Гипотезалар. Режа: Ионлантирувчи нурлар биологик таъсир механизмлари

Тарханов рентген нурланишининг ҳашаротлар ва бақа организмига таъсир механизмини 
ўрганиш бўйича тажрибаларни амалга оширган.
1925–йилда Анцель ва Винтенбергер томонидан биологик организмларга радиацион 
нурланишнинг таъсири давомида – бирламчи радиацион зарарланиш, зарарланиш 
даражасини кучайтирувчи омиллар, қайта тикланишни таъминловчи омиллар қайд 
қилинган.
Радиацион нурланишнинг биологик объектларга бирламчи таъсир механизмлари 
Б.Н.Тарусов томонидан батафсил ҳолатда ўрганилган. Жумладан, радиацион нурланиш 
биологик организмларда занжир тавсифидаги, яъни вақт давомида аста–секин, кетма–
кетликда юзага келувчи жавоб реакцияларини шакллантириши қайд қилинган. 1950–
йилларда Б.Н.Тарусов томонидан липидларнинг пероксидли оксидланиши махсулотлари 
радиацион нурланиш таъсирини кучайтириши аниқланган.
Шунингдек, радиацион нурланишнинг биологик объектларга таъсир механизмини 
экспериментал усулда ўрганиш йўналишда Н.Н.Семёнов, Н.М.Эммануэл, Е.Б.Бурлакова 
каби олимлар илмий тадқиқотлар олиб боришган.
Умумий ҳолатда, радиацион нурланишнинг биологик объектга таъсири – 
детерминацион ва стохастик таъсир турларига ажратилади.
Детерминацион таъсир – бу оғирлик даражаси радиацион нурланиш дозаси 
қийматига боғлиқ ҳолатда белгиланувчи, шунингдек пағона даражасига эга бўлган 

---

тавсифда юзага келувчи ва нурланиш касаллиги, дерматит, катаракта, бепуштлик каби 
патологик ҳолатлар юзага келиши билан ифодаланади. 
Стохастик таъсир – радиацион нурланиш дозаси пағона қийматига эга бўлмаган 
тавсифда, нурланишдан кейин маълум вақт давомида ривожланувчи ўсма касалликлари, 
лейкоз ва ирсий касалликлар юзага келиши билан ифодаланади.
Нисбий биологик таъсир эффекти – нурланиш дозасининг биологик таъсир эффекти 
қийматини стандарт нурланиш дозаси билан солиштириш асосида олинган қиймат 
ҳисобланади. Бунда стандарт нурланиш дозаси сифатида γ–нурланишдан фойдаланилади: