Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

Generatorlarning nominal kuchlanishi tarmoqda boʻladigan kuchlanish 
yoʻqotilishini hisobga olib tarmoq kuchlanishidan 5% ga oshiq qilib olinadi.
Transformatorlarning nominal kuchlanishi salt yurish holatida ularning 
birlamchi va ikkilamchi chulg’amlari uchun olinadi. Transformatorning birlamchi 
chulg’ami elektr energiyani qabul qiladi va shuning uchun kuchaytiruvchi 
transformatorda nominal kuchlanishi generatorning nominal kuchlanishiga, 
pasaytiruvchida esa tarmoqning nominal kuchlanishiga teng. U yoki bu 
kuchlanishli tarmoqni taminlovchi ikkilamchi chulg’amining kuchlanishi yuklama 
vaqtida tarmoq kuchlanishidan 5% ga yuqori boʻlishi kerak. 
Ammo yuklama ostida transformatorning oʻzida ham kuchlanish yoʻqolishi 

---

8 
boʻlganligi sababli ikkilamchi chulg’amning nominal kuchlanishi (ya’ni salt yurish 
kuchlanishi) tarmoq kuchlanishidan 10% ga yuqori holda olinadi. 
Elektr qurilmalarning neytrallari deb generator yoki transformatorlarning 
yulduz shaklida ulangan chulg’amlarining umumiy nuqtasiga aytiladi. 
Mashina va transformatorlar neytrallarining yer bilan tutashish turi koʻp 
jihatdan 
elektroqurilmalarning 
izolyatsiyalanish 
sifati 
va 
kommutatsiya 
apparatlarini tanlashga, oʻta kuchlanishlar kattaligi va ularni cheklash usullariga, 
yer bilan bir faza orqali qisqa tutashuvdagi toklarning kattaligi, releli himoyaning 
ish sharoitiga va elektr tarmoqlaridagi xavfsizlikka, aloqa liniyalariga 
koʻrsatiladigan elektromagnit ta’sirga va hokazolarga koʻp jihatdan bog’liq. 
Neytrallarning ish rejimiga qarab elektr tarmoqlari toʻrt guruhga boʻlinadi: 
neytrallari yerga ulanmagan tarmoqlar; neytrallari yerga rezonansli ulangan 
tarmoqlar; neytrallari yerga samarali ulangan tarmoqlar; neytrallari yerga 
qoʻzg’almaydigan ulangan tarmoqlar. 
Xalqaro elektrotexnika komiteti (MEK) tavsiyasiga asosan yerga samarali 
ulangan neytralli tarmoqlarga neytrallari yerga bevosita yoki katta boʻlmagan aktiv 
qarshilik orqali ulangan yuqori va oʻta yuqori kuchlanishli tarmoqlar kiradi. Bu 
guruhga, odatda, yerga qoʻzg’almaydigan ulangan neytralda ishlaydigan, 
kuchlanishi 110 kV va undan yuqori boʻlgan tarmoqlar kiradi. 
Toʻrtinchi guruhga kuchlanishi 220 va 380 V boʻlgan tarmoqlar kiradi. 
Neytralning ish rejimi yerga tutashadigan tok miqdorini belgilaydi. Yerga 
bir fazasi tutashgandagi toki 500 A dan kichik boʻlgan tarmoqlar yerga kichik 
toklar bilan tutashgan tarmoqlar (bu asosan neytrallari yerga ulanmagan va yerga 
rezonansli ulangan tarmoqlar) deb ataladi. Toki 500 A dan yuqori tarmoqlar yerga 
katta toklar bilan tutashgan tarmoqlar (bu neytrallari yerga qoʻzg’almaydigan kilib 
va samarali ulangan tarmoqlar) ga toʻg’ri keladi.