Гипотезанын доретиушилик процессиндеги роли

Гипотезанын доретиушилик процессиндеги роли.

• т.и.к. Есназарова З.Б.

Лекциянын жобасы:

• Гпотеза илимий теориянын зарур шарти илимий доретиушиликти рауажландырыу методы сыпатында.
• Гиппотеза тусиниги онын илимий доретиушиликтеги роли.
• Гипотезанын пандеги эвристикалык роли.

Таяныш тусиниклер:

• Гипотеза,илим,доретиушилик,гносеология,теория,тарийхый логикалык диалектика,метод, философиялык категория сыпатында.

Адебиятлар

• Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида. Т., 1999.
• Меркулов И.П. Гипртетико-дедуктивная модель и развитие научнц-го знания. М., 1980. '
• Хайруллаев М., Ҳақбердиев. Логика. Т., 1984.
• Перегудов Л.В., Саидов М.Х., Аликулов Д.Е. Илмий ижод методо-логияси. Т., «Молия», 2002.
• Рахимов И. Мантиқ. Т., 1999.
• Мантиқ. Маъруза матнлари. Т., 2001. •
• Спиркин А.Г. Философия. М., 2002.
• Фалсафа. Маъруза матнлари. Т., 2000.
• Философский энциклопедический словарь. М., 1999.
• Ғуломов С.С. Ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиёти. Т., «Меҳ-нат», 1997.
• Ғуломов С.С. Ўзбекистон Ресиубликаси: бозор иқтисодиётига ўтиш йўли. Т., «Фан», 1996.

• Гипотез гре сози болып шамалау деген манисти анлатаы. Илимий адебиятта шамалауды болжау деп айта алмаймыз.

Гипотезаны формулировкалау.

• Конкрет маселердин аныкланыуы изертлениудин жеке машкалаларын хам конкрет маселелерди ашыуда коринеди. Булсыз маселенин шешилиуи мумкин емес.

Усы максетте

• Арнаулы адебиятлар уйрениледи,
• Белгили коз-караслар анализленеди,
• Бар илимий фактлердин жардеминде шешиуге болатугын сораулар белгиленеди.

• Илимнин рауажланыуындагы жана изертлеу усыллары билимди талап етеди, ло оз гезегинде изертлеудин тийкаргы натийжелерин белгилейди.

• . Гипотеа-теориялык билимнин формасы болып, шынлыгы малил анык емес далийлеуди талап ететугын билим. Далийлеу барысынды гипотоз алык билим бир каншасы шын теориялык билимге, баскалары тасиринде озгериске ушырауы, тастыйкланыуы яки биикарланыуы мумкин. Маселен. Д.И. Менделеев ашкан химиялык алеменлердин методлык нызамы Ч.Дарвиннин аволюниялык теориялары гипотеза баскышын отти
• Уллы илимпаз гипотизанын илимий билиудеги ролин жокары бахалады. «Ол (гипотоз а)-деп жазды уллы рус химиги, максетке багдарланган гипотоз а-илимде айрыкша оны уйрениуде огада зарур».
• Менделеев бойынша гипотеза табият-шшмий билиуде зарурли алемент есапланады хам ол озине томендегилерди бирлестиреди: 1-ден фактларды жыйнау, уйрениу , системага салыу. 2-ден онын себепли натийжели байланыслы тууралы таза болжау жаратыу. 3-ден гипотоз аны тажирийбеде сынап кориу. 4-ден гипотоз аны теорияга жоткориу , тийкарлау хам далиллеу.

• Менделеев бойынша гипотеза табият-шшмий билиуде зарурли алемент есапланады хам ол озине томендегилерди бирлестиреди: 1-ден фактларды жыйнау, уйрениу , системага салыу. 2-ден онын себепли натийжели байланыслы тууралы таза болжау жаратыу. 3-ден гипотоз аны тажирийбеде сынап кориу. 4-ден гипотоз аны теорияга жоткориу , тийкарлау хам далиллеу

• хазирги заман илимий метоологиясында «гипотеза » термини еки маиисте колланылады. 1-ден теориялык билим формасы маселенин проблемадагы. Бирак онын толык емеслигин, илимнин раужланыуын методологиясы сыпатында. 2-ден теориялык билимнин формасы сыпатында гипотеза бир катар улыума бир жагдайларга жууап бериуи керек.(барлык илимлер ушын ортак принциплер ге суиниуи керек ).

• Бундай гипотеза талапларына жууап беретугын жагдайлардын катарына:
• 1. Илимпаз тарепинен котерилген (усынылган) гипотеза климде орнатылган нызамга сайкес келмуи. Оган жууап бериуи керек. Маселен. Бир де бир гипотеза улыуыма энергияны н сакланыу хам айланыу нызамына карсы келиуи тийис.

• 2. Гипотоз а фактлик материалларга сай келиуи тийис. Гипотоз а фактлер тийкарында курылыуы керек.
• 3. Гипотоз а карсылыкка ийе болмауы, формальный, логикалык нызамларына карсы келмеуи тийим.
• 4. Гипотоз а жуда апиуайы, дурыс курылыуы шарт.
• 5. Гипотоз а котерилген идеалларды тастыйклау яки бийкарлау
• мумкиншилигине ийе болыуы шарт.

• Илимий гипотоз анын рауажланыуы 3 багдарда болыуы мумкин: 1 -лен , гипотоз аны аныклау,конклектлестириу багдарында, 2-ден, гипотоз анык озин-ози бийкарлауы жана гипотоз аны ислеп шыгыу багдарында рауажланыуы, 3-ден . гипотоз анын мумкин болган шын илимге айланыуы тажирийбеде тастыйыкланады хам теорияга айланады.
• Гипотоз а илимий теориялык билимнин методы сыпатынды озинин рауажланыуында бир катар баскышларды отеди

• 1-баскыш. Фактлар хам илимдеги бар орныкканнызамлар, тийкарында кубылысдарды тусиндириу;
• 2-баскыш. Изертлеуши кубылыстын келип шыгыуы себеплери, нызамлылыгы, куралы. Ой жургизиу. Онын пайдаболыуы хам рауажланыу нызамлылыгын излестириу.
• 3-баскыш, гипотоз аны балийиииеуиден вариантларын хам онын тийкарлылыгын бахалау.
• 4-баскыш, котерилген идеяны тагы да жетилистириу. Оны бир путин илимий система менен байланыстсрыу.
• 5-баскыш, котерилген гипотоз аны экспериментал жол менен тексериу.
• 3. Теория-илимий билимнин ен жетилискен формасы болып, ол хакыикатлыктын белгили тарауында, онын рауажланыуын улыумалык тенденниясы, ахмийетли байланысларынын, нызамлылыгынн саулеси есапланады. Онын мысаллары да ко. Ньютоннын классикалык механизми Ч.Дарвиннин аволюнион теориясы, А.Эйнштейннин салыстырмалы теориясы, рауажланыу оз-озинен путирликке отиуи (синергетика). Дуньяга малим илимпа А.Эйнштейн илимий теориянын табиятын аналилей отырып, онын томендеги олшемлерге жуап бериуи кереклигин атап корсетти. 1-ден . тажирийбенин маглыуматларына фактларга карсы келиуи, 2-ден тажирийбе материлларында тексерилип корилетугын болыуы, 3-ден логикалык апиуайлылыгы менен. Тийкаргы тусиниклеринин аныклыгы менен ажыралып

• Калеген теориялык система Поппердин корсетиуинше еки талапка жууап бериуи тийис: 1-ден, карсылыксыз (формал. Логикалык нызамына са „, оны бузбауы) хам фальсификанияланбауы, бийкарланбауы тийис. 2-ден тажирийбеде, экспериментов тексерилиуи, тастыйкланыу мумкининшилигине ийе болады.

• Шамалауды рауажландырыу бул процессте бир неше этапларды болип корсетиуге болады.
• 1. этап- шамалауды алга суриу,шамалау аналогия толык емес индкция т.б.ОЛ догатканы анлатады,себеби, ол,адетте, дара жагдай туринде де далиленбеген болады.

• 2. этап- алга сурилген шамалаудын жардеминде болжаудын предметлик тарауына тийисли болган барлык бар болган фактлерди тусиндириу.Бул этаплардан баска шамалау озинин рауажланыу барысында болжауга айланыуы ушын бир канша талапларга жууап бериуи тийис.