Gibridlanish. Kristall panjara Tuzuvchi: Dilsod Tojiyev

Burchaksimon − bunday tuzilishda markaziy atomga bog’langan bog’lar orasidagi burchak qiymati turlicha bo’lishi mumkin. M-n: H₂O; SO₂.

Uchburchaksimon− bunda markaziy atomning ortiqcha elektronlari qolmasligi kerak. Burchak orasi 120º ni tashkil etadi. M-n: SO₃; HNO₃; H₂SO₄; H₂CO₃; C₂H₄; C₆H₆.

Piramida− bunday tuzilish element atomida ortiqcha elektronlar qolib ketganda sodir bo’ladi. Burchak orasi 90÷96º ni tashkil etadi. M-n: NCl₃; NH₃; PH₃; AsH₃.

Tetraedr−bunday tuzilishni asosan uglerodning 4 valentli birikmalari namoyon qiladi. Burchak orasi 109,28º ga teng.

Gibridlanish− σ−bog’ hosil qilishda ishtirok etadigan turli orbitallarning qoplanishidan s, sp, sp², sp³, sp³d, sp³d² kabi gibrid  orbitallar hosil bo’ladi.

Gibridlanishni aniqlashning turli usullari mavjud:

1. 
   Molekula tarkibidagi σ−bog’ning soniga qarab. Bunday usul barcha organik birikmalarga mos kelishi bilan bir qatorda ko’pchilik anorganik moddalarga mos kelmaydi:
   

C₂H₂      CH≡CH   sp-,            C₂H₄    CH₂=CH₂  sp²-,              C₂H₆   CH₃−CH₃  sp³–

                          sp³    sp² sp  sp³

                        CH₃−C(O)−O−H

Gibridlanish deganda, ko’pincha yacheykalarda joylashgan toq elektronlar tushuniladi.

₆C     1s²2s²2p²   (tinch holatda)  → 1s²2s¹2p³   (gibridlangan)

III. Markaziy atomlarning gibridlanish turi haqidagi aniq ma’lumotni bog’lar orasidagi burchak qiymati beradi:

Bog’lar orasidagi burchak 180º sp-gibridlanish; CO₂, C₂H₂ , BeCl₂  (chiziqsimon tuzilish).

Bog’lar orasidagi burchak 120º sp²-gibridlanish; SO₂, SO₃, C₆H₆, C₂H₄, HNO₃, H₂SO₃, H₂CO₃, BCl₃ (bir tekislikda to’g’ri burchakli uchburchak shaklida)

Bog’lar orasidagi burchak 90−109º sp³-gibridlanish; H₂O (104º), NH₃ (107º), alkan (109º), H₂SO₄ (109º), CH₄ (109º), C₂H₆, H₄P₂O₇ (pirofosfat kislota), H₃PO₄ (ortofosfat k-ta), H₃PO₃ (fosfit k-ta), H₃PO₂ (gipofosfat k-ta),HPO₃(metafosfat k-ta) galogenlarning kislorodli kislotalari HClO (gipoxlorit k-ta), HClO₂(xlorit k-ta), HClO₃ (xlorat k-ta), HClO₄ (perxlorat k-ta).(piramida, tetraedr shaklida).

O’zaro perpendikulyar yo’nalishda sp³d²-gibridlanish (oktaedr shaklida).

     Molekulaning fazoviy strukturasi  markaziy atom valent orbitallarining gibridlanishi va uning valent elektron qavatidagi bo’linmagan elektron juftlarining soni bilan aniqlanadi.

Birikmalar tarkibida shuningdek s-gibridlanish (faqat H da) va p-gibridlanish (faqat π-bog’lar mavjud bo’lganda) ham mavjud.