Gippermatn va Multimedia haqida umumiy tushuncha 4

Download 1.76 Mb.

bet	1/4
Sana	31.05.2020
Hajmi	1.76 Mb.
	#112465

1 2 3 4

Bog'liq
gipermatn

Mundarija

KIRISH 3

Gippermatn va Multimedia haqida umumiy tushuncha 4

Gippermatn va multimedia vositalaridan foydalanib elektron o‘quv materiallar tayyorlash. 14

Dars jarayonida elektron o‘quv qo‘llanmalar va elektron didaktik materiallar ahamiyati. 22

XULOSA 27

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 28

KIRISH

Hozirgi kunda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari Respublikamizning deyarli barcha sohalarini keng qamrab olishi natijasida ulardan samarali foydalanishni taqozo etadi. Yildan-yilga axborot kommunikatsiya texnologiyalari rivojlanib va mukammallashib bormoqda. Hozirgi zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bilimlariga ega bo‘lish zamon talabiga aylandi.Bunga sabab axborot-kommunikatsiya mahoratiga ega bo‘lgan kadrlarga talab kundan-kunga ortib borayotganligidir. Bu borada Respublikamiz Prezidenti shunday deydi: “Buyuk maqsadlarimizga, ezgu niyatlarimizga erishishimiz, jamiyatimizning yangilanishi, hayotimiz taraqqiyoti va istiqboli, amalga oshirilayotgan islohotlarimiz va rejalarimizning samarali taqdiri, avvalambor, davr talablariga javob beradigan yuqori malakali, ongli, tafakkurga ega bo‘lgan mutaxassis kadrlar tayyorlash muammosi bilan bog‘liq”

O‘quv adabiyotlarining yangi avlodi orasida elektron o‘quv adabiyotlari alohida o‘rin egallaydi. Elektron o‘quv adabiyotlar-zamonaviy axborot texnologiyalari asosida ma’lumotlarni jamlash, tasvirlash, yangilash, saqlash, bilimlarni interaktiv usulda taqdim etish va nazorat qilish imkoniyatlariga ega bo‘lgan manbadir. Bu adabiyotlar bilim oluvchilarning tasavvurini kengaytirish, dastlabki bilimlarni rivojlantirish, chuqurlashtirish qo‘shimcha ma’lumotlar bilan ta’minlashga mo‘ljallangan bo‘lib, ko‘proq mustaqil bilim olishda foydalaniladi.

Kurs ishida “Gippermatn va multimedia vositalaridan foydalanib ta’lim resursi yaratish haqida ma’lumot va ko‘rsatmalar keltirilgan.

Gippermatn va Multimedia haqida umumiy tushuncha

1960 yillarning oxirida Ted Nelson ismli olim gippermatn tushunchasini yaratdi. Bu konsepsiya butun olam to‘rining asosini tashkil etadi. Unda xujjatlar va sahifalar orasida bog‘lanishlar ko‘zda tutilganligini alohida ta‘kidlab o‘tish kerak Nelson axborotni o‘rganishning yangi usulini taklif qildi. U o‘quvchiga ma’lumotlarni kitobdagi kabi ketma-ket joylashgan tarzda emas, balki o‘quvchiga qulay bo‘lgan va zarurat tug‘ilganda turli joylarda joylashgan sahifalarga ham o‘ta olish imkoniyatiga ega bo‘lgan tarzda tasvirlashni xoxlagan edi. Bu usulda kitobni boshidan oxirigacha o‘qish va axborotni ketma-ket o‘zlashtirish o‘rniga o‘quvchi o‘zi tushunmagan biror so‘zni ajratib olishi va bu so‘z haqida ko‘proq ma’lumotga ega bo‘lishi mumkin.

Nelson o‘zi taklif etgan usulni quyidagicha tasavvur qilgan edi. Masalan, konstitutsiyani o‘qib turib saylov tizimi tushunchasiga duch keldingiz, shu erdan boshqa xujjatni ochib, saylov tizimi qanday ishlashi haqidagi batafsil ma’lumotlarni olasiz.U yerdan saylov tizimining tashkil etilgan paytidan hozirgi

kungacha bo‘lgan tarixi aks etgan xujjatga o‘tasiz. Bu xujjatdan sobiq prezidentlardan birining tarjimai holiga o‘tdingiz.. Bu esa hozirgi kunda internetda foydalaniladigan gippermatnning o‘zginasidir. Tim Berners-Li olimlar tarmoq orqali o‘z ilmiy ishlarini tarqatishlarining oson usulini yaratish haqida o‘ylaganda ham, balki shu narsalar uning hayolidan o‘tgandir. Uning maqsadi, olimlarning izlanishlari haqidagi xujjatlarning biridan ikkinchisiga o‘tish va ularning ishlari haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘lish imkonini beradigan tizimni yaratish edi. Shu tariqa gippermatn dunyoga keldi.

Gippermatn deganda tarmoq tashkil etuvchi hamda o‘zaro bir-biriga yo‘naltirilgan bog‘lanishlarni birlashtiruvchi axborot obyektlarining (bo‘limlarining) tizimini tushunadilar. Har bir obyekt ekranning axborot paneli bilan bog‘lab qo‘yiladi. Bog‘lanishlardan birini foydalanuvchi panelidan asosiy ravishda tanlashi mumkin. Obyektlar albatta matnlardan iborat bo‘lishi shart emas, ular grafik, musiqa, multiplikatsiya, audeo va videotexnika vositalarini ishlatgan bo‘lishi mumkin. Gippermatnlarga ishlov berish, odatdagidan sifati bilan farq qiluvchi, axborotni o‘zlashtirishning yangi imkoniyatlarini ochib berdi. Gippermatn texnologiyasi qidiruv kalitining mosligi bo‘yicha axborotni qidirish o‘rniga bir axborot obyektidan boshqasiga o‘tish ular ma’nosining, semantikasining bog‘liqligini hisobga olish bilan bajarilishini nazarda tutadi. Gippermatn texnologiyasida formal xulosalar qoidasi bo‘yicha axborotlarga ishlov berish gippermatn bo‘yicha yurish yo‘lini yodda saqlashga mos keladi.

Gippermatn texnologiyasi odam o‘rniga axborotlarga ishlov berishga emas, odam bilan birga ishlov berishga qaratilgan. Undan foydalanishning qulayligi shundan iboratki, foydalanuvchining o‘zi materialni o‘rganishga yoki yaratishga bo‘lgan yondoshuvni o‘zining individual qobiliyatini bilimini, kvalifikatsiy a va tayyorgarlik darajasini hisobga olgan xolda aniqlaydi. Gippermatn faqat axborotni emas, balki uni samarali qidiruv vositalarini ham o‘z ichiga oladi.

Gippermatnli xujjatlarning asosiy ajralib turadigan qismi, bu xujjatlarga qo‘yiladigan giperizohlardir. Giperizohlar “jonli” ravishda namoyon bo‘ladi. Ya’ni oddiy matnlarga qo‘yilgan, masalan, qo‘yidagicha izoh ”qo‘shimcha ma’lumotni ikkinchi varaqdan olasiz” kabi izohda, siz uni ikkinchi varaqqa o‘tsangiz olasiz. Gippermatnlarda esa o‘sha izohlarning o‘zi ham harakatlanadi.

Multimedia vositalari va ulardan foydalanish

Multimedia vositalari (multimedia – ko‘pvositalilik) - bu insonga o‘zi uchun tabiiy muxit: tovush, video, grafika, matnlar, animatsiya va boshqalardan foydalanib, kompyuter bilan muloqatda bo‘lishga imkon beruvchi texnik va dasturiy vositalar majmuidir.

Multimedia-gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir. Uning ajralib turuvchi belgilariga quyi-dagilar kiradi:

1.Axborotning xilma-xil turlari: ananaviy (matn, jadvallar, bezaklar va boshqalar), original (nutq, musiqa, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animatsiya va boshqalar) turlarini bir dasturiy maxsulotda integratsiyalaydi. Bunday integratsiya axborotni ro‘yxatdan o‘tkazish va aks ettirishning turli qurilmalari: mikrofon, audio-tizimlar, optik kompakt disklar, televizor, videomagnitafon, videokamera, elektron musiqiy asboblardan foydalanilgan holda kompyuter boshqaruvida bajariladi;

2.Muayyan vaqtdagi ish, o‘z tabiatiga ko‘ra statik bo‘lgan matn va grafikadan farqli ravishda, audio va video signallar faqat vaqtning ma’lum oralig‘ida ko‘rib chiqiladi. Video va audio axborotlarni kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy protsessor tez harakatchanligi, ma’lumotlarni o‘zlatirish shinasining o‘tkazish qobiliyati, operativ (tezkor) va video-xotira katta sig‘imli tashqi xotira (ommaviy xotira), hajm va kompyuter, kirish-chiqish kanallari bo‘yicha almashuvi tezligini taxminan ikki baravar oshirilishi talab etiladi.”Inson-kompyuter" interaktiv muloqotining yangi darajasi, bunda muloqot jarayonida foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama axborotlarni oladi, mazkur holat ishlash yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi.

Multimedia (multi - ko‘p, media - muhit) - bu kompyuter texnologiyalarining soxasi bo‘lib, turli axborot saqlovchi vositalaridagi turli fizik ko‘rinishda ifodalangan axborotlarga ishlov beradi.

Multimedia - bu zamonaviy texnik va dasturiy vositalardan foydalanib, interfaol dasturiy ta’minot ostida boshqariladigan video va audio effektlarning o‘zaro bog‘liqligi bo‘lib, matn, tovush, grafika, foto, videoni birlashtiradi. Bunda ma’lumot turli axborot tashuvchilarida mavjud bo‘lishi mumkin (magnit va optik disklar, audio va video tasmalar).

Multimedianing apparat dasturiy vositalari foydalanuvchi o‘z ish faoliyatida axborotning matn va grafik shakldan tashqari yana foydali audio va video fayllar shakllaridan foydalanish, hamda o‘zlarining animatsiyali rolik va filmlarini yaratishlari mumkin.

Multimedia tushunchasi 1988 yilda Yangi texnologiyalarni amaliyotda tadbiq etish va ulardan foydalanish muammolari bilan shug‘ullanadigan yirik Yevropa Komissiyasi tomonidan shakllantirilgan.1945 yilda amerikalik olim Vanniver Bush «MEMEX» nomli xotirani tashkil kilish kontseptsiyasini taklif qilgan, bu esa multimedia texnologiyalarini rivojlanishining g‘oyaviy sababi bo‘ldi. Bu g‘oyaga ko‘ra, axborot qidirish jarayoni formal belgilar, yahni nomerlar, indekslar yoki alfavit tartibi bo‘yicha emas, balki axborotning mazmuniga qarab amalga oshiriladi. Bu g‘oyalar keyinchalik kompyuterda amalga oshirilganda gippermatn tizimlari, yahni matnli ma’lumotlar kombinatsiyalari bilan ishlash tizimini paydo bo‘lishiga olib keldi. Keyinchalik esa gipermedia tizimlarining (grafika, tovush, video va animatsiya bilan birgalikda ishlash tizimlari) rivojlanishiga sababchi bo‘ldi. Gippermatn va gipermedia tizimlarining birgalikdagi rivojlanishi multimedia yo‘nalishining kelib chiqishiga olib keldi. Shunday qilib multimedia o‘z ichiga gippermatn va gipermedia tizimlarini qamrab oladigan fan.1980 - yillar oxirida multimedia texnologiyalariga qiziqish mashhur amerikalik kompyuter mutaxassisi biznesmen Bill Geytsning nomi bilan bog‘liq. U («National Art Gallery. London») nomli dasturiy mahsulotni yaratgan. Bu multimedia dasturida muzeyning ma’lumot omborlaridan foydalanilgan. Bunda turli muhitlardan - tasvir, tovush, animatsiya, gippermatn tizimi namoyon qilingan.

Multimedia dasturi o‘z ichiga multimedianing uchta asosiy tamoyilini qamrab olgan.

Axborotni odam qabul qila oladigan bir nechta muhit yordamida tasvirlash. (multi ko‘p,va media — muhit);
Foydalanuvchi tomonidan “mustaqil qidiruv” asosida dastur chegaralaridan chiqib ketmagan holda, o‘zining mustaqil usullarini qo‘llash;
Navigatsiya vositalari va interfeys dizaynidan foydalanish.

Multimedia texnologiyasi bir vaqtning o‘zida ma’lumot taqdim etishning bir necha usullaridan foydalanishga imkon beradi: matn, grafika, animatsiya, videotasvir va ovoz. Multimediali texnologiyaning eng muhim xususiyati interfaolik - axborot muhiti ishlashida foydalanuvchiga ta’sir o‘tkaza olishga qodirligi hisoblanadi.

Multimedia texnologiyalarining asosiy maqsadi - tovush, video, animatsiya va boshqa vizual effektlar bilan tahminlangan dasturiy maxsulotlarni yaratishdan iboratdir. Bunda multimedia dasturiy maxsulotlari o‘z ichiga interfaol interfeys va boshqarish mexanizmlarini qamrab oladi. Undan tashqari multimedia texnalogiyasidan foydalanuvchi o‘zi dizayn bilan shug‘ullana olishiga imkon beradi, shuningdek statik (xarakatsiz) va dinamik (xarakatlanuvchi) tasvirlarni yaratishi hamda o‘z ijodiy ishining natijalarini aloqa kanallari orqali tashqi muxitga tarqatishi mumkin.

Multimedia texnologiyalarining asosiy afzalliklari va xususiyatlariga quyidagilar tegishli:

bitta axborot tashuvchisida katta xajmli turli mahlumotlarni saqlash imkoniyati;
ekranda tasvirni yoki uning ayrim fragmentlarini kattalashtirish imkoniyati. (rejim «lupa»).

Tasvirni sifatini saqlab qolgan holda 20 marotabagacha kattalashtirish mumkin.

tasvirlarni taqqoslash va turli dasturiy vositalar yordamida ularni qayta ishlash;
turli matn, grafika va tovush muharrirlari va kartografik mahlumotlar

bilan ishlash imkoniyatlari.

“Erkin” navigatsiya yordamida asosiy menyuga, to‘liq mundarijaga yoki dasturning istalgan joyiga chiqish.

Multimedia vositalari - bu foydalanuvchi tovush, video, grafika, matn, animatsiya yordamida muloqotda bo‘ladigan apparat va dasturiy vositalarning yig‘indisi.

Grafik va tovush redaktorlari, kartografik axborot va matnlarga ishlov bera oladigan shaxsiy amaliy dasturlar bilan ishlash mumkin. Masalan, oddiy Word redaktorida tayyorlangan faylni grafik faylga aylantirish, bir formatdagi grafik fayllarni boshqa formatdagi grafik fayllarga aylantirish, bir necha multimedia ilovalarini yagona multimedia ilovalariga jamlash, multimedia ilovalarini o‘lchamini, hajmini, sifatini va tuzilishini multimedia dasturlari orqali amalga oshirish mumkin. Bunday dasturlarga Adobephotoshop, Adobe Flash, 3D Max kabi dasturlar kiradi.

Multimediali taqdimot - bugungi kunda axborot taqdim etishning yagona va eng zamonaviy shakli hisoblanadi. Bu matnli ma’lumotlar, rasmlar, slayd-shou, bilan boyitilgan, videoparcha va animatsiya, uch o’lchamli grafika tarzidagi dasturiy ta’minot bo‘lishi mumkin. Taqdimotning ma’lumot taqdim etishning boshqa shakllaridan asosiy farqi ularning mazmunan boyitilganligi va interfaolligidir, ya’ni belgilangan shaklda o‘zgarishga moyilligi va foydalanuvchi faoliyatiga munosabatini bildirishidir. Multimedia texnolologiyalaridan foydalangan holda yaratilgan taqdimotlar tinglovchi va foydalanauvchilar uchun tushunarli va samaralidir.

Multimedia mahsuloti - tarkibiga musiqa taralishi, videokliplar, animatsiya, kartinalar va slaydlar galereyasi, turli mahlumotlar bazalari kirishi mumkin bo‘lgan interfaol, kompyuterda ishlangan mahsulot.

Gipper matn va Multimedia vositalarining pedagogikadagi o‘rni Multimedia vositalari asosida o‘quvchilarga ta’lim berish va kadrlarni qayta tayyorlashni yo‘lga qo‘yish xozirgi kunning dolzarb masalalaridandir. Rivojlangan mamlakatlarda o‘qitishning bu usuli, xozirgi kunda ta’lim sohasi yo‘nalishlari bo‘yicha tadbiq, qilinmoqda. Hatto, har bir oila multimedia vositalarisiz hordiq, chiqarmaydigan bo‘lib qoldi. Multimedia vositalarining 1981 yildagi yalpi daromati 4 mlrd. AQSh dollarini tashkil qilgan bo‘lsa, 1994 yili esa 16 mlrd. AQSh dollarini tashkil kildi. Hozirgi kunda esa sotilayotgan har bir kompyuterni multimedia vositalarisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Kompyuterlarning 70-yillarda ta’lim soxasida keng qo‘llash yo‘lida urinishlar zoye ketganligi, avvalombor, ular unumdorligining nixoyatda pastligi bilan bog‘liq edi. Amaliyot shuni ko‘rsatmoqdaki, multimedia vositalari asosida o‘quvchilarni o‘qitish ikki barobar unumlidir va vaqtdan yutish mumkin. Multimedia vositalari asosida bilim olishda 30% gacha vaqtni tejash mumkin bo‘lib, olingan bilimlar esa xotirada uzoq muddat saqlanib qoladi. Agar o‘quvchilar berilayotgan materiallarni ko‘rish (video) asosida qabul qilsa, axborotni xotirada saqlab qolinishi 25-30 % oshadi. Bunga qo‘shimcha sifatida o‘quv materiallari audio, video va grafika ko‘rinishda mujassamlashgan holda berilsa, materiallarni xotirada saqlab kolish 75 % ortadi. Bunga biz multimedia vositalari asosida chet tillarini o‘rganish jarayonida yana bir bor ishonch hosilqildik.

Multimedia vositalari asosida o‘quvchilarni o‘qitish quyidagi afzalliklarga ega. a)Berilayotgan materiallarni chuqurroq, va mukammalroq o‘zlashtirish imkoniyati bor;

b)Ta’lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi yanada ortadi;

v)Ta’lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni te’jash imkoniyatiga erishish; g)Olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq muddat saqlanib, kerak bo‘lganda amaliyotda qo‘llash imkoniyatiga erishiladi.

Shuni aytib o‘tish kerakki, kadrlarni qayta tayyorlash yo‘lida jaxon valyuta fondi, umumjaxon banki, yevropa ittifoqi komissiyasi kabi nufuzli tashkilotlar katta tajribaga ega. Avvalombor, o‘quv jarayonida zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanish taxsinga sazovordir.

O‘z o‘rnida, multimedia vositalaridan keng foydalanish yo‘lida ayrim obyektiv muammolar ham mavjud. Bulardan eng asosiysi - o‘quvchilar uchun kerak bo‘lgan o‘quv materiallarini, qonunlarni va boshqa ko‘rsatmalarni qo‘llanma qilib kompyuter dasturlarini ishlab chiqarishdir. Ishlab chiqilgan kompyuter dasturlarida multimedia elementlarini qo‘llash esa, kompakt disklarni (lazer disklari) qo‘llashni talab qiladi. Xozirgi kunda bunday ko‘rinishdagi kompakt disklarni respublikamizda ishlab chiqarish imkoniyati yo‘qdir. Bular ma’lum bir miqdordagi mablag‘ni oldindan jalb etishni talab qiladi.

Zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan o‘quvchilarga ta’lim berish va qayta tayyorlash jarayonida keng foydalanish, kelajakda yetuk va yuqori malakali mutaxassislarni kamol toptiradi.Distant uslubi asosida o‘quvchilarni o‘qitish xozirgi kunning eng rivojlanib borayotgan yo‘nalishlaridan bo‘lib, o‘qituvchi bilan o‘quvchilar ma’lum bir masofada joylashgan holda ta’lim berish tizimidir. O‘qituvchi va o‘quvchining ma’lum bir ma’sofada joylashganligi, o‘qituvchini dars jarayonida kompyuterlar, sputnik aloqasi, kabel televideniyesi kabi vositalar asosida o‘quv ishlarini tashkil qilishini talab qiladi. Zamonaviy kompyuter texnologiyalarining tez rivojlanib borishi, ayniqsa, axborotlarni o‘zatish kanallarini rivojlanishi telekommunikatsiya sohasiga o‘ziga xos tarixiy o‘zgarishlar kiritmoqda. Mamlakatimizdagi barcha o‘quv yurtlarini va biznes bilan shug‘ullanayotgan kompaniyalarni distant uslubi asosida birlashtirilsa, o‘qitish jarayonini va tijorat ishlarini yanada yuqori pog‘onaga olib chiqadi.

Multimedia texnologiyasining tadbiq etish soxalaridan asosiysi keng manoda ta’limdir, interaktiv yo‘naltirgich, trenajorlar, intellektual o‘yinlar, kompyuter o‘qitish tizimi va masofaviy ta’lim yo‘nalishlaridir. Multimedia tizimini nafaqat oliy va o‘rta ta’lim tizimda bundan tashqari malakali mutaxasislar tayyorlash markazlarida, maktabgacha tarbiya korxonalarida ham muvafaqiyatli qo‘llash mumkin. Multimedia qurilmalari va dasturlari hamda interaktiv doska bilan ta’minlangan kompyuter tizimi inson faoliyatida va bilim soxalarida sekin asta universal o‘qitish yoki axborot vositalari bo‘lib qolmoqda. Multimedia platasi o‘rnatilgan shaxsiy kompyuterlar amalda deyarli hamma soha bo‘yicha universal o‘qituvchi va axborot vositalariga aylanadilar. Buning uchun shu soha bo‘yicha CD - ROMdan o‘qiladigan darslik disklar bo‘lishi yetarlikdir.

Multimedia texnologiyalari ta’limning turli soxalarida maktab, litsey, kollej, institut va universitetlarda keng miqyosda o‘z o‘rnini egallamoqda.

Multimedia maxsulotlarini pedagogik jarayonda foydalanishning ikki xil yo‘lda amalga oshirish mumkin.

1.Bozorda mavjud dasturiy maxsulotlardan o‘qitiladigan fan doirasiga mos keladiganlaridan foydalanish. Tajriba ko‘rsatadiki, tanlash masalasi ancha murakkab, chunki mavjud maxsulotlar o‘tiladigan fan dasturiga mos bo‘lishi, pedagog tomonidan qo‘yilgan mahlumotlarning ishonchlilik talablariga, qabul qilinish darajasiga, to‘liqligiga javob bera olishi lozim. Bu esa ko‘pgina xollarda maxsulotni yaratish jarayonida o‘rganilayotgan soxadan kerakli bilimga ega bo‘lgan mutaxasis-pedagog ishtirok etmaganligidandir.

2.O‘qituvchi tomonidan o‘qitiladigan fan maqsadiga va ko‘riladigan masalalar doirasiga mos multimedia maxsulotini yaratish. Buning uchun fan o‘qituvchilari multimedia texnologiyalari bo‘yicha malakalarini turli kurslarda oshirishi, shuningdek kompyuter imkoniyatlarini batafsil o‘rganib chiqishi, qo‘shimcha tasvirlarni ko‘rsatish vositalari va interaktiv doskaning imkoniyatlarini bilishlari lozim.

Ikkala ko‘rsatilgan yo‘l multimedia texnologiyalari soxasi bo‘yicha yuqori kasbiy bilimga ega bo‘lishlikni talab etadi, shuningdek apparat va dasturiy vositalardan samaraliy foydalanish bo‘yicha yaxshi tayyorgarlikka ega bo‘lish lozim.

Asosan multimedia tizimining ikki turidan foydalanilmoqda: tashqi qurilma to‘plamiga ega bo‘lgan shaxsiy kompyuter asosidagi va ikki tomonlama axborot almashuvi orqali o‘qitishning elektron doskasi (interaktiv doska) proektor va tizimli blok asosidagi turlari.

Multimedia tizimining ikkinchi turini joriy etish uchun kompyuterning tizimli bloki, proektor va ikki tomonlama axborot almashuvchi elektron doskalardan (interaktiv doska) foydalaniladi.

Multimedianing apparat va dasturiy ta’minotiga talablar: Multimedia tizimlaridan foydalanishda va ularni loyihalashtirish jarayonida dasturiy va apparat ta’minotlarga aniq talablar qo‘yiladi.

Multimedia texnologiyalarini inson faoliyatining ko‘p soxalaridagi tadbiqiga ko‘plab misollar keltirish mumkin, lekin bilish kerakki eng asosiysi, bu texnologiya kompyuterni intellektual imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytirdi, bu esa insonning ijodiy potentsialini kuchaytirishga turtki bo‘ladi.

Gippermatn va multimedia vositalaridan foydalanib elektron o‘quv materiallar tayyorlash.

Elektron o‘quv adabiyotlarining elektron(multimediaviy) darslik, elektron o‘quv qo‘llanma, elektron ma’lumotnoma, elektron plakat, elektron lug‘at, elektron laboratoriya praktikumi, elektron masalalar to‘plami kabi turlari mavjud. Ushbu elektron o‘quv adabiyotlarining asosiy qismi zamonaviy elektron o‘quv-metodik materiallar majmui tarkibiga kiradi. O‘quv jarayonining samaradorligini oshirishda elektron o‘quv-metodik materiallar majmui bilan ananaviy o‘quv metodik materiallar majmuidan birgalikda foydalanish maqsadga muvofiq. Elektron o‘quv-metodik materiallar majmui asosini elektron darslik tashkil etadi. Elektron darslik - kompyuter texnologiyasiga asoslangan o‘quv usulini qo‘llash, mustaqil ta’lim olish hamda fanga oid o‘quv materiallar, ilmiy ma’lumotlarning har tomonlama samarador o‘zlashtirilishiga mo‘ljallangan bo‘lib o‘quv va ilmiy materiallar faqat matn shaklida.

o‘quv materiallar matn va ikki o‘lchamli grafik shaklda;
multimedia (multimedia - ko‘p axborotli) qo‘llanmalar, ya’ni ma’lumot uch o‘lchamli grafik ko‘rinishda, ovozli, video, animatsiya va qisman matn shaklda;

-taktik (his qilinuvchi, seziladigan) xususiyatli, o‘quvchini «ekran olamida» stereo nusxasi tasvirlangan real olamga kirish va undagi obyektlarga nisbatan harakatlanish tasavvurini yaratadigan shaklda ifodalanadi.

Quyidagi kurs ishimda Microsoft Access haqida elektron dars tayyorladim.

Buning uchun Auto Play dasturidan foydalandim. Keyingi yillarda multimedia hujjatlarini yaratishga oid juda ham ko’plab dasturiy ta’minotlar ishlab chiqilgan. Ulardan biri AutoPlay dasturidir. Istalgan fayl yoki fayllar to’plamini bitta muhitga birlashtirish, qolaversa, CD yoki DVD disklar uchun Autorun-menyusi hosil qilishda Autoplay Media Studio eng kuchli vizual paket hisoblanadi.

Multimedia texnologiyalariga asoslangan amaliy dasturlarni yaratish uchun

Autoplay Media Studio dasturidan foydalanish foydalanuvchilar uchun juda oson

va qulay interfeysni taqdim etadi.

Autoplay Media Studio bilan ishlashda deyarli dasturlash ishlari talab

qilinmaydi. Foydalanuvchi faqat turli dizaynli dasturiy muhitni tanlash uchun bir

nechta tayyor shakllardagi loyiha shablonlaridan foydalanishi mumkin .

Bunda amaliy dastur muhitini dizaynga boy holatga tashkil etish uchun

Autoplay dasturiy vositasi tarkibida tayyor obyektlar mavjud bo’lib, ular tarkibiga

buyruq tugmasi, tovush kuchaytirgichi, fayllarni printerdan bosmaga chiqarishni

ta‟minlovchi, Web-saytllarni ochuvchi va ularga murojaatni amalga oshirib

beruvchi qator funksional obyektlarni kiritish mumkin.

Amaliy dastur uchun grafik qobiqlarni yaratish, uni avtmatik ishga tushirish

uchun Autoplay Media Studio barcha kerakli fayllarni o’zi yaratadi.

Foydalanuvchilar zimmasiga esa faqat qattiq disk va kompakt diklarni yozish

uchun tayyor loyihalarni shakllantirish vazifasi qoladi.

2008-yilning 12-martida Indigo Rose Corparition kompaniyasi Autoplay

Media Studio 7.1.1007.0 versiyasini iste’molga chiqardi.

Dastur foydalanuvchilarga obyektlarni o’zaro bog’lashni amalga oshirishga

yordam beradigan yuzlab vositalarni taqdim eta oladi.

Autoplay Media Studio dasturi muhitida Visual Basic, Visual C++, Java,

Macromedia Flash kabi qator tizimlarda yaratilgan hujjatlarni ham bemalol qayta

ishlash mumkin . Dastur yordamida animatsiyalanuvchi menyuni, kataloglar

daraxtini, ma‟lumotlar bazasini va shunga o’xshash obyektlarni nafaqat tez

yaratish, balki ularni boshqarish ham mumkin. Avtomatik ishga tushuvchi

oynalarni o’zining kutubxonasidagi “niqob”lardan foydalangan holda ixtiyoriy

shaklda (formada) yaratish mumkin. Bunday “niqob” sifatida .jpg, .bmp va .png

kabi formatdagi fayllardan foydalanilsa ham bo’ladi. Qolaversa, ma‟lumotlarni CD

uchun tayyorlagan holda uni dasturning o’zidan turib, CD yoki DVDga yoza olishi

Autoplay Media Studio dasturi naqadar keng imkoniyatlarga ega ekanligini

ko’rsatadi. Tayyor loyiha bunda .exe kengaytmali fayl sifatida o’zi ochiluvchi

arxiv ko’rinishda yoki qattiq diskdagi alohida papkada shakllantirilishi mumkin.

Bundan tashqari, dasturga matnni orfografik tekshirish imkoniyati ham kiritilgan.

Dasturning bu xossasi uning Label, Paragraph va Button kabi obyektlari bilan

birga ishlaydi. Agar dastur kompyuterga to’liq versiya bilan o’rnatilgan bo’lsa,

matnni orfografik tekshirish uchun uning kutubxonasida juda katta hajmdagi

lug„atlar bo’lishi mumkin. Shunday qilib, AutoPlay Media Studio 7.0 ning yangi

versiyasi quyidagi imkoniyatlarga ega holda iste’molga chiqarilgan :

1. Avtomatik ishga tushuvchi xususiy menyu, interfaol

taqdimotlar, multimedia-ilovalar, sanoqli daqiqalarda dasturiy ta’minotlarni

yaratish;

2. Loyihaga turli-tuman fotografiya, musiqa, video, animatsiya,

matn va boshqalarni biriktira olish xususiyati;

3. Web-ilova yaratishga mo’ljallangan mukammallashgan

instrumentlar;

4. XML, SQL va shifrlash mexanizmlari bilan ishlay olishi;

5. RTF-formatli hujjatlar bilan ishlay olishi;

6. Slayd-shou bilan ishlash imkoniyati;

7. Matn rangini o’zgartirish uchun RadioButton obyektining

mavjudligi;

8. Bosmaga chiqarishning kengaytirilgan funksiyasi;

9. Obyektlarni formatlash imkoniyati;

10. Kalit so’zlar yordamida qidiruv tizimining mavjudligi;

11. CD, DVD kabi kompakt disklarga yozish imkoniyati va hokazo.

AutoPlay Media Studio ishga tushirilgach, avvalo loyiha bilan bog’liq bir nechta

buyruqlarni o’z ichiga oluvchi muloqot oynasi yuzaga keladi. AutoPlay Media Studio ishga tushirilgach, avvalo loyiha bilan bog’liq bir nechta buyruqlarni o’z ichiga oluvchi muloqot oynasi yuzaga keladi.