Gidrotexnika inshootlarining

Trimble Dini 12 elektron niveliri (2. rasm).
Yer usti lazerli skanerlash, aslida, geodezik o‘lchovlarning uch o‘lchovli texnologiyasi hisoblanadi. Bu kontaktsiz o‘lchash usuli bo‘lib, uning yordamida
o‘rganilayotgan obʼekt yoki hududda ko‘p sonli nuqtalar (nuqtalar buluti) rastri olinadi.

Yer usti lazerli skanerlash tizimining tarkibi va sxematik diagrammasi [10] (3. rasm)

1 ̶ lazerli dalnomer; 2 ̶ masofani qabul qilish – uzatish o‘lchagichning yo‘li; 3 ̶ skanerlash oynasi (prizma); 4 ̶ lazer nurlarini joylashtirish bosh skaneri; 5 ̶ lazerli skanerni dala kompyuteriga ulash kabeli; 6 ̶ dala kompyuteri (sanoat versiyasi); 7 ̶ skanerni boshqarish dasturi.
Er usti lazerli skanerlash tizimiga yer usti lazer skaneri (YLS), shaxsiy dala kompyuterini va YLS ishini boshqarish, skanerlash natijalarini yig‘ish va birlamchi qayta ishlash uchun maxsus dasturiy taʼminotni o‘z ichiga oladi. YLS ning asosiy komponentlari yuqori chastotalarda ishlaydigan lazer diapazoni va lazer nurlari skaneridir (3.rasm).
YLSda qo‘llaniladigan lazer diapazoni (1) ning ishlashi impuls yoki fazali reflektorsiz usul va masofani o‘lchash, shuningdek, to‘g‘ridan-to‘g‘ri burchakli rezektsiya usuliga asoslangan.
YLSda lazer nurlari skaneri sifatida servoprivod va ko‘p burchakli oyna yoki prizma ishlatiladi. Servoorivod yordamida lazer nuri o‘rnatish boshini (4) aylantirib, gorizontal tekislikda oldindan belgilangan miqdorda lazer nurini buradi. Vertikal tekislikda oynani (3) burish yoki aylantirish orqali amalga oshiriladi [9].
Lazerli skanerning ishlashi dala portativ kompyuterida (6) o‘rnatilgan maxsus dastur orqali boshqariladi, u skanerga interfeys kabeli (5) orqali ulanadi. Skaner o‘rnatilgan raqamli kamera yordamida o‘lchangan obʼektga qaratilgan bo‘lib, uning tasviri CCD matritsasi tomonidan yozib olinadi va monitorda ko‘rsatiladi. kompyuterni boshqarish. Skanerlash jarayonida obʼektning nuqtalarigacha bo‘lgan yoʼnalishlar (burchaklar) va masofalar o‘lchanadi. Skanerlash natijasi nuqta buluti ko‘rinishidagi bitmap tasviridir. Olingan skanerlash natijalari saqlash uchun kompyuterga o‘tkaziladi. Maʼlumotlarni qayta ishlashning asosiy dasturlari va amaliy dasturlar yordamida obʼekt yoki yerning uch o‘lchovli modelini yaratish uchun zarur hisob-kitoblar amalga oshiriladi. Nuqtali bulut o‘lchovlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri kompyuterda amalga oshirish mumkin.
Har xil turdagi yer usti lazer skanerlari ishlab chiqariladi, ular lazer nurlarini joylashtirish (skanerlash), masofalar va burchaklarni aniqlashning aniqligi va shunga mos ravishda fazoviy koordinatalar, diapazon, skanerlash tezligi, skanerning ko‘rish maydoni (qamrovi) bilan farqlanadi va hokazo. Ular orasida Leyka Geosistems kompaniyasining Leica TX8 YLS ajralib turadi, butun o‘lchov oralig‘ida 1,2 mm + (10
x 10-6D) mm SPC o‘lchovlarini taʼminlaydi, bu erda D ̶ YLS dan obʼektgacha bo‘lgan masofa.
Yer usti lazerli skanerlash texnologiyasidan foydalanishning muhim sharti, keyinchalik tayanch nuqtalari bo‘yicha individual skanerlarni "birlashtirish" uchun turli skanerlash qismlarining bir-biriga mos kelishini taʼminlashdir. Tayanch nuqtalari, skaner tomonidan avtomatik aniqlanadigan maxsus vizir o‘qi bo‘lib, huddi fotogrametrik belgilarga o‘xshash. Ushbu holatni taʼminlash uchun lazer skanerlarining cheklangan ko‘rish maydoni tufayli va obʼektlarning o‘lchami va konfiguratsiyasini hisobga olgan holda, skanerlash bir nechta nuqtalarga o‘rnatilgan holda amalga oshiriladi [9].
Yer usti lazerli skanerlash texnologiyalari, apparat va dasturiy taʼminotini ishlab chiqish va takomillashtirish natijasida yuqori aniqlikka yaqinlashib, 100 m va undan ortiq diapazonga ega bo‘lgan lazerli skanerlar ishlab chiqildi [8] va ulardan foydalanib binolar va muhandislik inshootlarining deformatsiyalarini kuzatish mumkin.

Geometrik nivelirlash shartlari		Nivelirlash sinfi
		I	II	III		IV
Qo’llaniladigan nivelirlar		Н-05, НО-5К, DINI12 va shunga o’xshash aniqlikdagi			Н-3, Н-3К va shunga o’xshash aniqlikdagi
Qo’llaniladigan reykalar		РН-05 ( ikkita shkalaga ega invar reyka)			РН-3 (shashkali ikki tomonlama)
Stansiyalar soni, ko’pi bilan?		2	3	5		8
Vizir chiziq	Uzunligi m, ko’pi bilan	25	40	50		100
	Yer sirtidan vizir nuri balandligi m, eng kamida	1,0	0,8	0,5		0,3
Yelkalar tengmasligi (nivelirdan reykaga bo’lgan masofa) m, stansiyada, ko’pi bilan		0,2	0,4	1,0		3,0
Seksiyada yelkalar tengmasligi yig’indisi,		1,0	2,0	5,0		10,0

m, ko’pi bilan
Bog’lanmaslik xatoligi, mm, yopiq yo’lda, (n stansiyalar soni)	^±0,15√^𝑛	^±0,5√^𝑛	^±1,5√^𝑛	^±5√^𝑛