Глицирризин кислотаси, структураси, ҳисобланган структуралари

Neytral xelatlar - tashqi sferasi boʻlmagan kompleks birikmalar, yoki ularni 
ichki kompleks birikmalar ham deyiladi. Ular barqaror, koʻpchilik hollarda kam 
eruvchan, intensiv rangli (quyuq rangli), organik erituvchilarda yaxshi 
ekstraksiyalanadi; ularning bu xususiyatlaridan amaliyotda elementlarni aniqlash, 
ajratish va miqdoriy aniqlashda keng koʻlamda foydalaniladi.
Bunday birikmalarga misol tariqasida nikel dimetilglioksimat (Ni(DMG)
2
)
, 
magniy oksixinolinatlarni keltirishimiz mumkin: 
Koʻpchilik organik reagentlar ta‘siri juda ham spetsifik emas, ammo ozmi 
koʻpmi tanlab ta‘sir etuvchanlikga ega. Analogiya nazariyasi mavjud: bunda ayrim 
tur organik reagentlar ta‘siri bilan suv, ammiak, H
2
S kabi anorganik birikmalar 
ta‘sirida oʻxshashlik kuzatiladi.
Bu nazariya boʻyicha suv bilan protolitik reaksiyaga kirishib kam eruvchan 
gidroksidlar hosil qiluvchi elementlar ionlari organik reagentlarning ROH turidagi 
reagentlari bilan ham kam eruvchan birikma hosil qilishi kerak. Xuddi shunday 
H
2
S bilan kam eruvchan sulfidlar hosil qiladigan metall ionlari R-SH turida 
organik reagentlar bilan choʻkma hosil qilish kerak. Yoki H-NH
2
bilan oʻzaro 
ta‘sirlashadigan metall ionlari R-NH
2
, bilan oʻzaro ta‘sirlashishi kerak. Undan 
N
C
C
N
Ni
O-
H
O
N
C
CH3
O
H
O-
N
H3C C
CH3
H3C
5
2+
5
6
6
N
Mg
O
N
O
.OH2
H2O.
5
5

---

35 
tashqari, koʻpincha organik va anorganik reagentlar bilan bir xil turdagi reaksiyalar 
hosil qiluvchi metall ionlari ma‘lum qatorga joylashadi va oldingisiga nisbatan 
keyingi metall ion organik va anorganik reagentlar bilan koʻproq kislotali 
sharoitlarda reaksiyaga kirishuvchandir. Ammo bunday qatordan ayrim 
chetlanishlar ham boʻladi.
Reagentning tanlab ta‘sir etuvchanligini turli omillardan foydalanish bilan 
amalga oshirish mumkin, bunga eng avval turli oʻrinbosarlar kiritish bilan erishish 
mumkin. Hajmdor oʻrinbosar bogʻ hosil qilishga olib keladigan orbitallarni 
qoplashga toʻsqinlik qiladi. Bunday oʻrinbosarlarni kiritishda reagent faqat 
oʻlchami katta boʻlgan ionlar bilan reaksiyaga kirishadi yoki umuman reaksiyaga 
kirishmaydi. Yoki bogʻ hosil qilishga halaqit bermaydigan oʻrinbosarlar kiritish 
hosil boʻlgan birikmaning barqarorligiga, rangining intensivligiga, eruvchanligiga 
ta‘sir etishi mumkin. -SO
3
H guruhlarni kiritish eruvchanlikni oshiradi, SN
3
- 
guruhlar kiritilishi yoki aromatik halqalar kiritilishi eruvchanlikni kamaytirishga 
(ham reagentning, ham uning metall ioni bilan birikmasini) olib keladi. Fazoviy 
qiyinchilikga olib kelmaydigan va kompleks hosil qilishda ishtirok etmaydigan 
elektrofil oʻrinbosarlar ligand-donori atomning asos xossasini oshiradi va barqaror 
komplekslar hosil qilishga olib keladi. Masalan 8-oksixinolin molekulasiga 
galogenlarning kiritilishi (5,7 holatlarga) azot va kislorod atomlarining asosligini 
oshiradi, bu esa ligandlarning metallar bilan kompleksining barqarorligini oshiradi. 
Masalan 5,7-dibrom oksixinolin Fe (III),Su(II) va boshqa ionlar bilan 8-
oksixinolinga qaraganda barqaror komplekslar hosil qiladi.