Gеologiya va minerologiya asoslari ” fanidan o’quv- uslubiy majmua bakalavriat yо`nalishlari: barcha ta’lim yо`nalishlari uchun urganch-2012 Mundarija

Yer po’stini o’rganishda erishilgan yutuqlar haqida: 1896-yilda 446 m (Volgabo’yi), 1925-yilda 2330 m (AQSH), 1974-yilda 9583 m (AQSH), 1984-yilda 12000 m (Kola yarimorolida) kabi yutuqlarga erishildi.
Yer po’stining tarkibi vulqonlardan otilgan mahsulotlar, dengiz tubini o’rganish bilan bog’liq ma’lumotlar bilan talabani fikirlashga majbur etiladi.
1961-yildan beri AQSHda qurilgan xalqaro okean tubini burgulash “Glomar CHellenjer” suzuvchi labaratoriyasi hozircha 700 dan ortiq nuqtalarda 500-800 m chuqurlikgacha kirib borganligi haqida ma’lumotlar Yerning sun’iy yo’loshlaridan olingan ma’lumotlar, Oyning yuzasidan olingan ma’lumotlar haqida talabalarni fikrlashga undaydi.
METODLAR:
a) Seysmik metod - seysmik to’qinlarning tog’ jinsi qatlamlaridan o’tish metodi haqida.
b) Gravimetrik metod haqida – aniq asboblar – gravimetrlar yordamida tog’ jinslarining ogirlik kuchiga qarab Yerning ichki qismi tuzilishi haqida ma’lumotlarga ega bo’linadi Yer bir geografik kenglikda
jisimlar tushishda og’rlik kuchi bir xil bo’lishi kerak, aslida bir xil bo’lmaydi, chunki Yer ichki qismida jinslar har-xil va bir xil tarkibga ega emas. Bir geografik kenglik Yer markazidan bir uzoqlikda joylashganligi, har-xil tortish kuchiga ega ekanligi gravimetrik razvedka – qidiruv o’lchash bilan aniqlanishi gravimetrik metod mohiyatini tashkil etadi.
Magnitometrik metod – Yerning har-xil qismida Yer magnetizmi har-xilligi yordamida Yer po’sti o’rganiladi. Magnitometr asboblari Yerning turli nuqtalarida magnitlik ko’rsatgichlari har xilligi, U Yerning tarkibini aniqlash, manit anomalliyalarini ro’yobga chiqarish orqali Yer po’sti o’rganiladi.
Radiogeolagik metod – radioaktiv elementlar parchalanish tezligi tashqi muhitga bog’liq bo’lmaganligidan har-bir radioaktiv elementning tezliiga bog’liq holatda Yer postining va tog’ jinslarining yoshi aniqlanadi. U²³⁸ Pb²³⁸ uzdan bir ulushi parchlanishi uchun 74 mln yil o’tadi.
Uran – qorg’shin metodi eng ishonchli absolyut yoshni aniqlash metodi.
Jinslarning issiqlik o’tkazuvchanlik , elektr o’tkazuvchanlik xossalari yer postini o’ranishda asosiy usullar ekanligi ta’kidlanadi.
B. Gurskiy “Geologiya” kitobi P. Rasm chizilib tahlilqilinadi.
Yerning ichki tuzilishi: massasi 5,98/ 10²⁷, hajmi 1083/ 10²⁷, zichligi 5,52 g/sm³
1909 yilda A. Moxorovich Yer postining pastki chuqurdagi chegarasini aniqladi. Yer po’stiga yer mssasining 0,8 va 1,55 % hajmi to’gri keladi, seysmik to’lqinlar tezligi 6,7 dan 8,1 km/sek gacha o’zaradi. Quriqlik – kontinentlarda 30-80 km.
Kimyoviy tarkibi: 8 ta kimyoviy element
1) Kislorod – 49,13; 2) Kremniy – 26; 3) Alyuminiy 7,45;
4) Temir – 4,35; 5) Kalsiy – 2,94; 6) Natriy – 2,50 .
Mantiya – 82,26 %, hajmi 67,8 % , massasi-
Yuqori mantiya-400 km, oraliq 400-1000 va quyi 1000-2900 km.
Yadro – massasi 16,54 %, hajmi31,5 %.
Yadro uch qismdan iborat: E - tashqi yadro 5000 km gacha, F – oraliq yadro 5100 km gacha G – Ichki Yadro 5376 km gacha .