa qatlamdan iborat, shunga qaramasdan u Yerning ichki qobiqlari bilan doimo o’zaro tasirda bo’ladi va uning xususiyatlari ichki qobiqlar tasirida o’zgarib va shakllanib turadi.
- Tabiiy geografiya Yerning ichki qismlarini maxsus o’rganmaydi, ammo geografik qobiqda sodir bo’ladigan jarayonlarni chuqurroq o’rganish maqsadida, geofizikaning va boshqa fanlarning Yerning ichki tuzilishi haqidagi ma’lumotlaridan foydalanadi.
√ Tabiiy fanlarga matematika, fizika, Erning ichki tuzilishi haqida zil-zilalar tasirida hosil bo’ladigan seysmik to’lqinlarni kuzatish aniq ma’lumotlar beradi. Yer qimirlaganda uch xil seysmik tu’lqinlar hosil bo’ladi (SHubaev, 1975y): a) yoza to’lqinlar, ular Er yozasi bo’ylab tarqaladi va tezligi kam bo’ladi b) bo’ylama to’lqinlar, moddalarning o’rtacha holati yaqinida to’lqinlar yo’nalishi bo’yicha elastik tebranishi, yani ketma-ket qisilib cho’zilishidir. - √ Tabiiy fanlarga matematika, fizika, Erning ichki tuzilishi haqida zil-zilalar tasirida hosil bo’ladigan seysmik to’lqinlarni kuzatish aniq ma’lumotlar beradi. Yer qimirlaganda uch xil seysmik tu’lqinlar hosil bo’ladi (SHubaev, 1975y): a) yoza to’lqinlar, ular Er yozasi bo’ylab tarqaladi va tezligi kam bo’ladi b) bo’ylama to’lqinlar, moddalarning o’rtacha holati yaqinida to’lqinlar yo’nalishi bo’yicha elastik tebranishi, yani ketma-ket qisilib cho’zilishidir.
Bunday to’lqinlar har qanday muhitda ham tarqalaveradi, eng katta tezlikka ega bo’ladi va seysmik stansiyalarga eng oldin yetib keladi; v) ko’ndalang tu’lqinlar, moddalarning to’lqin tarqalish yo’nalishiga nisbatan perpendikulyar tebranishlardir. Bular moddalarning siljishi bilan bog’liq, yani moddalarning shaklini o’zgarishi bilan bog’liq. - Bunday to’lqinlar har qanday muhitda ham tarqalaveradi, eng katta tezlikka ega bo’ladi va seysmik stansiyalarga eng oldin yetib keladi; v) ko’ndalang tu’lqinlar, moddalarning to’lqin tarqalish yo’nalishiga nisbatan perpendikulyar tebranishlardir. Bular moddalarning siljishi bilan bog’liq, yani moddalarning shaklini o’zgarishi bilan bog’liq.
- Bu to’lqinlar faqat qattiq moddalardan o’tadi, suyoq va gazsimon muhitlardan so’nib qoladi, chunki suyoq va gazsimon moddalar shakl o’zgarishiga qarashlik qilmaydi.
- Agar Yerning hamma qismi bir xil jinsdan tuzilgan edi, to’lqin to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalar hamda tezligi bir xil bo’lar edi. Haqiqatda esa to’lqinlarning o’tish yo’llari murakkab bo’ladi, tezligida keskin o’zgarishlar bo’lib turadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |