Geosiyosat asoslari

Geosiyosatning asosiy funktsiyalari:

• 
  gnoseologik funktsiya;
  
• 
  prognoz qilish funktsiyasi;
  
• 
  boshqaruv funktsiyasi;
  
• 
  mafkuraviy funktsiya.
  

To‘g‘ri, qayd qilingan funktsiyalar boshqa ijtimoiy-siyosiy fanlarga ham xos bo‘lishi mumkin. Biroq mazkur funktsiyalar geosiyosat fanida o‘ziga xos afzalliklarga ega.
Geosiyosat asoslari”ning kategoriyalari, qonunlari, metodlari va funktsiyalari.
Ko‘plab tadqiqotchilar geosiyosatga davlatning geostrategik qudratiga ta’sir o‘tkazuvchi geografik, tarixiy, siyosiy, madaniy va boshqa omillarni o‘rganuvchi fan sifatida qarashadi. Rus geosiyosatchisi V.Dergachev geopolitika va siyosiy geografiyani o‘zaro taqqoslar ekan siyosiy geografiya atrof-muhim, makondagi imkoniyatlar, xususiyatlarni siyosiy jarayonlar rivojiga ta’sirini o‘rganuvchi fan sifatida olib qaraydi. K.Gadjiev fikricha geopolitika jahon hamjamiyatining hozirgi holati, evolyutsiyasi, faoliyati, kundaltk turmush tarzi tamoyillari va qonuniyatlari, global va strategik yo‘nalishlari, ob’ekti va tarkibini o‘rganuvchi fan hisoblanadi. E.Pozdnyakov fikricha geopolitikaning asosiy e’tiborini davlat o‘zining siyosiy, harbiy, iqtisodiy manfaatlarini hal etishda, shunga qaratilgan siyosatida geografik omillarga tayanib ish yuritishiga qaratishi lozim. Yu.Tixonravov fikricha geopolitikani siyosatni geografik muhit tomonidan yaratilgan - joylashgan atrof-makon, iqlim, landshaft, foydali qazilmalar, ekologiya, demografiya, va sh.k siyosiy bo‘lmagan tizim o‘zaro ta’siri qonuniyatlarini o‘rganuvchi fan sohasi sifatida olib qaraydi.
Ba’zilari esa geosiyosatning jamiyatdagi, ma’lum bir mintaqa yoki davlatlardagi harbiy-siyosiy, madaniy va iqtisodiy omillarni tadqiq etuvchi fan ekanligini isbotlashga urinishadi.
Yuqorida qayd etib o‘tilganidek SSSR da 80-yillarning oxirlarigacha geopolitikaga reaktsion, g‘ayriilmiy, imperalistik davlatlarning mustamlakchilik siyosatini oqlaydigan, ularning turli geografik makonlar ustidan hukmronligini ta’min etishga xizmat qiladigan fan sifatida qaralgan. Sovet hukumatining ushbu fanga bunday munosabatda bo‘lish sabablari nimada: birinchidan, geopolitikaning asosiy g‘oyalari, nazariyalari, qoidalari marksizm-leninizm g‘oyalariga, jamiyat rivojiga sinfiylik nuqtai-nazaridan qarash kabi nazariyalarga mutlaqo zid edi; ikkinchidan, fashistlar agreessiyasi natijasida million-million insonlar qirilib ketgan. «Buyuk Germaniya», «fashistlar uchun hududiy kenglik» kabi g‘oyalarni da’vo qilgan fashizm mafkurasini oqlagan nemis geosiyosati badnom etilgan etilgan edi; uchnchidan, Sovet davlatining ichki va tashqi zo‘ravonlik siyosati mohiyati fosh bo‘lib qolish ehtimolining yuqoriligi; to‘rtinchidan, Sovet davlati tashqi siyosat olib borishda har bir mintaqadagi iqtisodiy, geografik, demografik omillardan kelib chiqib emas, balki ideologik omillardan kelib chiqib yondashgan edi. Ushbu xolatlar ayniqsa «sovuq urush» davrida geopolitikaga, uning ob’ektiga xolisona murojat etish imkonini bermadi. Natijada qator xatolarga yo‘l qo‘yildi. Shulardan oxirgisi Afg‘onistonning ichki ishlariga aralashish bo‘ldi. Lekin Sovet davlatining amaliyotida, maxsus ilmiy tekshirish institutlarda geosiyosat bilan bog‘liq jarayonlar ko‘zatildi. Sovet davlati hukm surgan butun davrda geopolitika uning ajralmas atributi bo‘lib qoldi.
I.Stalin tarixga XX asrning eng yirik geosiyosatchisi bo‘lib kirdi. Shuningdek sovet davlatining keyingi davrlardagi tashqi siyosatida quyidagi hatti-harakatlar geosiyosiy nuqtai nazardan turib amalga oshirilgan: birinchidan, 2-jahon urushidan keyin SSSR chegaralarida ittifoqdosh, mute davlatlarning vujudga keltirilishi; ikkinchidan, tashqi siyosatda sovet siyosatini kuch ishlatish yo‘li orqali amalga oshrishni tamin etuvchi «Brejnev doktrinasi» ning vujudga kelishi; uchinchidan, Varshava shartnomasi ishtirokchilaridan to‘zilgan ittifoqchi qo‘shinoarning 1968 yilda CHexoslovakiyaga akslinqilobni bostirish shiori ostida kiritilishi.